میلاد پورعیسی / بی‌بی‌سی
کنکور ۱۴۰۱ یکی از پرحاشیه‌ترین آزمون‌های سراسری ایران بوده که تبعات آن ادامه دارد. صدها داوطلب با «تقلب» توانستند دانشجوی پزشکی، دندانپزشکی و مهندسی شوند. تقلبی به این گستردگی تا چه اندازه می‌تواند «سیستماتیک» و سازمان‌یافته باشد؟
مقام‌های جمهوری اسلامی ایران اتهام سازمان‌یافته بودن تقلب را رد می‌کنند. آنها معمولا تقلب در کنکور را به عده‌ای «سودجو» نسبت می‌دهند که سوال‌های «جعلی» به داوطلبان می‌فروشند و با «هوشیاری» دستگیر و به مقام‌های قضایی معرفی می‌شوند.
اما استعفای اخیر رئیس سازمان سنجش بار دیگر ناکارآمدی سیستم مقابله با تقلب در کنکور را علنی‌تر کرد. عبدالرسول پورعباس، آذرماه امسال در اعتراض به حکم دیوان عدالت اداری برای بازگشت دانشجویان «شبهه‌دار» به دانشگاه، استعفا کرد.
ظاهرا سه قوه مجریه، قضائیه و مقننه بر سر بازگشت «متقلب‌ها» توافق دارند. اقدامی که حتی رسانه‌های محافظه‌کار حامی دولت مانند فارس و کیهان از آن به عنوان «پاسداشت تقلب» و بی‌عدالتی آموزشی یاد کرده‌اند.
از سال ۱۳۸۵ تا ۱۴۰۲ بیش از ۹ هزار نفر به تقلب در کنکور متهم شده‌اند. رئیس سازمان سنجش می‌گوید با حکم جدید دیوان عدالت اداری «همه مشکوکان به تقلب» می‌توانند به تحصیل ادامه دهند.
متقلبان امروز، پزشکان فردا
خبرگزاری فارس حکم دیوان عدالت اداری را «شوک» به سیستم آموزشی خواند و تیتر زد: «متقلبان کنکور دانشجو می‌شوند».
حکم شعبه اول دیوان عدالت اداری در واکنش به شکایت ۳۵ و به روایتی ۴۳ نفر از صدها دانشجویی بود که «تقلب» آنها برای سازمان سنجش محرز شده و باید اخراج می‌شدند. با «رویه قضایی» شدن این حکم، سایر مردودشدگان علمی هم می‌توانند شکایت کنند و نتیجه بگیرند.
بر سر تعداد این افراد اختلاف نظر وجود دارد؛ سازمان سنجش می‌گوید در سال‌های گذشته ۹ هزار نفر مشکوک به تقلب بوده‌اند که شاید حدود ۵ هزار نفر آنها الان شاکی بالقوه باشند. اما دیوان عدالت اداری تعداد داوطلبان شبهه‌دار را ۲۵۰ نفر می‌داند.
پیش از دیوان عدالت اداری، مجلس هم اعلام کرده بود صدها داوطلب ۱۴۰۱ که متهم به تقلب شده‌اند، باید به تحصیل ادامه دهند.
اقدام مجلس و دیوان عدالت اداری سوال‌ها و تردیدهای زیادی در جامعه به وجود آورد که چرا نه تنها جلوی تقلب گسترده گرفته نمی‌شود، بلکه افراد محکوم شده باید به دانشگاه برگردند.
روزنامه اعتماد یک هفته قبل از کنکور تجربی ۱۴۰۱ از «همکاری شماری از نمایندگان مجلس» با متقلبان کنکور ۱۴۰۰ پرده برداشته بود.
تقریباً به همین میزان تقلب «محرز» در کنکور سال ۱۴۰۰ هم افشا شد که متهمان آن هم بیشتر در رشته‌های دندانپزشکی و داروسازی تحصیل می‌کنند.
رئیس سازمان سنجش ایران در متن استعفای خود اعلام کرد نمی‌تواند این تعداد دانشجو را وارد دانشگاه کند: «از آنجا که عمل به احکام دیوان لازم و ضروری است و از سوی دیگر سازمان سنجش عملا توانایی اجرای این حجم از برگشت به تحصیل متقلبان را ندارد، تصمیم به کناره‌گیری از ریاست سازمان گرفته تا شرایط برای فرد دیگر جهت اجرای احکام صادر شده، فراهم شود.»
