بزرگ‌ترین دریاچه مصنوعی تهران به‌زودی افتتاح می‌شود
.jpg)
صدرا محقق: دریاچه چیتگر؛ دریاچه‌ای که گروهی از کارشناسان محیط‌زیست از آن به‌عنوان «یک پهنه اکولوژیک جدید برای تلطیف هوای پایتخت» یاد می‌کنند و گروهی آن را «یک اشتباه بزرگ زیست‌محیطی» می‌خوانند. هر چه هست این دریاچه آبگیری شده و چند روز دیگر مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.
دریاچه چیتگر؛ زیبای آسیب‌زا
پیمانکار، کارگران و نیروهای طرف قرارداد معاونت فنی، عمرانی شهرداری تهران این روزها در حدفاصل دو بزرگراه تهران- کرج و شهید همت، بالاتر از پارک جنگلی چیتگر سه شیفت مشغول کارند تا دریاچه مصنوعی وعده داده شده از سوی شهردار را برای بهره‌برداری در روز 11اردیبهشت آماده کنند. سرعت کار آنقدر بالاست که به گفته شهروندی که خانه‌اش در یکی از برج‌های مشرف به دریاچه واقع است به «شرق» می‌گوید: «سرعت کارشان عجیب است، سه جزیره بزرگ درون دریاچه را ظرف سه روز ساختند، شب می‌خوابیم و صبح بیدار می‌شویم فضای اطراف آن زمین تا آسمان تغییر می‌کند.» حجم آب درون دریاچه هم لحظه به لحظه بیشتر می‌شود، بر اساس آخرین خبرها میزان آبگیری آن از مرز چهار‌میلیون‌مترمکعب گذشته است، ظرفیت نهایی این دریاچه 132هکتاری حدود هفت‌میلیون مترمکعب خواهد بود.
این همه سرعت و فعالیت برای ساخت و بهره‌برداری از دریاچه‌ای است که بنا بر تاکید مسوولان شهرداری تهران، کارکرد ملی دارد و هدف مدیریت شهری از ایجاد آن، توسعه فضاهای تفریحی برای شهروندان است که به موجب آن، آسیب‌های اجتماعی نیز کاهش می‌یابد. این را دو روز پیش محمدهادی ایازی، سخنگوی شهردار تهران اعلام کرد.
عمر مفید دریاچه 5 سال است
با وجود این اما برخی کارشناسان در رابطه با جانمایی این دریاچه، محل تامین آب، تاثیراتی که بر هوای شهر خواهد گذاشت و تبعات بلندمرتبه‌سازی در اطراف آن، پرسش‌ها و نقدهایی را طرح می‌کنند، دکتر بهروز دهزاد، کارشناس پرسابقه محیط‌زیست و استاد دانشگاه یکی از آنان است. او در این‌باره به «شرق» می‌گوید: «بزرگ‌ترین ایراد زیست‌محیطی این دریاچه مربوط به جانمایی آن است، محل احداث آن به اصطلاح «مخروط‌افکنه» یا اولین نقطه برای نفوذ آب‌های جاری شده از ارتفاعات به داخل زمین و تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی است، هیچ‌گاه هیچ‌کس در چنین محل‌هایی نه دریاچه ساخته و نه چاه احداث کرده است، با نگاهی به کارکرد طبیعت هم، چنین چیزی به وضوح دیده می‌شود. در محل‌های مخروط‌افکنه اولین گروه از رسوبات شامل رسوبات درشت‌دانه ته‌نشین می‌شود، اما به دلیل همین جانمایی اشتباه، شهرداری مجبور شده هزینه بسیار سنگینی برای عایق کردن کف دریاچه صرف کند اما مطمئن باشید این کف‌سازی چند سال بیشتر دوام نخواهد آورد و زیر فشار آب و بستر سست زیرین از بین خواهد رفت.»
