جعفر مدرس صادقي

و امّا بعد...

آفتي به اسم «پنگليش»

پيش از آن که به جمع‌بندي آن‌ چه تاکنون گفته‌ايم بپردازيم، نگاهي بيندازيم به عارضه‌اي که در سالهاي اخير سلامت زبان و خط فارسي را به ‌شدّت تهديد مي‌کند: با حروف لاتين نوشتن فارسي يا آن ‌چه به «پنگليش» نويسي معروف شده است. اين عارضه از زماني پا گرفت که کامپيوتر به خانه‌ها رفت و باب نامه‌نگاري از طريق e-mail و پيام فرستادن از طريق Messenger باز شد و به اين ترتيب اين ادّعاي طرفداران تغيير خط که از زمان ميرزا فتحعلي‌خان آخوندزاده و ميرزا ملکم‌خان فرياد مي‌زدند که خط فارسي با مقتضيّات زمانه‌ي ما سازگار نيست ناگهان يک مصداق واقعي پيدا کرد.

نسلي که اشتياق فراواني براي استفاده از امکانات جديدي داشت که اينترنت فراهم مي‌کرد حوصله‌ي اين که به عواقب لاتين‌نگاري فکر کند نداشت. اين که با يک تلنگر بتواني متن مکتوبي را بلافاصله به هر جاي دنيا که دلت مي‌خواهد بفرستي به اندازه‌اي تازگي داشت و اهميّت داشت و هيجان داشت که ديگر ‌کسي به اين نکته که اين متن به چه صورت دريافت خواهد ‌شد اهميّتي ندهد. متن مکتوب قرباني اين واقعيّت شد که در يک چشم به هم زدن به چهار گوشه‌ي دنيا مي‌رفت و پيامي را که مي‌خواستي ابلاغ کني ابلاغ مي‌کرد. متن مکتوب در همان پيامي که ابلاغ مي‌کرد خلاصه شد و آن سرعت معجزه‌آسايي که به جاي آداب پُر دنگ و فنگ و وقتگير نامه‌نگاري کلاسيک نشست (از پاکنويس کردن، توي پاکت گذاشتن، آدرس گيرنده و فرستنده نوشتن، تمبر چسباندن و توي صندوق پُست انداختنش بگير تا چشم به راه رسيدنش ماندن) به تنبلي ذاتي دامن زد و آن ذوق‌زدگي هم به مُرور تبديل شد به يک عادت ديرپا. چنان که اين روزها هم که سالها از آن زمان مي‌گذرد و خيلي راحت‌تر و بدون هيچ ترفند پيچيده‌اي مي‌شود فارسي نوشت، لاتين‌نگاري رواج فراوان دارد و دستها در لاتين‌نگاري به مراتب فِرزتر است تا فارسي‌نگاري و بيشتر فارسي‌زبان‌هايي که با اينترنت سر و کار دارند حوصله‌ي فارسي نوشتن ندارند.

از همان زمان Windows 98، سي‌دي‌ برنامه‌هاي فارسي‌ساز در دسترس همگان بود و اين‌روزها هم هست و فَتّ و فراوان هم هست – برنامه‌هاي سازگار با Windows XP، با Vista و با Windows 7 - و هر لحظه‌اي که اراده بفرماييد مي‌توانيد يکي از اين برنامه‌ها را توي کامپيوترتان نصب کنيد. و بدون سي‌دي هم، اين روزها، خدا را شکر، هر جاي دنيا که باشيد، همه‌چي براي فارسي نوشتن آماده است:

اگر Windows XP داريد، لطفن اوّل تشريف ببريد توي Control Panel، بعد توي Regional and Language Options، بعد Languages، بعد مربّع بغلInstall files for complex scripts and right-to-left languages را فعال کنيد. اگر توي اين فاصله پيغامي آمد که سي‌دي Windows لازم است، بايد همان سي‌دي اصلي را که وقتي کامپيوترتان را خريده‌ايد به شما داده‌اند بگذاريد توي درايو مربوطه تا از عمليّاتي که داريد انجام مي‌دهيد پشتيباني کند و اگر هم پيغامي آمد که Restart کنيد، فعلن دست نگه داريد، چون که عمليّات هنوز ادامه دارد. تشريف ببريد توي Details، فهرست مفصّلي از زبان‌هايي که Windows XP حمايتشان مي‌کند به ترتيب حروف الفبا ظاهر مي‌شود. Farsi را انتخاب کنيد و روي Add کليک کنيد. بعدش هم Apply و OK. حالا عمليّات به خير و خوشي انجام گرفته است و وقت آن رسيده است تا کامپيوتر راRestart کنيد تا همه‌ي کارهايي که کرده‌ايد برود به خورد کامپيوتر و صورت قطعي پيدا کند. تمام شد! به همين راحتي! حالا مي‌توانيد فارسي تايپ کنيد و ديگر هيچ بهانه‌اي براي اين که از زير اين کار در برويد وجود ندارد.

در موردVista و Windows 7هم عمليّات به همين صورت انجام مي‌شود، با اين تفاوت که اسمها کمي فرق مي‌کند: تشريف مي‌بريد توي Control Panel و زيرClock, Language and Region ، کليک مي‌کنيد رويChange keyboards or other input methods . از فهرست بلندبالايي که ظاهر مي‌شود و به ترتيب حروف الفبا هم هست، Persian را انتخاب مي‌کنيد و روي دگمه‌ي Add کليک مي‌کنيد. (خوشبختانه تذکرهاي ايرانشناسان دلسوز مؤثر واقع شد و شرکت Microsoft به اين نتيجه رسيد که Persian درست است، نه Farsi. در فهرست زبان‌هاي Word 2007 هم، به جاي Farsi نسخه‌هاي قبلي، Persian گذاشته‌اند.) بعدش هم Apply و OK. تمام شد! حالا با خيال راحت فارسي تايپ کنيد!

و اما يکي دو نکته‌ي ديگر درباره‌ي تبديل زبان و فارسي نوشتن در Word نگفته ماند که موکول مي‌شود به هفته‌ي بعد.