چگونه تقلب ثابت می‌شود؟
سازمان سنجش می‌گوید سه دلیل برای مشکوک شدن به تقلب وجود دارد که اگر داوطلبی دو مورد آن را داشته باشد، باید دوباره امتحان بدهد.
۱- ناهماهنگی با سوابق تحصیلی: وقتی رتبه داوطلب با معدل و نمره‌های او در دبیرستان همخوانی ندارد.
۲- کلید تقلب پاسخنامه: اگر جواب‌های منفی داوطلب شباهت غیرمتعارفی با پاسخنامه داوطلبان دیگر داشته باشد، به عنوان «کلید تقلب» شناسایی می‌شود.
۳- گزارش افراد حقیقی و حقوقی: وقتی وزارت اطلاعات یا نیروی انتظامی و افراد حقیقی و حقوقی گزارش دهند که داوطلب تقلب کرده است.
بعد از رسوایی تقلب‌های گسترده دهه ۱۳۸۰ و لو رفتن سوال‌های آزمون دستیاری پزشکی و کنکور دانشگاه آزاد اسلامی، مجلس در سال ۱۳۸۴ قانون رسیدگی به تخلفات کنکور را تصویب کرد. بر این اساس، اگر یک داوطلب دو مورد از موارد بالا را داشت، از او خواسته می‌شد دوباره در آزمون شرکت کند. در آزمون سنجش تقلب، هر داوطلبی که نمی‌توانست یک چهارم درصد کسب کرده یک یا دو درس در کنکور را به دست آورد، از دانشگاه اخراج می‌شد.
روزنامه کیهان نوشته است از تعداد ۱۰۴۵ نفر داوطلبان شبهه‌دار سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰، فقط ۱۳۵ نفر حدنصاب علمی را کسب کرده و به دانشگاه‌ها معرفی شده‌اند و بقیه یا در آزمون مجدد شرکت نکردند، یا رد شدند.
با حکم جدید دیوان عدالت اداری و استفساریه مجلس درباره کلمه «داوطلب» در قانون، سازمان سنجش فقط چند هفته فرصت دارد تا تقلب داوطلب را اثبات و از راهیابی او به دانشگاه جلوگیری کند. یعنی اگر داوطلب وارد دانشگاه و «دانشجو» شد، دیگر نمی‌توان از تحصیل او جلوگیری کرد.
سوال‌های «یک میلیارد تومانی»
چه اتفاقاتی در کنکور سراسری علوم تجربی سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ افتاد که منتقدان از نقش نهادهای اجرایی و سازمان‌یافته بودن تقلب انتقاد می‌کنند؟
بر اساس روایت شاهدان عینی که با روزنامه اعتماد، فرهیختگان و سایر رسانه‌های داخل ایران مصاحبه کرده‌اند، سوال‌های کنکور ساعت حدود پنج صبح در چند کانال تلگرامی منتشر شده بوده است.
سازمان سنجش ایران تاکید دارد که هیچ کدام از کارمندان این سازمان سوال‌ها را درز نداده‌اند. به گفته این سازمان، تقلب فقط بعد از توزیع سوال‌ها در دو مرحله انجام می‌شود:
۱- مرحله اول: داوطلبانی با هدف تقلب و با ابزار و وسایل مجهز وارد مراکز کنکور می‌شوند، در همان دقایق اولیه از دفترچه عکس می‌گیرند و می‌فرستند.
۲- مرحله دوم: در بیرون مراکز آزمون، گروهی متخصص سریع پاسخ سوال‌ها را پیدا می‌کنند و به داوطلبانی می‌فرستند که در گوش خود هدفون‌های بسیار ریز و مخفی دارند.
اما روزنامه فرهیختگان وابسته به دانشگاه آزاد در گزارشی نوشت که بررسی‌هایش نشان می‌دهد، سوال‌ها حتی روز قبل از کنکور در تلگرام بارگذاری شده و برای به دست آوردن این سوال‌ها «مبالغ هنگفت ۵۰۰ میلیون تا یک میلیارد تومان به جیب زده شده است.»
