تا ۳۰ سال پیش، بیمارانی که به درمانگاه‌ها و بیمارستان‌ها مراجعه می‌کردند، هر‌از‌چندگاهی سر‌و‌کارشان به پزشکانی از هند، بنگلادش و حتی پاکستان می‌افتاد. سال‌ها پس از پایان جنگ ایران و عراق، وضعیت تربیت متخصصان بهتر شد و کادر درمانی ایرانی آنقدر افزایش پیدا کرد که دیگر نیاز به پزشکان خارجی نبود. حالا اما خبرهایی در مورد کمبود پزشک در ایران منتشر شده که به نظر می‌رسد دوباره ایران نیازمند به واردات پزشک شود.
***
«محمد رئیس‌زاده»، رییس سازمان نظام پزشکی ایران، به‌تازگی گفته که حدود ۴۰درصد پزشکان عمومی کشور به کاری به غیر از طبابت و درمان مشغول هستند. این درحالیست که به گفته او، کشور از نظر پزشک متخصص با کمبود مواجه است. محمد رئیس‌زاده گفته که این گروه از پزشکان عمومی نه‌تنها حاضر به گرفتن تخصص نیستند، بلکه از درمان و طبابت هم خارج شده‌اند.
«رضا لاری پور»، مشاور رییس سازمان نظام پزشکی کشور هم، سال گذشته از نبود تمایل برای گرفتن تخصص در میان پزشکان خبرداده و اعلام کرده بود که آزمون رزیدنتی با تعداد شرکت‌کننده‌های کافی برگزار نمی‌شود و در رشته‌های بیهوشی، اطفال و طب اورژانس، بالای ۵۰درصد ظرفیت رزیدنتی خالی می‌ماند.
پیش‌از این، اخبار متعددی از موج مهاجرت پزشکان به خارج از کشور منتشر و در مورد آن ابراز نگرانی شده بود. براساس یکی از آمار منتشر شده، تنها طی ۳ سال، ۱۰ تا ۱۲ هزار پزشک از ایران مهاجرت کردند.
مهاجرت شغلی پزشکان
حالا که مهاجرت پزشکان و نبود تمایل به تحصیل در رشته‌های پزشکی کشور را با کمبود پزشک مواجه کرده، سازمان نظام پزشکی هم از فعالیت نزدیک به نیمی از پزشکان عمومی در مشاغل دیگر خبر می‌دهد.
یکی از پزشکان شاغل در تهران که نخواست نامش عنوان شود، به «ایران‌وایر» گفت نام این تغییر شغل را مهاجرت از شغل گذاشته‌اند. او دلیل اصلی فعالیت پزشکان در مشاغل دیگر را، پایین بودن تعرفه درمان دانست و گفت که مبلغی که دولت برای معاینه هر بیمار تعیین کرده مبلغ اندکی است که سقف درآمد پزشکان را پایین نگه می‌دارد.
این پزشک توضیح داد که یک گروه از پزشکان برای کسب درآمد بیشتر وارد عرصه پزشکی زیبایی و درمان اعتیاد می‌شوند. این دو حوزه اگرچه در حوزه پزشکی است، اما فعالیت درمانی محسوب نمی‌شود. این کار شامل تعرفه دولتی معاینه بیمار نمی‌شود و امکان فعالیت در موسسه‌های خصوصی برای آن وجود دارد.
به گفته این پزشک شاغل تهران، گروه دیگری از پزشکان عمومی هم توانایی‌های فعالیت در حوزه‌های دیگری را پیدا می‌کنند. برخی از افراد وارد فعالیت‌های مدیریتی، تحقیقاتی، رسانه‌ای یا روابط عمومی می‌شوند، برخی دیگر هم در حوزه‌های آی‌تی یا حوزه‌های دیگر فعالیت می‌کنند، اما اصلی‌ترین دلیل این کار، پایین بودن سقف دریافتی پزشکان عمومی است.
خرج سنگین مطب و درآمد پایین پزشکان
انتقاد از پایین بودن تعرفه معاینه بیماران درحالیست که دولت در سال‌های گذشته طی چند مرحله این تعرفه را بالا برده، اما تورم این سال‌ها چنان هزینه‌های زندگی و کار را افزایش داده که افزایش سه برابر تعرفه در سال‌های اخیر، بار چندانی از دوش پزشکان برنداشته است.
