در حالی که نیروهای آمریکایی در دریای کارائیب در حال افزایش حضور خود هستند، نیکولاس مادورو، رئیس‌جمهوری ونزوئلا، برای تقویت توان نظامی فرسوده کشورش و جلب کمک‌های جدید به روسیه، چین و ایران روی آورده است. بنا بر اسناد داخلی دولت آمریکا که در اختیار روزنامه واشنگتن پست قرار گرفته، مادورو از این کشورها درخواست سامانه‌های رادار دفاعی، تعمیر هواپیماها و حتی احتمالاً موشک کرده است.
بر اساس این اسناد، درخواست‌های ونزوئلا از روسیه در قالب نامه‌ای خطاب به ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، تنظیم شده و قرار بوده است در جریان سفر یکی از مشاوران ارشد مادورو به مسکو در ماه جاری، به پوتین تحویل داده شود.
مادورو همچنین، طبق همین اسناد، نامه‌ای جداگانه به شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهوری چین نوشته و در آن خواستار «گسترش همکاری‌های نظامی» میان دو کشور برای مقابله با «افزایش تنش میان ایالات متحده و ونزوئلا» شده است.
در این نامه، مادورو از دولت چین خواسته تولید سامانه‌های تشخیص راداری توسط شرکت‌های چینی را تسریع کند تا ونزوئلا بتواند توان دفاعی خود را تقویت کند.
تجهیزات نظامی و پهپاد از ایران
اسناد همچنین نشان می‌دهند که وزیر حمل‌ونقل ونزوئلا، رامون سلستینو ولاسکز، اخیراً هماهنگی ارسال تجهیزات نظامی و پهپاد از ایران را بر عهده داشته و در حال برنامه‌ریزی برای سفر به تهران بوده است. طبق این گزارش‌ها، او به یکی از مقام‌های ایرانی گفته است ونزوئلا به «تجهیزات تشخیص غیرفعال»، «اختلال‌گرهای جی‌پی‌اس» و «تقریباً به‌طور قطع پهپادهایی با برد هزار کیلومتر» نیاز دارد.
در اسناد دولت آمریکا آمده است: «مادورو در این نامه بر شدت تهدید ناشی از تجاوزگری آمریکا در دریای کارائیب تأکید کرده و اقدام نظامی احتمالی واشنگتن علیه ونزوئلا را معادل حمله‌ای علیه چین دانسته، زیرا دو کشور را دارای ایدئولوژی مشترک معرفی کرده است.»
از اسناد روشن نیست که روسیه، چین و ایران به این درخواست‌ها چه پاسخی داده‌اند.
روسیه همچنان اصلی‌ترین تکیه‌گاه مادورو محسوب می‌شود. روز یکشنبه، یک فروند هواپیمای ایلیوشین ۷۶ — از جمله هواپیماهای روسی که در سال ۲۰۲۳ از سوی آمریکا به‌دلیل مشارکت در تجارت تسلیحات و انتقال مزدوران تحریم شده بودند — پس از پروازی طولانی از مسیر آفریقا برای پرهیز از عبور از حریم هوایی غرب، در کاراکاس، پایتخت ونزوئلا، فرود آمد. کرملین از اظهار نظر درباره این نامه خودداری کرده است.
تنها یک روز پیش از آن، مسکو پیمان راهبردی جدیدی را با کاراکاس به تصویب رسانده بود.
این تحولات نشان می‌دهد روسیه تا چه اندازه در صورت سقوط رهبر تحت فشار ونزوئلا زیان خواهد دید. همکاری‌های بزرگ میان دو کشور همچنان در حال گسترش است، از جمله افتتاح کارخانه تولید مهمات کلاشنیکف در ماه ژوئیه در ایالت آراگوا، که حدود بیست سال پیش وعده ساخت آن داده شده بود. افزون بر این، روسیه حق اکتشاف در میادین بالقوه چندین میلیارد دلاری گاز طبیعی و نفت ونزوئلا را در اختیار دارد.
