حاکمان روحانی ایران با یکی از جدی‌ترین بحران‌های خود از زمان انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ روبه‌رو هستند؛ بحرانی که میان نارضایتی فزاینده داخلی و بن‌بست در توافق هسته‌ای گرفتارشان کرده و کشور را بیش از پیش منزوی و دچار شکاف ساخته است.
سازمان ملل روز شنبه، پس از آنکه مذاکرات دقیقه نودی میان تهران و قدرت‌های اروپایی شامل بریتانیا، فرانسه و آلمان، نتوانست جدیدترین بن‌بست چنددهه‌ای بر سر برنامه هسته‌ای ایران را حل کند، بار دیگر تحریم‌هایی را علیه ایران اعمال کرد.
چهار مقام ایرانی و دو فرد آگاه، پیش‌بینی کردند که در صورت نبود پیشرفتی در گفت‌وگوها با غرب، انزوای اقتصادی ایران بیش از پیش شدت خواهد گرفت و خشم عمومی را شعله‌ور خواهد کرد.
با این حال، پذیرش خواسته‌های غرب نیز خطر از هم گسیختن صفوف نخبگان حاکم و کنار گذاشته شدن باورهای انقلابی جمهوری اسلامی مبنی بر «تسلیم نشدن در برابر فشار غرب» را در پی دارد؛ باوری که موضع سرسختانه تهران را تعریف می‌کند.
نگرانی‌ها در تهران از احتمال حملات اسرائیل
یکی از مقامات ایرانی گفت: «حاکمیت روحانی میان سنگ و دیوار گرفتار شده است. موجودیت جمهوری اسلامی در خطر است.» او افزود: «مردم ما دیگر تاب فشار اقتصادی بیشتر یا یک جنگ دیگر را ندارند.»
مقام دیگری اظهار داشت، نگرانی‌ها در تهران از احتمال ازسرگیری حملات اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران در صورت شکست دیپلماسی هسته‌ای با غرب رو به افزایش است.
جنگ ۱۲ روزه‌ای که در ماه ژوئن آغاز شد ـــ با حملات هوایی اسرائیل و پس از آن حملات آمریکا به سه مرکز هسته‌ای ایران ـــ شوک بزرگی به تهران وارد کرد؛ جنگی که تنها یک روز پیش از دور ششم گفت‌وگوهای برنامه‌ریزی‌شده با واشنگتن بر سر برنامه هسته‌ای ایران شروع شد.
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، و بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، هشدار داده‌اند که اگر ایران غنی‌سازی اورانیوم را از سر بگیرد ـــ مسیری احتمالی برای تولید سلاح هسته‌ای ـــ در حمله دوباره تردید نخواهند کرد.
غلامعلی جعفرزاده ایمن‌آبادی، نماینده پیشین مجلس، روز پنجشنبه به رسانه‌های ایران گفت: «به نظر من احتمال وقوع جنگ بالاست، با توجه به موضع تهاجمی اسرائیل و حمایتی که هم‌اکنون از سوی ایالات متحده دریافت می‌کند.»
بریتانیا، فرانسه و آلمان روز ۲۸ اوت سازوکار «بازگشت خودکار» تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را فعال کردند و تهران را متهم به نقض توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ با قدرت‌های جهانی کردند. این اقدامات پس از شکست تلاش‌های دیپلماتیک برای تعویق آن، از روز شنبه و در جریان مجمع عمومی سازمان ملل اجرایی شد.
ایالات متحده، متحدان اروپایی‌اش و اسرائیل، تهران را متهم می‌کنند که از برنامه هسته‌ای به عنوان پوششی برای تلاش در جهت کسب توانایی تولید سلاح استفاده می‌کند. ایران می‌گوید برنامه هسته‌ای‌اش صرفاً اهداف صلح‌آمیز دارد.
تهران: تحریم‌های جدید باعث موضع سخت‌تر هسته‌ای خواهد شد
مقام‌های ایرانی گفته‌اند اعمال مجدد تحریم‌ها، آنها را به سوی اتخاذ موضعی سخت‌تر در زمینه هسته‌ای سوق خواهد داد، اما تهدید حملات اسرائیل، فضای مانور چندانی برایشان باقی نگذاشته است.