چندی پیش، «حسین کرمانپور»، مدیر پیشین روابط عمومی سازمان نظام پزشکی گفته بود که بازار پزشکی عمومی مشوش است و کلا معاینه بیمار برای پزشک عمومی مقرون به صرفه نیست.
به گفته او، معاینه بیمار نه‌تنها برای پزشکان عمومی، بلکه برای برخی از پزشکان متخصص درآمدزا نیست. تعرفه ویزیت بیمار برای پزشک عمومی، امسال به ۱۲۶ هزار تومان رسیده است. به گفته حسین کرمانپور، حتی اگر یک پزشک ده‌ها بیمار را در روز معاینه کند، تنها حقوق منشی، اجازه مطب و هزینه‌های دیگر این کار تامین می‌شود و پول چندانی نمی‌ماند. به گفته مدیر پیشین روابط عمومی سازمان نظام پزشکی، به همین دلیل هم هزاران مطلب پزشک عمومی طی سال‌های اخیر بسته شده و بسیاری از پزشکان به سراغ بازار پزشکی زیبایی رفته‌اند.
یک پزشک خانم شاغل در تهران با تایید اینکه تعداد اندکی از همکاران او وارد بازار و سرمایه‌گذاری شده‌اند، به ایران‌وایر گفت که گروهی هم به راه‌اندازی کلینیک زیبایی روی آورده‌اند. این پزشک گفت که حرفه او در‌حال‌حاضر درآمد چندانی ندارد. خود او پس از حدود ۳۰ سال کار، در مطب پزشک دیگری مشغول‌به‌کار است و برای یک شیفت بعد‌از‌ظهر، ۲۰ میلیون تومان حقوق دریافت می‌کند. او گفت: «برای گرفتن همین حقوق اندک هم باید چند بار یادآوری کنم تا واریز کنند. به اینجا که میرسی می‌فهمی برای عشق خودت می‌کنی و پول چندانی دستت را نمی‌گیرد.»
این پزشک در مورد فعالیت خارج از درمان پزشکان گفت که برخی از پزشکان با تجربه دیگر کار نمی‌کنند، بلکه با سرمایه‌ای که قبلا جمع کرده‌اند یا وارد تجارت و خریدوفروش ماشین و ارز شده‌اند، یا ملکی خریده‌اند و به اجاره داده‌اند. این پزشک عمومی اضافه کرد: «رییس خودم به‌جز این کلینیک، یک کارگاه کابینت‌سازی هم دارد. دوست دیگرم با همسرش که پرستار است، کلینیک زیبایی برای تزریق ژل و بوتاکس زده و هم‌زمان تشکیلات فروش دارو دارند.»
کسب‌و‌کار آزاد یا رنج گرفتن تخصص
پزشکان عمومی که در حوزه‌های خارج از درمان فعالیت می‌کنند، تمایلی هم به گرفتن تخصص ندارند. اگرچه دریافت تخصص تا حدودی موجب بالا رفتن درآمد پزشکان می‌شود، اما راه رسیدن به آن چنان طاقت‌فرسا است که بسیاری قید آن را می‌زنند.
در سال‌های اخیر، گزارش‌های متعددی از خودکشی رزیدنت‌ها منتشر شد؛ پزشکانی که در حال گرفتن تخصص هستند و هم‌زمان به اجبار در بیمارستان‌های دانشگاه‌های علوم پزشکی کار می‌کنند. شرایط سخت کار، هم‌زمان با تحصیل و درآمد بسیار پایین رزیدنت‌ها، چنان فشار روحی بالایی به آن‌ها وارد می‌کند که گاه در یک اقدام آنی خودکشی می‌کنند.
یکی از پزشکان شاغل در غرب ایران درباره شرایط سختی که وزارت بهداشت برای گذراندن طرح دوره تخصص تعیین کرده به ایران‌وایر گفت که وقتی پزشک می‌بیند برای طرح اجباری باید به مناطق محروم برود، آن هم در شرایطی که ماهانه ۱۶-۱۵ میلیون تومان حقوق می‌گیرد که هزینه کرایه خانه او را هم تامین نمی‌کند، ترجیح می‌دهد که به سمت تخصص نرود.