با این حال، به گفته ناظران، با وجود ظاهر حمایتی مسکو، توان و تمایل واقعی روسیه برای پشتیبانی از مادورو نسبت به گذشته کاهش یافته است. تقابل فزاینده واشنگتن و کاراکاس حتی ممکن است برای روس‌ها مزایایی غیرمنتظره به همراه داشته باشد، زیرا توجه آمریکا را از اروپا منحرف می‌کند.
در حالی که روسیه در جنگ اوکراین درگیر است و به دنبال گسترش همکاری با دیگر شرکای آمریکای لاتین می‌باشد، در سال‌های اخیر علاقه‌اش به ونزوئلا کاهش یافته و نشانه‌ای از افزایش حمایت از مادورو به‌دلیل بحران کنونی دیده نمی‌شود.
«این‌که ما بیش از ۱۰ درصد از دارایی‌های نیروی دریایی خود را به دریای کارائیب منتقل کرده‌ایم، در واقع از جهاتی نوعی پیروزی برای پوتین محسوب می‌شود»، جیمز استوری، سفیر پیشین آمریکا در ونزوئلا و شریک بنیان‌گذار شرکت مشاوره ژئوپولیتیک Global Frontier Advisors گفت. او افزود: «تازه شدن تمرکز ما بر هر آنچه در نیم‌کره غربی می‌گذرد، باعث می‌شود بخشی از توجه‌مان از اوکراین منحرف شود، و این برای پوتین اتفاق خوبی است.»
روابط سیاسی و اقتصادی میان روسیه و ونزوئلا به دوران هوگو چاوز، بنیان‌گذار نظام سوسیالیستی کشور، بازمی‌گردد که در سال ۱۹۹۹ به قدرت رسید. این روابط در دهه‌های ۲۰۰۰، ۲۰۱۰ و اوایل دهه ۲۰۲۰ شکوفا شد و امروز حوزه‌های مهمی همچون صنعت پتروشیمی، خرید تسلیحات، همکاری‌های تبلیغاتی مشترک و معاملات مبهم رمزارزی را در بر می‌گیرد.
بزرگ‌ترین چالش نیکولاس مادورو
افزایش حضور نظامی آمریکا در دریای کارائیب شاید بزرگ‌ترین چالش نیکولاس مادورو از زمان جانشینی چاوز در سال ۲۰۱۳ تاکنون باشد. از سپتامبر تاکنون، بیش از دوازده حمله هوایی ایالات متحده به اهدافی که مدعی است حامل مواد مخدر بوده‌اند — عمدتاً در حال حرکت از سواحل ونزوئلا — دست‌کم ۶۱ کشته بر جای گذاشته است. دولت آمریکا تاکنون مدرکی دال بر ارتباط این کشتی‌ها با قاچاق مواد مخدر ارائه نکرده و مادورو نیز این اتهام را رد کرده است.
ناو هواپیمابر «یواس‌اس جرالد فورد» — سنگین‌ترین و پیشرفته‌ترین ناو نیروی دریایی آمریکا — به منطقه اعزام شده است.
با این حال، واکنش رسمی مسکو به اقدامات ترامپ علیه ونزوئلا نسبتاً محتاطانه بوده است. در اوایل اکتبر، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، در تماس تلفنی با همتای ونزوئلایی خود، «نگرانی جدی از افزایش اقدامات تحریک‌آمیز واشنگتن در دریای کارائیب» ابراز کرد.
روز چهارشنبه، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، نیز گفت مسکو «به حاکمیت ونزوئلا احترام می‌گذارد» و معتقد است این موضوع باید بر اساس «حقوق بین‌الملل» حل‌وفصل شود — عبارتی که کرملین معمولاً برای پرهیز از موضع‌گیری مستقیم در مسائل حساس ژئوپولیتیکی به کار می‌برد.