افراد مختلف از جمله چند معلم و والدین دانش‌آموزان این موضوع را تایید کرده‌اند، هرچند سازمان سنجش می‌گوید «چنین چیزی امکان ندارد».
عبدالرسول پورعباس، رئیس مستعفی سازمان سنجش بعد از کنکور ۱۴۰۱ در یک برنامه تلویزیونی گفته بود در جلسه امتحان متقلبان پاسخ سوال‌ها را با ابزارهایی از بیرون دریافت می‌کنند: «این ابزارهای تقلب الکترونیکی گاه به اندازه یک نخود یا اندازه پاک‌کن است. در این راستا از ساعت ۱۰ تا ۱۲ تمام عوامل با سیگنال‌یاب در تمام حوزه‌ها درگیر بودند و تمام مشتریان متقلبان را که می‌خواستند پاسخ را بگیرند، شناسایی کردیم و در این زمینه تاکنون بیش از ۴۸۰ نفر را دستگیر کرده‌ایم.»
اما علی امرایی، عضو انجمن دید‌ه‌بان شفافیت و عدالت، در گفت‌وگو با ایرنا تاکید کرده که بعضی از سوال‌ها قبل از پخش شدن میان داوطلبان در تلگرام در دسترس بوده است: «راس ساعت ۹ و ۴۹ دقیقه صبح روز آزمون، دفترچه‌های شماره یک، دو و سه با کیفیت بالا در فضای مجازی منتشر شد و دفترچه‌ای که تا حدود ساعت ۱۱ اصلا به داوطلب داده نمی‌شود، یک ساعت قبل از آن در کانال‌های تلگرامی منتشر شد.»
تقلب تضمینی
با وجود اعتراض‌های گسترده به تقلب‌های فراگیر کنکورهای تجربی، نهادهای اجرایی از حل این معضل عاجز بوده‌اند.
به دنبال گزارش‌های بسیار از تقلب گسترده در کنکورهای قبلی، سازمان سنجش درخواست کرده بود در کنکور ۱۴۰۱ اینترنت در همه مراکز آزمون قطع شود. اما چنین اتفاقی نیفتاد.
حجم اعتراض‌ها به موارد مشکوک در کنکور سال گذشته به حدی بالا گرفت که صدها نفر از داوطلبان با شکایت به مراجع قضایی خواستار ابطال کنکور شدند. این اقدام هم انجام نشد.
گزارش‌های پرشمار از مشاهده تقلب و درز کردن سوالات کنکور تجربی به بیرون از مراکز برگزاری، بحران کنکور سال ۱۴۰۱ را به نقطه‌ای رساند که روزنامه «جوان»، وابسته به بنیاد تعاون بسیج و نزدیک به سپاه، گفت این موارد باعث «کاهش اعتماد عمومی» به جمهوری اسلامی می‌شود.
خبرگزاری فارس نزدیک به سپاه هم نوشت که آینده پزشکی و شغل‌های حساس به دست کسانی است که با تقلب وارد دانشگاه شده‌اند.
ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری اسلامی، ۱۲ تیر سال گذشته، بعد از چند روز اعتراض گسترده به ناکارآمدی و فساد در کنکور، دستور داد کمیته‌ای برای «بررسی شبهات آزمون سراسری» تشکیل شود.
این کمیته به ریاست محمد مخبر دزفولی، معاون اول رییس‌جمهوری، تنها دو روز بعد از تشکیل، در ۱۴ تیر ۱۴۰۱ سلامت کنکور را «تایید قطعی» کرد. همین گزارش دست معترضان را برای درخواست ابطال کنکور ۱۴۰۱ و برگزاری مجدد آن بست.
از رئیس‌جمهور گرفته تا مجلس و قوه قضاییه، فقط حمایت همه‌جانبه مسئولان از سلامت کنکور نبود که تردیدها را بیشتر کرد. با وجود تقلب فنی گسترده و پخش سوال‌های کنکور ۱۴۰۰ در کنکور پزشکی ۱۴۰۱ هم اتفاق‌های مشابهی افتاد.
ایرنا در راستی‌آزمایی ادعاهای مطرح شده درباره سیستماتیک بودن تقلب در کنکور اعلام کرد «دستگاه‌های آشکارساز» ابزارهای الکترونیک تقلب و «سیگنال یاب» در «تمام حوزه‌ها» نبوده، و اینترنت هم در شماری از مراکز قطع نشده است.