از سوی دیگر، پزشکان عمومی برای به دست آوردن درآمد بیشتر باید به‌طور طاقت فرسایی کار کند. این پزشک ساکن غرب کشور به ایران وایر گفت که پزشکان عمومی حداکثر ماهی ۳۰ تا ۴۰ میلیون تومان درآمد دارند؛ آن هم با شیفت‌های ۲۴ ساعته هفتگی و خیلی سخت. بنابراین، پزشکان تصمیم می‌گیرند وارد کار دیگری شوند تا ۱۰ برابر این درآمد داشته باشند. معمولا هم بعد جمع کردن سرمایه، از حوزه پزشکی خارج شده و وارد بازار می‌شوند.
سو مدیریتی که برایش راهکار ندارند
براساس گفته‌های اخیر کسانی که دستی در حوزه پزشکی و درمان دارند، دلیل مهاجرت پزشکان و بی‌رقبتی آن‌ها به کار در حوزه تخصصی خودشان، سو مدیریت و بی‌توجهی دولت در دوره‌های مختلف بوده است، اما ظاهرا همچنان تصمیم مهمی برای جبران آن گرفته نشده است.
«ایرج خسرونیا»، رییس جامعه پزشکان متخصص داخلی ایران، به «تجارت نیوز» گفته که به‌دلیل فشارهای مالی برای پزشکان دو راه بیشتر وجود ندارد، یا کلا قید پزشکی را می‌زنند و به شغل دیگری روی می‌آورند، یا مهاجرت می‌کنند.
به گفته او، این وضعیت نتیجه سیاست‌گذاری غلط دولت‌ها در حوزه بهداشت و درمان بوده است. او توضیح داد: «وقتی این حوزه با تمام اهمیتی که دارد در اولویت قرار نمی‌گیرد و خواست اعضای آن نادیده گرفته می‌شود، نتیجه همین چیزی است که ما امروز شاهد هستیم و متاسفانه ممکن است در مدت‌زمان کوتاهی، وضعیت از این هم بدتر شود.»
اگرچه دولت اخیرا برای بهبود نسبی وضعیت رزیدنت‌ها دستوراتی صادر کرده، اما اقدامات ریشه‌ای و کلی برای بهبود وضع معیشت کادر درمان و پزشکان عمومی صورت نگرفته است. در مقابل، برخی از نمایندگان مجلس، راه‌حل این مشکل را افزایش ظرفیت دانشگاه‌ها در شهرهای خود می‌دانند.
«ابوالحسن مصطفوی»، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس، به‌تازگی گفته که برخی از درمانگاه‌های کشور بعد از ۴۰ سال، به‌دلیل کمبود پزشک بسته شده‌اند. به اعتقاد او، باید ظرفیت دانشگاه‌های علوم پزشکی شهرستان‌ها را در جذب دانشجو پزشکی افزایش داد، چرا که این دانشجویان در شهرهای خود می‌مانند و مانند پزشکان فارغ التحصیل از دانشگاه‌های بزرگ، به فکر مهاجرت نمی‌افتند. نماینده رزن در مجلس البته حرفی از راهکار حل مشکلات معیشتی پزشکان و دوران سخت کار برای گذراندن طرح و دیگر مشکلات پزشکان نزد.
به گفته یک خانم پزشک ساکن تهران، بسیاری از پزشکان راهکاری برای رفع مشکلات معیشتی خود ندارند. او گفت: «متاسفانه هیچ‌چیز سر جای خودش نیست. من پزشک تربیت نشده‌ام که ماشین و ملک خریدوفروش کنم و با مشتری چانه بزنم؛ هدف زندگی من این نیست. پزشکان و پرستاران عمر خود را برای آموزش در یک حرفه می‌گذارند، اما در نهایت مجبور می‌شوند سراغ کار دیگری بروند. همه این‌ها نتیجه مدیریت غلط و وضعیت بد اقتصادی کشور است.»
حالا سیاست‌های غلط دولت، پزشکان را ناامید کرده و وضعیت را به ۴۰ سال پیش برگردانده؛ چنان‌که به گفته محمد رئیس زاده، رییس سازمان نظام پزشکی، احتمالا دولت ناچار به ورود پزشکان خارجی شود؛ آن هم البته با شرایط کنونی قیمت دلار در ایران، امکان‌پذیر به نظر نمی‌رسد.
شهره مهرنامی، ایران وایر