اما روسیه در حال حاضر بیشتر درگیر مسائل نزدیک به مرزهای خود است — از جمله جنگ اوکراین و مقابله با تحریم‌های غرب. به گفته تحلیلگران دفاعی، مسکو برخی از مراکز شنود و اطلاعاتی کلیدی خود در آمریکای لاتین را از ونزوئلا به نیکاراگوئه منتقل کرده، جایی که دانیل اورتگا، رئیس‌جمهوری اقتدارگرای حامی روسیه، کنترل خود را بر قدرت مستحکم کرده است.
داگلاس فراه، رئیس شرکت مشاوره امنیت ملی IBI Consultants، گفت: «واقعیت این است که روسیه در قبال ونزوئلا نسبتاً ساکت بوده است و سرمایه سیاسی اندکی را صرف دفاع از مادورو کرده است.»
با این همه، رئیس‌جمهوری ونزوئلا در حال تقویت توان دفاعی خود است و همچنان به مسکو نیاز دارد.
درخواست از روسیه
در میانه اکتبر، وزیر حمل‌ونقل ونزوئلا، رامون ولاسکز، برای دیدار با همتای روس خود به مسکو سفر کرد. طبق اعلام وزارت حمل‌ونقل روسیه و بر اساس اسنادی که واشنگتن پست به دست آورده، او قرار بود نامه مادورو به پوتین را نیز به مسکو تحویل دهد.
در این نامه، مادورو از روسیه خواسته بود به ونزوئلا در تقویت توان پدافند هوایی‌اش کمک کند، از جمله با بازسازی چند فروند جنگنده روسی سوخو Su-20MK2 که پیش‌تر توسط ونزوئلا خریداری شده بودند. طبق اسناد، او همچنین خواستار تعمیر هشت موتور و پنج رادار در روسیه، خرید ۱۴ مجموعه موشک روسی (که نوع دقیق آن مشخص نشده بود) و نیز دریافت «حمایت لجستیکی» نامعین شد.
در گزارش‌های دولت آمریکا آمده است مادورو تأکید کرده که جنگنده‌های سوخو ساخت روسیه «مهم‌ترین عامل بازدارنده در برابر تهدید جنگ برای دولت ملی ونزوئلا محسوب می‌شوند».
مادورو همچنین از روسیه درخواست کرده بود «طرح تأمین مالی میان‌مدت سه‌ساله» از طریق شرکت دولتی تسلیحاتی روسته‌ک (Rostec) برای کشورش در نظر بگیرد، هرچند میزان این کمک در اسناد مشخص نشده است.
اسناد همچنین نشان می‌دهد که رامون ولاسکز قرار بوده با دنیس مانتورو‌ف، معاون نخست‌وزیر روسیه، دیدار کرده و دومین نامه مادورو را به او تحویل دهد.
در این اسناد مشخص نیست که دولت روسیه به درخواست مادورو پاسخی داده است یا نه، و نیز روشن نیست که این سفر واقعاً انجام شده یا خیر.
«آشغال محض»
هوگو چاوز خرید تسلیحات از روسیه را در مقیاسی گسترده آغاز کرد — از جمله تانک‌های ساخت روسیه، جنگنده‌های سوخو و سامانه‌های موشکی زمین به هوا.
تحلیلگران و مقام‌های آشنا با ارتش ونزوئلا می‌گویند بسیاری از این تجهیزات اکنون از کار افتاده یا فرسوده‌اند. یکی از افسران سابق ارتش ونزوئلا، که به دلیل نگرانی از تلافی‌جویی خواست نامش فاش نشود، گفت تا سال ۲۰۱۸، کمتر از پنج فروند از جنگنده‌های سوخوی ساخت روسیه در ونزوئلا عملیاتی بودند.
او افزود چاوز همچنین بالگردها و موشک‌های روسی خریداری کرده بود، اما بسیاری از آنها قدیمی‌اند و در عمل هیچ تهدیدی برای ارتش آمریکا محسوب نمی‌شوند.
او گفت: «چاوز خرید، یا روسیه به ونزوئلا فروخت، آشغال محض.»
با این حال، مادورو در ماه جاری مدعی شد که ونزوئلا ۵ هزار فروند موشک دوش‌پرتاب روسی ایگلا–اس را در سراسر کشور مستقر کرده است.
