مردی که گفته می‌شود ماداگاسکار را ناخواسته در میانه میدان مناقشه آمریکا و ایران قرار داده، هرگونه اتهام را رد می‌کند. «من در هیچ فعالیت غیرقانونی دخالت نداشتم»، این را والری رامونجاولو، وزیر برکنار شده حمل‌ونقل ماداگاسکار، چند روز پس از برکناری‌اش در تماس تلفنی می‌گوید. او می‌افزاید که فعلاً نمی‌تواند توضیحات بیشتری بدهد، چون کمیسیونی در حال تحقیق در این‌باره است.
رامونجاولو برکنار شد، زیرا گفته می‌شود به ایران در تقویت ناوگان هوایی‌اش – که به دلیل تحریم‌ها دشوار شده بود – کمک کرده است. سازمان هواپیمایی کشوری ماداگاسکار (ACM) که زیر نظر وزارتخانه او فعالیت می‌کند، در ماه ژانویه یک ثبت موقت برای پنج فروند بوئینگ ۷۷۷ صادر کرده بود. طبق اسناد، مالکان هندی این هواپیماها قصد داشتند آن‌ها را برای تعمیر و نگهداری به کنیا بفرستند. اما به جای آن، هواپیماها در ایران فرود آمدند. سازمان هواپیمایی ماداگاسکار مجوزی سه‌ماهه صادر کرده بود، اما مدعی است که این هواپیماها به‌واسطه تمدید جعلی مدارک توانسته‌اند وارد ایران شوند.
راهکارهای خلاقانه
به هر حال، ایران در میانه رویارویی با آمریکا، موفق شده هواپیماهایی از یک شرکت آمریکایی را به کشور وارد کند – موضوعی که بی‌تردید فشار خون دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، را بالا می‌برد. حتی از مسیرهای غیرمستقیم نیز انتقال کالاهای استراتژیک ساخت آمریکا به ایران ممنوع است. کشورهایی که در این زمینه کمک کنند، طبق قوانین آمریکا با خطر تحریم‌های مالی و اقتصادی روبه‌رو می‌شوند.
کشورهای اروپایی هم صادرات اقلام حساس امنیتی از این دست به ایران را ممنوع کرده‌اند. بنابراین ایران مجبور است برای خرید هواپیما یا قطعات یدکی غربی، راهکارهای خلاقانه پیدا کند. به‌عنوان نمونه، در سال ۲۰۲۲ ایران توانست چند فروند ایرباس را که در اصل برای ازبکستان در نظر گرفته شده بود، به‌طور غیرقانونی به کشور منتقل کند؛ آن هم با خاموش کردن ترانسپوندرهای آن‌ها. در موارد دیگری نیز، هواپیماها از طریق کشورهای ثالثی مانند چین خریداری شدند. سال گذشته هم دو فروند ایرباس A340 از مسیر گامبیا به ایران رسید.
در بالاترین سطوح دولت
در یک دفتر کار واقع در خیابانی شلوغ در آنتاناناریوو (Antananarivo)، پایتخت ماداگاسکار، مردی نشسته که هیچ شکی ندارد در این ماجرا فساد تا بالاترین سطوح دولت رسوخ کرده است. آندری رائوبلینا، کارآفرینی که پیش‌تر صاحب یک شرکت هواپیمایی بود، بعدها به‌عنوان مشاور یکی از رقبای سیاسی رئیس‌جمهور آندری راجولینا فعالیت کرد و حتی در انتخابات گذشته خود را به‌عنوان نامزد ثبت‌نام نمود. او می‌گوید: «از آن زمان مجوزم را از دست دادم.» اکنون تنها سه شبکه تلویزیونی برایش باقی مانده که پشت میزش بر صفحه نمایش آن‌ها تصاویر پخش زنده دیده می‌شود.
او که پیش‌تر خود برای دریافت چنین مجوزهایی اقدام کرده، می‌گوید: «طبق قوانین ما باید پیش‌تر مراکز تعمیر و نگهداری در کنیا بررسی می‌شدند، اما این کار انجام نشد. برای من تنها توضیح ممکن، فساد است.» به گفته او، رئیس‌جمهور حتی خرید هر خودرو دولتی را شخصاً تأیید می‌کند، «پس چطور ممکن است از چنین معامله بزرگی بی‌خبر باشد؟ این غیرممکن است.»
