پس از موافقت دولت جمهوری اسلامی با لغو یکطرفه روادید برای شهروندان ۳۳ کشور، مقامات در ایران اعلام کردند که این اقدام در جهت بهبود وضعیت گردشگری و ورود هر چه بیشتر گردشگران خارجی به ایران انجام شده است. «ایران‌وایر» در این گزارش اثر تصمیم یکطرفه جمهوری اسلامی بر جذب گردشگران خارجی را بررسی کرده است.
***
این اتفاق تنها ۱۰ روز پس از آن صورت گرفت که مدیر یکی از بزرگترین شرکت‌های تورگردانی در ایران اعلام کرد گردشگران خارجی «با التماس هم به ایران نمی‌آیند». «ابراهیم پورفرج»، رییس سابق جامعه تورگردانان ایران، به وب‌سایت «اقتصاد آنلاین» گفته بود که تورگردانان دو فصل پرتور پاییز و بهار را بدون گردشگر خارجی سپری کردند و امیدی هم به رونق دوباره این صنعت ندارند.
حالا مقامات دولت، از سخنگو گرفته تا وزیر میراث فرهنگی و گردشگری تاکید دارند که انگیزه دولت از لغو روادید (ویزا) یکطرفه رونق گردشگری است.
به نظر می‌رسد لغو ویزا تاثیر چندان زیادی بر ورود گردشگر خارجی به ایران ندارد چرا که گرفتن روادید شاید کمترین مشکل گردشگران برای ورود به ایران باشد. از طرف دیگر، برخی کارشناسان معتقدند که جمهوری اسلامی به نام گردشگری، ولی با نیت تنش‌زدایی و خروج از انزوای بین‌المللی دست به لغو روادید با ده‌ها کشور زده است.
گردشگران خارجی لنگ ویزا نیستند
«عزت‌الله ضرغامی»، وزیر میراث فرهنگی و گردشگری جمهوری اسلامی، بلافاصله بعد از اعلام لغو یکطرفه روادید با ۳۳ کشور به خبرنگاران گفت که این اقدام به معنای باز کردن درها به روی مردم دنیا و فراهم کردن تسهیلات (گردشگری) بیشتر است.
طبق تصمیم دولت، شهروندان کشورهای هند، روسیه (به صورت گروهی)، امارات متحده عربی، بحرین، عربستان سعودی، قطر، کویت، لبنان، ازبکستان، قرقیزستان، تاجیکستان، تونس، موریتانی، تانزانیا، زیمبابوه، موریس، سیشل، اندونزی، برونئی دارالسلام، ژاپن، سنگاپور، کامبوج، مالزی، ویتنام، برزیل، پرو، کوبا، مکزیک، ونزوئلا، بوسنی و هرزگوین، صربستان، کرواسی و بلاروس، از این به بعد برای سفر به ایران نیاز به ویزا ندارند.
برخی از دست اندرکاران گردشگری در بخش خصوصی این اقدام دولت را در بیشتر شدن گردشگر موثر دانستند. اما نکته‌ای که در مورد تاثیر لغو روادید بر گردشگری نادیده گرفته شده، این است که گردشگران خارجی پیش از لغو روادید هم مشکلی برای دریافت روادید نداشتند.
دولت جمهوری اسلامی به‌جز ۹ کشور برای شهروندان سایر کشورها امکان صدور ویزای فرودگاهی را فراهم کرده بود. برای دریافت این ویزا، تنها کاری که باید صورت بگیرد این است که فرم درخواست از قبل سفر پر شود. وقتی متقاضی ایمیل تایید را از وزارت خارجه ایران دریافت کرد ویزای آن در فرودگاه تهران صادر می‌شود. کشورهای آمریکا، بریتانیا، کانادا، پاکستان، افغانستان، بنگلادش، اردن، کلمبیا و سومالی شامل این برنامه نمی‌شوند.
ابراهیم پورفرج، رییس پیشین جامعه تورگردانان ایران هم به خبرگزاری «ایلنا» گفت که گردشگرانی که به ایران سفر می‌کنند، معمولا گردشگران فرهنگی هستند که از قبل برنامه‌ریزی می‌کنند و سفر خود را با خرید یک تور از آژانس‌های مسافرتی برنامه‌ریزی می‌کنند.
