فرانسه، آلمان و بریتانیا روز پنج‌شنبه صبح در نامه‌ای به اعضای شورای امنیت سازمان ملل اعلام کردند سازوکار موسوم به «بازگشت خودکار تحریم‌ها» یا «اسنپ‌بک» (Snapback) را برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران – که ذیل توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ تعلیق شده بودند – فعال می‌کنند. این تصمیم بنا به گفته دو دیپلمات اروپایی اتخاذ شده است.
اهمیت موضوع: در این نامه، سه قدرت اروپایی تأکید کرده‌اند که طی ۳۰ روز آینده ــ پیش از آنکه تحریم‌ها به‌طور رسمی اعمال شوند ــ آماده مذاکره با ایران بر سر توافقی هسته‌ای هستند که بتواند این روند را متوقف کند.
● مکانیزم «اسنپ‌بک» به‌طور خودکار تمام تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل، که طبق توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ لغو شده بودند، دوباره برقرار می‌کند.
● انتظار می‌رود این اقدام فشار اقتصادی بر ایران را افزایش دهد و احتمالاً به واکنش تلافی‌جویانه تهران منجر شود.
● مقام‌های ایرانی پیش‌تر هشدار داده بودند که در صورت فعال شدن اسنپ‌بک، ایران ممکن است از معاهدهٔ منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) خارج شود.
● وزارت خارجه آمریکا از اظهارنظر در این باره خودداری کرده است.
پشت پرده خبر: فرانسه، آلمان و بریتانیا تا پایان ماه اوت به ایران فرصت داده بودند تا برای جلوگیری از بازگشت تحریم‌ها دست به اقدام بزند. خواستهٔ اصلی اروپا این بود که:
● ایران مذاکرات درباره توافق هسته‌ای را با ایالات متحده از سر بگیرد؛
● دسترسی کامل بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تمامی سایت‌های هسته‌ای و ذخایر اورانیوم غنی‌شده تا سطح ۶۰ درصد، که از حملات آمریکا و اسرائیل جان سالم به در برده‌اند، فراهم سازد.
با این حال، نشست روز سه‌شنبه در ژنو میان دیپلمات‌های ارشد ایران و قدرت‌های اروپایی بی‌نتیجه به پایان رسید.
یک منبع آگاه از این دیدار گفته است: «ایرانی‌ها هیچ پیشنهاد مشخص و قابل‌سنجشی روی میز نگذاشتند» و همچنین هرگونه تمدید مهلت برای جلوگیری از اسنپ‌بک را رد کردند.
روز چهارشنبه، وزرای خارجه فرانسه، آلمان و بریتانیا به همراه مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا طی گفت‌وگویی با وزیر خارجه آمریکا، مارکو روبیو، اعلام کردند که قصد دارند روز پنج‌شنبه رسماً روند اسنپ‌بک را آغاز کنند. این موضوع را سه منبع مطلع به اکسیوس تأیید کردند.
اظهارنظرها: یکی از دیپلمات‌های اروپایی در توضیح تصمیم مذکور گفت: «رهبران سه کشور اروپایی معتقدند ایران سال‌هاست به روشنی تعهدات خود ذیل توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ را نقض کرده و هیچ اقدام ملموسی برای رفع این وضعیت انجام نداده است.»
در مقابل، کاظم غریب‌آبادی، معاون وزیر خارجه ایران در گفت‌وگو با تلویزیون دولتی ایران هشدار داد که اگر اروپایی‌ها اسنپ‌بک را فعال کنند، ایران واکنش تلافی‌جویانه نشان خواهد داد از جمله تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی.
مقام‌های ایرانی همچنین منطق این اقدام را زیر سؤال برده‌اند و می‌پرسند چرا باید بابت مذاکره نکردن با آمریکا یا پایبند نبودن به برجام مجازات شوند، در حالی که خود آمریکا نخست از توافق خارج شد و سپس در میانه مذاکرات پیشین به ایران حمله کرد.
چشم‌انداز پیش رو: فرآیند اجرایی شدن اسنپ‌بک ۳۰ روز به طول می‌انجامد. سه کشور اروپایی امیدوارند این روند پیش از آنکه روسیه در ماه اکتبر ریاست شورای امنیت سازمان ملل را بر عهده بگیرد، نهایی شود.
یکی از دیپلمات‌های اروپایی تأکید کرد: «فعال کردن روند اسنپ‌بک به معنای پایان دیپلماسی نیست. سه کشور اروپایی همچنان آماده‌اند در هفته‌های پیش از اجرایی شدن تحریم‌ها وارد گفت‌وگو با ایران شوند.»
بیانیه مشترک تروئیکای اروپایی درباره فعال‌سازی اسنپ‌بک
متن بیانیه:
ما، وزرای خارجه فرانسه، آلمان و بریتانیا، هدف بنیادی مشترکی داریم و آن این است که ایران هرگز به دنبال «دستیابی یا توسعه سلاح هسته‌ای» نباشد.
ما با این اعتقاد که برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) می‌تواند به‌طور قاطع ماهیت صرفاً صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران را تضمین کند، این توافق را مذاکره کردیم.
شورای امنیت سازمان ملل نیز در ۲۰ ژوئیه ۲۰۱۵ با صدور قطعنامه ۲۲۳۱ به‌طور اجماعی از برجام حمایت کرد. این توافق یک دستاورد مهم در حوزه عدم اشاعه بود و در نتیجه به تقویت صلح و امنیت بین‌المللی کمک کرد.
پس از خروج ایالات متحده از برجام در ۸ مه ۲۰۱۸ و در حالی‌که ایران از مه ۲۰۱۹ اجرای تعهدات خود ذیل برجام را متوقف کرد، فرانسه، آلمان و بریتانیا (تروئیکای اروپایی) همچنان به‌عنوان اعضای متعهد به توافق باقی ماندند اما از سال ۲۰۱۹، ایران از حدود مجاز برجام در زمینه اورانیوم غنی‌شده، آب سنگین و سانتریفیوژها فراتر رفته، توانایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای انجام فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارت برجامی را محدود کرده و اجرای داوطلبانه و روند تصویب پروتکل الحاقی توافق‌نامه پادمان جامع خود را کنار گذاشته است.
این اقدامات با تعهدات ایران ذیل برجام در تضاد بوده و پیامدهای جدی بر ظرفیت ایران برای پیشرفت به سوی توسعه سلاح هسته‌ای دارد.
باراک راویـد / اکسیوس / ۲۸ اوت ۲۰۲۵