ترس از تعرفه‌ها
حجم سالانه تجارت ماداگاسکار – که ۹۰ درصد جمعیتش مسیحی هستند – با ایران حتی به یک میلیون دلار هم نمی‌رسد. از همین رو، اعزام ژوئل راندریاماندرانتو، یکی از نزدیکان رئیس‌جمهور و رئیس سازمان مسئول ثبت هواپیما، به تهران در سال گذشته شگفتی‌برانگیز بود. در آنتاناناریوو شایعه است که سازمان اطلاعات خارجی آمریکا (CIA) در حال بررسی این ماجرا و احتمال حمل سلاح توسط این هواپیماهاست.
تنها مدت کوتاهی پیش از این ماجرا، تعرفه واردات کالاهای ماداگاسکاری به آمریکا از ۴۷ درصد – که در فوریه اعلام شده بود – به سطح نسبتاً قابل‌تحمل ۱۵ درصد کاهش یافته بود. تا پیش از ریاست‌جمهوری ترامپ، ماداگاسکار تقریباً بدون تعرفه به آمریکا صادرات می‌کرد.
بویژه تولیدکنندگان پوشاک این کشور که بازار آمریکا مقصد اصلی محصولاتشان است، نگران‌اند که سرنوشتی مشابه آفریقای جنوبی پیدا کنند؛ کشوری که به دلیل رویکرد سیاسی خود باید ۳۰ درصد تعرفه بپردازد. در دوران ریاست‌جمهوری راجولینا، ماداگاسکار به بلوک بریکس – که ایران از دو سال پیش عضو آن است – نزدیک شده است.
سلسله‌ای از پرونده‌های فساد
میالیسا راندریامامپیانینا، رئیس دفتر سازمان شفافیت بین‌الملل در ماداگاسکار، نیز معتقد است که این ماجرا انگیزه‌های سیاسی دارد. او می‌گوید: «چند روز پیش یک تاجر پاکستانی که مشاور رسمی رئیس مجلس سنا بود، بازداشت شد. ما عکس‌های مشترک آن دو را در دیدارهای رسمی در اختیار داریم.»
به گفته او، تحویل این هواپیماهای بوئینگ به ایران «یکی از بزرگ‌ترین رسوایی‌های ده سال اخیر» است – هرچند به‌هیچ‌وجه تنها مورد فساد نیست. به گفته وی، موارد متعددی از فساد رخ داده و اخیراً نیز یک روزنامه‌نگار منتقد و یک سیاستمدار مخالف بازداشت شده‌اند. «فضا برای جامعه مدنی به طور مداوم در حال محدودتر شدن است.»
اتهامات مخالفان
برای مخالفان، این ماجرا فرصتی طلایی است. در مقر ائتلاف چند حزب مخالف بر فراز تپه‌ای در آنتاناناریوو، ده‌ها خبرنگار دوربین‌هایشان را مقابل مارک راوالومانانا، رئیس‌جمهور پیشین ماداگاسکار، برپا کرده‌اند.
او جانشین خود را به «خیانت بزرگ» و فساد متهم می‌کند و این پرونده را «نشانه‌ای از ضعف‌های عمیق نهادی و فساد در بالاترین سطوح» می‌داند. راوالومانانا در پاسخ به پرسش روزنامه استاندارد درباره واکنش احتمالی واشنگتن می‌گوید: «امیدواریم مجازات جمعی در کار نباشد، مانند افزایش تعرفه واردات. تحریم‌ها باید مشخصاً علیه افراد دخیل در این ماجرا اعمال شود.»
او خود تجربه رسوایی‌های مرتبط با هواپیما را دارد. در سال ۲۰۰۹، خرید یک جت ریاست‌جمهوری به ارزش ۶۰ میلیون دلار یکی از عوامل بروز ناآرامی‌ها و در نهایت سقوط دولتش بود. سازنده آن هواپیما نیز شرکت بوئینگ بود.
کریستیان پوچ / روزنامه اتریشی «در استاندارد» / ۱۱ اوت ۲۰۲۵