همین اتفاق یعنی نبود دستگاه‌های مهار تقلب در کنکور تجربی سال ۱۴۰۰ در کنار قطع نشدن اینترنت، به ویژه در بخشی از مراکز کنکور مناطق مرزی هم افتاد. بر اساس گزارش‌ها، این اختلالات چندان هم اتفاقی نبود.
معمای علاقه کنکوری‌ها به مناطق مرزی
کلید معمای قطع نشدن اینترنت برخی مناطق مرزی، در کنکور سراسری چند سال قبل است.
روزنامه شرق، سال ۹۹ در گزارشی با عنوان «تقلب زیر چتر کرونا» به ثبت نام شمار زیادی از «داوطلبان غیربومی» کنکور سال ۹۸ در مناطق حاشیه‌ای کشور اشاره کرد. شرق به نقل از «رئوف محمدی» مدیر وقت آموزش و پرورش ثلاث باباجانی در استان کرمانشاه، درباره روش این تقلب نوشت: «این افراد که عمدتا غیربومی هستند به صورت سازماندهی‌شده و با هدف تقلب حوزه امتحانی خود را به این شهرستان منتقل کرده بودند. پیش‌بینی تقلب را امسال کرده بودیم و از روی شماره ملی برخی از داوطلبان آزمون سراسری که غیربومی بودند، احتمال بروز تقلب و تخلف را می‌دادیم.»
«برای نظام آموزشی متاسفم»
با صدور حکم بازگشت به تحصیل ۴۳ دانشجویی که دادگاه حکم تقلب آنها را تایید کرده، شاید برای نخستین بار مساله تقلب در کنکور به درگیری آشکار میان نهادهای مختلف حکومت از جمله دیوان عدالت اداری و سازمان سنجش منجر شده است.
در شبکه‌های اجتماعی بسیاری خواهان افشای نام ۲۵۰ نفر شاکی مراجعه کننده به دیوان عدالت اداری و البته حدود ۸۰ نفری شده‌اند که به گفته حکمتعلی مظفری، رییس دیوان عدالت اداری، بر سر بازگشت آنها به دانشگاه اختلاف بزرگی بین نهادها ایجاد شده است.
روزنامه کیهان درباره یکی از این دانشجویان در رشته دندانپزشکی نوشته که پاسخنامه این فرد بیش از ۹۵ درصد با پاسخنامه امتحانی سایر افراد متقلب مشابهت داشته است. همچنین رتبه او هم با سوابق تحصیلی او نمی‌خوانده است.
به گفته این روزنامه محافظه‌کار وابسته به رهبر ایران، این فرد شاکی در آزمون مجدد شرکت نمی‌کند و قبولی او در دندانپزشکی باطل می‌شود. در دادگاه تجدید نظر هم همین حکم تایید می‌شود. حتی در هیات تجدید نظر قانون رسیدگی به تخلف‌های آزمون سراسری هم او دوباره مردود علمی شناخته می‌شود. اما در نهایت با رای دیوان عدالت اداری اکنون می‌تواند به دانشگاه برگردد.
با این حال محمود آقامیری، رئیس دانشگاه شهید بهشتی مانند بسیاری از روسای دیگر دانشگاه‌ها گفته چنین دانشجویی را قبول نمی‌کند: «واقعا برای آموزش عالی کشور متأسفم که مجبور است این شرایط را بپذیرد، دانشجویانی که می‌خواستند با تقلب وارد دانشگاه شوند، امروز بتوانند با حکم قضائی وارد دانشگاه شوند.»
روزنامه کیهان نوشته افکار عمومی می‌خواهد نام دانشجویانی را که یک بار تقلب آنها احراز شده، بداند.
بسیاری از منتقدان و خانواده‌های نگران آینده فرزندان‌شان، این اتفاق‌ها را نشانه روشنی از «فساد سازمان‌یافته در سیستم کنکور» دانسته و خواستار انتشار نام و کارنامه کنکور افرادی شده‌اند که این جنجال بر سر آنها به راه افتاده و سه قوه نظام هم اصرار بر بازگشت آنها به دانشگاه دارند.
ایران امروز