به گفته او در این شرایط آژانس مسافرتی ویزای گردشگران را تهیه می‌کند و گردشگر خارجی نیازی به دوندگی به دنبال ویزا ندارد. پورفرج معتقد است که تنها تاثیر لغو روادید یکطرفه در مورد ورود گردشگر شاید این باشد که برخی از گردشگران خارجی دیگر برای تهیه ویزا به آژانس‌های مسافرتی مراجعه نکنند.
حرکت جمهوری اسلامی در خلاف جهت رونق گردشگری
کارشناسان گردشگری معتقدند که گردشگران خارجی به چندین و چند دلیل به ایران سفر نمی‌کنند و ظرفیت توریستی ایران نیز به این راحتی به چرخه جهانی گردشگری وارد نمی‌شود. این مشکل دو دلیل ساده دارد. اول سیاست‌های داخلی جمهوری اسلامی که ایران را کشوری پرتنش معرفی می‌کند و دوم نبود زیرساخت‌های مناسب پذیرایی از گردشگران که باعث می‌شود سفری آسان و مطمئن نداشته باشند.
درباره مشکل اول باید گفت که اقدامات جمهوری اسلامی در منطقه و جهان از جمله حمایت از گروه‌های نیابتی، تنش در منطقه و جنگ لفظی تبلیغاتی با آمریکا و اسراییل که احتمال درگیری نظامی را بالا نگه می‌دارد، از عواملی است که برای تورگردانان خارجی و مسافران مشتاق سفر به ایران ایجاد نگرانی می‌کند.
ابراهیم پورفرج، به خبرگزاری ایلنا تاکید کرد که تصوری که مسوولان از لغو ویزا و زیاد شدن تعداد گردشگران خارجی دارند، محقق نخواهد شد. او گفت: «در بسیاری موارد به دلیل تصویری که رسانه‌های دیگر از ایران در اذهان عمومی ارائه داده‌اند، گردشگرانی که به ایران سفر می‌کنند ترس و واهمه دارند.»
«شکریا برادوست»، پژوهشگر امنیت بین‌الملل و سیاست خارجی، در این باره به ایران‌وایر گفت که لغو روادید اگر با نیت رونق گردشگری صورت گرفته باشد، تاثیر چندانی در ورود گردشگری خارجی به ایران نخواهد داشت چرا که رونق گردشگری در ایران به تثبیت امنیت، رفع تحریم‌ها و سرمایه‌گذاری خارجی نیاز دارد.
بخشی از نیازهای رونق گردشگری در ایران که شکریا برادوست به آن اشاره کرد، همان است که سال‌ها دست اندرکاران این صنعت به عنوان مانع از آن یاد کرده‌اند. جمهوری اسلامی به دلیل تحریم‌ها و نبود سرمایه‌گذاری از نظر زیرساخت‌های گردشگری از جمله حمل‌و‌نقل هوایی و ریلی، هتل، اقامتگاه‌های توریستی، امکانات شهری و بین راهی و حتی سرویس بهداشتی مناسب در مضیقه است.
مسافران خارجی به دلیل تحریم‌های خارجی حتی از امکانات ساده‌ای چون مبادلات پول از طریق بانک یا استفاده از ویزا کارت و مسترکارت در ایران محروم هستند.
یک فعال حوزه گردشگری در ایران به «ایران‌وایر» گفت که شهرهای توریستی ایران تابلوهای راهنمای گردشگران را ندارند، بروشورهای جذاب و دو زبانه برای گردشگران وجود ندارد، در مکان‌های توریستی راهنمای مسلط به زبان انگلیسی حضور ندارد و از همه مهم‌تر محدودیت شدید در حوزه حمل‌و‌نقل باعث می‌شود که حتی مسافران داخلی برای تهیه بلیت هواپیما و قطار مشکل داشته باشند، چه رسد به گردشگر خارجی.
این مشکلات بارها در دولت‌های مختلف بررسی شده و سیاست‌مداران با سابقه‌ای چون عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی و گردشگری، به خوبی از آن اطلاع دارند، اما نکته این‌جا است که سیاست‌های کلان جمهوری اسلامی همگی در تناقض با نیازهای صنعت گردشگری است.
اقدامات منطقه‌ای جمهوری اسلامی، برخورد امنیتی با شهروندان خارجی سفر کرده به ایران و برنامه هسته‌ای زمینه‌ساز تحریم‌ها همچنان ادامه دارد و تصمیمی هم برای تامین کامل خواسته‌های گروه ویژه اقدام مالی برای مقابله با پولشویی، صورت نگرفته است.