یکی از مقامات پیشین میانه‌رو در ایران تردید داشت که تهران دست به اقداماتی شدید بزند، زیرا رهبران کشور از خطرات ناشی از موقعیت تضعیف‌شده منطقه‌ای، فشارهای فزاینده داخلی و هزینه‌های احتمالی تشدید تنش آگاه هستند.
شکاف‌ها در میان نخبگان حاکم ایران بر سر چگونگی عبور از این بحران در حال گسترش است ـــ برخی بر موضعی سخت‌تر پافشاری می‌کنند، در حالی که برخی دیگر مقاومت می‌کنند و بیم آن دارند که چنین اقدامی به فروپاشی جمهوری اسلامی منجر شود.
یک مقام دیگر گفت، با توجه به احیای سریع سیاست «فشار حداکثری» ترامپ علیه تهران از فوریه، همراه با تحریم‌های جدید و تهدید اقدام نظامی بیشتر، برخی تصمیم‌گیرندگان در تهران معتقدند «حفظ وضعیت موجود ـــ نه جنگ، نه توافق و ادامه مذاکرات ـــ بهترین گزینه است، بدون اینکه امتیاز بیشتری بدهیم.»
اقدامات جدید می‌تواند فشار زیادی بر اقتصاد ایران وارد کند و بیش از پیش تجارت آن را با کشورهایی که پیش‌تر تحریم‌های یکجانبه آمریکا را نادیده می‌گرفتند، محدود سازد.
تحریم‌های سازمان ملل شامل محدودیت‌هایی بر بخش‌های نفت، بانک و مالی ایران، تحریم تسلیحاتی، ممنوعیت غنی‌سازی و بازفرآوری اورانیوم، ممنوعیت فعالیت در حوزه موشک‌های بالستیک با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای، مسدودسازی جهانی دارایی‌ها و ممنوعیت سفر برای افراد و نهادهای ایرانی است.
افزایش خشم عمومی از تشدید مشکلات اقتصادی
حاکمیت روحانی ایران با تشدید چالش‌های تهران، با خشم عمومی ناشی از تشدید مشکلات اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند.
بسیاری از ایرانیان، از جمله شیما، معلم دبستان، نگرانند که بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، اقتصاد کشور را بیش از پیش فلج کند؛ اقتصادی که سال‌هاست به دلیل تحریم‌ها و سوءمدیریت در فشار است.
شیما، ۳۶ ساله و مادر دو فرزند، در گفت‌وگوی تلفنی با رویترز از تهران گفت: «ما همین حالا هم به سختی از پس گذران زندگی برمی‌آییم. تحریم‌های بیشتر یعنی فشار اقتصادی بیشتر. چطور باید دوام بیاوریم؟»
مقام دوم گفت، رهبران روحانی بیش از پیش نگران‌اند که خشم عمومی از مشکلات اقتصادی به اعتراضات گسترده‌ای منجر شود که «جایگاه بین‌المللی آنها را بیش از پیش تضعیف خواهد کرد.»
نرخ رسمی تورم در ایران حدود ۴۰ درصد است و برخی برآوردها آن را بیش از ۵۰ درصد نشان می‌دهند. رسانه‌های ایران در ماه‌های اخیر از افزایش چشمگیر قیمت مواد غذایی و هزینه‌های مسکن و خدمات خبر داده‌اند؛ افزایش‌هایی که ناشی از سقوط شدید ارزش ریال و بالا رفتن بهای مواد اولیه است.
ایران عمدتاً به لطف چین ـــ خریدار اصلی نفت و یکی از معدود کشورهایی که علیرغم تحریم‌های اعمال‌شده از ۲۰۱۸، همچنان با تهران تجارت دارد ـــ از فروپاشی اقتصادی کامل جلوگیری کرده است؛ زمانی که ترامپ رئیس‌جمهور وقت آمریکا از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ خارج شد.
با این حال، با بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، تردیدهایی درباره پایداری این صادرات به‌وجود آمده است.
پریسا حافظی و جان آیریش / خبرگزاری رویترز / ۲۸ سپتامبر ۲۰۲۵
ایران امروز