این کارشناس محیط‌زیست در ادامه می‌افزاید: مشکل شهرداری این است که برای کارهای بزرگ و کلان خود، نه فقط این دریاچه، مطالعات اولیه و توجیهی کارشناسی نمی‌کند و تصمیمات در اتاق‌های دربسته گرفته می‌شود و هیچ گزارشی هم برای بررسی کارشناسان مستقل ارایه نمی‌دهد، مثلا باید پرسید آیا بررسی شده که مصارف دیگر آبی که قرار است در این دریاچه جمع شود چه بود و در شرایط جدید که آنها از این آب محروم می‌شوند سرنوشتشان چه خواهد شد؟ به غیر از این با توجه به نامناسب بودن محل دریاچه و نوع آبی که به آن وارد می‌شود هزینه نگهداری آن به‌شدت بالا خواهد بود و به هیچ‌وجه توجیه اقتصادی ندارد. با توجه به اینکه آب وارد شده به آن سرشار از رسوب است مسوولان آن باید یا حوضچه‌های تصفیه قبل از آن احداث کنند یا آب دریاچه را دایم پاکسازی کنند، در غیر این صورت از رسوبات پر خواهد شد، مانند آنچه برای دریاچه سد سفیدرود اتفاق افتاد و حالا از رسوب پر شده است.»
دکتر بهروز دهزاد در پاسخ به این سوال که با این وصف، شما چه مدتی را برای عمر مفید این دریاچه پیش‌بینی می‌کنید به «شرق» می‌گوید: «به دلایلی که گفتم دریاچه چیتگر پایدار نخواهد بود و تا 5 سال دیگر تبدیل به یک معضل زیست‌محیطی برای پایتخت خواهد شد.»
این کارشناس محیط‌زیست همچنین در رابطه با انبوه‌سازی و برج‌های بلندمرتبه‌ای که در اطراف این دریاچه در حال ساخت است نیز تاکید می‌کند: «در برنامه توسعه 25ساله تهران که سال 55 تصویب شد، قرار بود منطقه 22محل احداث کمربند سبز تهران باشد و سرتاسر آن جنگل‌کاری شود، هم برای جلوگیری از پیشروی شهر و هم برای تنفسگاه شهر، با توجه به اینکه باد محلی دشتی که تهران در آن واقع است از این منطقه می‌آید، اما با برج‌سازی‌های بزرگی که در این محل شده است نه‌تنها این نقطه تنفسگاه شهر نشد بلکه دقیقا گلوگاه تنفسی تهران نیز بسته شد چرا که این برج‌ها مانع از رسیدن همین باد محلی به تهران و تصفیه طبیعی هوای تهران می‌شوند، به همین دلیل من پیش‌بینی می‌کنم آینده تهران به لحاظ وضعیت آلودگی هوا به‌شدت بدتر و خطرناک‌تر خواهد شد. چرا که گلوی تنفسی شهر با این برج‌ها بسته شده است.»
احتمال بالای رشد جلبک و خزه
یکی دیگر از بحث‌های محل مناقشه پیرامون این دریاچه محل تامین آب آن یعنی رودخانه کن است، آب این رودخانه به وسیله تونلی شش کیلومتری به مخزن دریاچه منتقل می‌شود. علیرضا توکلی، دانشجوی دکترای مهندسی آبیاری و زهکشی دانشگاه علوم و تحقیقات تهران که روی دریاچه چیتگر مطالعه کرده است در این‌باره به «شرق» می‌گوید: «یکی از نگرانی‌هایی که درباره آبگیری دریاچه چیتگر وجود دارد کیفیت آب رودخانه کن است؛ آبی که در اغلب ماه‌های سال گل‌آلود است و فاضلاب تمام کارخانه‌های موجود در مسیر خود را به همراه دارد. به طوری‌که به گفته مسوولان «میزان ازت و فسفر موجود در آب رودخانه کن 10برابر استاندارد آب‌های جاری است. چرا که در بالادست این رودخانه، روستاهای کن و سولقان قرار دارند و تمامی فاضلاب این روستاها در کنار فاضلاب کارخانه‌های همجوار همراه با این رودخانه به سمت پایین سرازیر می‌شوند. به‌طوری‌که در سال دوم آبگیری، احتمال رویش خزه و جلبک در کف دریاچه وجود دارد. به همین دلیل مشاور پروژه مطالعات لازم برای احداث یک تصفیه‌خانه در ضلع شمال‌شرقی دریاچه چیتگر را آغاز کرده است. به همین دلیل فرایند‌های متعددی مثل لایه‌بندی حرارتی (مخصوصا در تابستان)، مغذی شدن و بی‌هوازی شدن، می‌توانند سبب افت کیفی آب مخزن شوند. وقوع پدیده‌های فوق به علت اهمیت و تاثیر بر کیفیت آب مخزن، شرایط ویژه یا بحرانی به حساب می‌آید.»