از همین روست که کارشناسان سیاست بین‌الملل معتقدند جمهوری اسلامی به نام رونق گردشگری، تلاش می‌کند با لغو روادید یکطرفه پیامی دیپلماتیک به دنیا بفرستد و اعلام کند که به دنبال تنش‌زدایی و خروج از انزواست.
اقدامی که معمولا کشورهای منزوی انجام می‌دهند
«مهرزاد بروجردی»، رییس دانشکده هنر و آموزش دانشگاه علم‌و‌فناوری دانشگاه «میزوری» درباره لغو روادید یکطرفه به ایران‌وایر گفت که معمولا لغو روادید در قالب توافق‌هایی بین‌المللی انجام می‌شود، اما کشورهایی که سعی می‌کنند از این انزوا و ایزولاسیون جهانی خارج شوند، دست به این اقدام می‌زنند به این امید که وضع‌شان بهتر شود.
به گفته این استاد روابط بین‌الملل ممکن است لغو روادید یکطرفه این نگاه منفی را به دنبال داشته باشد که جایگاه کشور میزبان پایین‌تر از کشورهایی است که این روادید را لغو نکرده‌اند، ولی به نظر می‌رسد دولت با این در نظر گرفتن منافع اقتصادی آن یا گاهی منافع سیاسی این اقدام آن را سبک‌سنگین کرده است، چرا که می‌خواهند نشان دهند که از بقیه جهان چندان جدا نیستند.
«منصور فرهنگ»، تحلیل‌گر سیاسی و روابط بین‌الملل نیز به ایران‌وایر گفت که اقدام جمهوری اسلامی از لغو روادید یک طرفه با ۳۳ کشور بیشتر جنبه سیاسی دارد تا تسهیل در ورود گردشگر.
او توضیح داد که جمهوری اسلامی از زمان اشغال سفارت آمریکا تاکنون ایران را به یک کشور منزوی تبدیل کرده است و همین انزوای بین‌المللی در روابط اقتصادی و تجاری تاثیر بسیار منفی داشته است. به گفته او مهم‌ترین مشکل این است که ایران به شدت به سرمایه‌گذاری خارجی نیاز دارد، اما حتی چینی‌ها که توافق‌های درازمدت با ایران امضا کرده‌اند هم از سرمایه‌گذاری طولانی و کارآفرین خودداری می‌کنند.
منصور فرهنگ اضافه کرد: «علت نبود سرمایه‌گذاری هم دشمنی دائم جمهوری اسلامی با آمریکا و اسراییل و وجود سایه درگیری بر سر ایران است. بنابراین جمهوری اسلامی اخیرا اقداماتی برای تغییر وجهه خود انجام داده است؛ از جمله بهبود روابط با کشورهای حاشیه خلیج فارس و پذیرفتن بحث راه حل دو کشوری در بحران بین اسراییل و فلسطینیان؛ در حالی‌که جمهوری اسلامی در تمام ۴۴ سال گذشته شعار نابودی اسراییل را سر داده بود.»
این تحلیل‌گر روابط بین‌الملل با بیان این‌که اقدام به لغو یکطرفه ویزا اهمیت نمادین دارد، اضافه کرد که انزوای سیاسی ایران مشکلات بسیاری برای جمهوری اسلامی به‌وجود آورده و به نظر می‌رسد حالا مقامات جمهوری اسلامی به دنبال راه‌هایی برای خروج از این انزوا و عادی‌سازی روابط اقتصادی با دیگر کشورها هستند. هر چند به نظر منصور فرهنگ تا وقتی که جمهوری اسلامی شبه‌نظامیان را در عراق، لبنان، سوریه و یمن تجهیز می‌کند، اقداماتی از این دست برای رفع تنش و بهبود روابط اقتصادی کافی نیست.
نیت جمهوری اسلامی از لغو روادید با این ۳۳ کشور هر چه باشد، به نظر می‌رسد دردی از صنعت گردشگری ایران دوا نمی‌کند؛ صنعتی که به دنبال هر تنش داخلی و خارجی، ضربه‌ای از دستگاه‌های حکومتی خورده است؛ یک روز اقامتگاه‌ها و مراکز گردشگری را به بهانه کشف حجاب مهروموم می‌کنند و روز دیگر گردشگران سوئدی و فرانسوی را به اتهام جاسوسی روانه زندان تا با زندانیان خود مبادله کنند.