تغییر رژیم در ونزوئلا ضربه‌ای سنگین به مسکو خواهد بود، زیرا به معنای از دست دادن یکی از متحدان اصلی روسیه و هم‌زمان تضعیف شدید متحد قدیمی‌ترش، کوبا، است — کشوری که دستگاه اطلاعاتی‌اش ارتباط تنگاتنگی با دولت مادورو دارد و به گفته ناظران، ممکن است هدف بعدی واشنگتن باشد.
با این همه، برخی تحلیلگران نسبت به میزان تعهد روسیه به مادورو تردید دارند. پیام‌های سیاسی امروز مسکو با سال ۲۰۱۹ متفاوت است؛ زمانی که حدود ۱۰۰ نظامی روس به فرماندهی ژنرال واسیلی تونکوشکروف با هواپیمای باری نظامی AN-124 وارد ونزوئلا شدند تا در حمایت علنی از مادورو و در برابر اپوزیسیون مورد حمایت آمریکا قدرت‌نمایی کنند.
حتی پیمان همکاری جدید مسکو و کاراکاس نیز متضمن هیچ تعهد نظامی واقعی نیست. ویکتور ژِیفِتس، سردبیر نشریه علمی روسی آمریکای لاتین، می‌گوید این پیمان که موضوعاتی چون پول‌شویی و جلوگیری از گسترش تسلیحات هسته‌ای را در بر می‌گیرد، در بخش همکاری نظامی بسیار مبهم است و تنها به لزوم «بهبود روابط در حوزه دفاع» اشاره دارد.
از سوی دیگر، روسیه که درگیر جنگ اوکراین است، توان محدودی برای حمایت از متحدی در آن سوی اقیانوس اطلس دارد، حتی اگر تمایل سیاسی‌اش را داشته باشد.
ژِیفِتس می‌گوید: «اگر آمریکا عملیات نظامی‌ای علیه ونزوئلا انجام دهد، آیا روسیه اقدامی خواهد کرد؟ به نظر من چنین چیزی در برنامه فوری مقامات روس نیست.»
روابط نفتی
روسیه همچنان یکی از بازیگران اصلی در صنعت نفت ونزوئلاست؛ نفتی غلیظ و سنگین که برای فرآوری به تجهیزات ویژه نیاز دارد. روس‌ها مواد ضروری برای پالایش این نفت و همچنین محموله‌های بنزین برای ادامه فعالیت صنعت انرژی ونزوئلا را تأمین می‌کنند.
به گفته فرانسیسکو مونالدی، مدیر برنامه انرژی آمریکای لاتین در دانشگاه رایس، شرکت‌های دولتی روسیه در سه شرکت مشترک نفتی ونزوئلا سرمایه‌گذاری مستقیم دارند که روزانه ۱۰۷ هزار بشکه نفت خام تولید می‌کنند — معادل حدود ۱۱ درصد از کل تولید فعلی ونزوئلا — و ماهانه حدود ۶۷ میلیون دلار درآمد ایجاد می‌کنند.
روسیه همچنین دارای حقوق اکتشاف و صادرات در میدان‌های گازی فراساحلی پاتائو و مجی‌یونس است. مونالدی می‌گوید ارزش حقوق روسیه بر ذخایر اثبات‌شده اما استخراج‌نشده نفت خام ونزوئلا تا ۵ میلیارد دلار برآورد می‌شود.
با این حال، نفت ونزوئلا که تحت تحریم آمریکا قرار دارد، رقیب نفت روسیه نیز محسوب می‌شود؛ زیرا هر دو کشور به دلیل تحریم‌های واشنگتن، برخی مشتریان مشترک دارند — از جمله چین.
مونالدی در پایان گفت: «روسی‌ها دیگر در ونزوئلا سرمایه‌گذاری نمی‌کنند، این خلاصه ماجراست.»
آنتونی فایولا، هانا ناتانسون، مری ایلیوشینا و آنا ونسا هررو
واشنگتن پست – ۳۱ اکتبر ۲۰۲۵