پروژه ارزیابی زیست‌محیطی دارد
برای پیگیری سرنوشت پرسش‌های این کارشناسان و اینکه پیرامون دریاچه چیتگر چه ارزیابی‌های زیست‌محیطی‌ای صورت گرفته به سراغ هادی حیدرزاده، رییس ستاد محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران رفتم، او در پاسخ به این پرسش‌ها به «شرق» گفت: «طبیعتا هر پروژه‌ای برای اجرا باید ارزیابی‌های زیست‌محیطی را داشته باشد، ما برای این طرح سه ارزیابی زیست‌محیطی مختلف را در دست داریم، اولی از سوی دانشگاه علوم تحقیقات دانشگاه آزاد در اوایل دهه 80 انجام شد. دومی را نیز مرکز تحقیقات وزارت جهاد انجام داد. در همان زمان، اما ما اعتقاد داشتیم با توجه به اینکه شرایط محیطی اجتماعی و اقتصادی منطقه تغییر کرده باید یک ارزیابی دیگر در شرایط کنونی انجام شود، یکی از پرسش‌هایی که همیشه درباره این طرح مطرح بود بحث نفوذپذیری آب در زمین بود، مشاور ما نوع هیدرولاسیون کف را طوری انجام داده است که حداقل پرت آب را در بخش نفوذ آب داشته باشیم، ما سعی کردیم آخرین ارزیابی، کامل‌ترین ارزیابی هم باشد که در زمان ما انجام شده است. برای بحث مانداب شدن آب دریاچه نیز تصمیم گرفتیم با تغییر هر چند وقت یک‌بار حجم آب و استفاده از گونه‌ای ماهی از این کار جلوگیری کنیم، یکی دیگر از بحث‌ها که در ارزیابی در نظر گرفته شده بود بحث احتمال ازدیاد پشه در اطراف دریاچه بود که قرار شد نوع گیاهانی که در اطراف آن کاشته می‌شود به شکلی باشد که مانع از حضور پشه‌ها شود.» حیدرزاده همچنین در پاسخ به سوالی پیرامون بلندمرتبه‌سازی در حاشیه دریاچه و جلوگیری از رسیدن باد به سطح شهر تهران نیز گفت: «در هر جایی که بروید حتی در ونکوور کانادا خواهید دید در اطراف دریاچه بلندمرتبه‌سازی شده است، ما اعتقاد داریم در منطقه22 ظرفیت بلندمرتبه‌سازی دیگر همین است و بیشتر از این نباید بشود اما در مجموع آنچه تاکنون صورت گرفته تاییدیه زیست‌محیطی را دارد.»
ارتباط زلزله با دریاچه بی‌مورد است
از دیگر ایراداتی که در روزهای پیش از بهره‌برداری از سوی برخی کارشناسان به این دریاچه وارد شده، بحث احتمال بیدار کردن گسل شمالی تهران به دلیل احداث دریاچه روی آن است، همین پرسش را از دکتر «مهدی زارع»، دانشیار پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله پرسیدم، او اما در این‌باره نظر دیگری دارد: «هر اتفاقی که در طبیعت رخ دهد می‌تواند در گوشه‌ای دیگر اثری از خود بر جای بگذارد اما بحث روی میزان آن اثر است، مثلی هست که اگر یک پشه در هوا بال بزند می‌تواند در گوشه‌ای اثر خود را وارد کند، در رابطه با دریاچه چیتگر هم می‌توان گفت، با توجه به اینکه این دریاچه روی گسل شمال تهران نیست، اصل این بحث که ممکن است موجب بیداری گسل شود اشتباه است اما حتی اگر دریاچه روی گسل هم بود با توجه به حجم بسیار اندک آب آن که در حد شش تا هفت‌میلیون مترمکعب است و عایق‌سازی کف آن که مانع از ورود آب به لایه‌های زیرین می‌شود می‌توان گفت از این لحاظ هیچ تاثیری روی وقوع زلزله احتمالی در تهران نخواهد داشت. چرا که در مواردی که دریاچه‌های ساخت دست بشر مثل مخازن سدها احتمال وقوع زلزله را افزوده حجم مخزن آنها حداقل بیشتر از صد تا 200میلیون و تا سه‌میلیارد‌مترمکعب بوده است. از همین‌رو این بحث از اساس اشتباه و بی‌مورد است.»
شرق
شرق