«ترانه علیدوستی»، «مصطفی آل‌احمد»، «بهاره هدایت»، «نرگس محمدی»، «آرش صادقی»، «فروغ تقی‌پور»، «زهره سرو»، «نسرین جوادی» و …لیست طویل شهروندانی که در زندان‌های جمهوری اسلامی به بیماری‌های بعضا ناشناخته یا صعب‌العلاج مبتلا می‌شوند٬ هر روز بلند‌تر می‌شود. با وجود این اما نهادهای مربوطه، از جمله سازمان زندان‌ها و قوه قضاییه چشمان خود را بر روی این واقعیت بسته و آن را کتمان می‌کنند.
در زندان‌های ایران چه می‌گذرد که زندانیان یکی پس از دیگری بیمار می‌شوند؟
«بازداشت، بازجویی و زندان، حتی در بهترین و استانداردترین وضعیت نیز شرایط را برای ابتلا به انواع بیماری‌ها فراهم می‌کند. در زندان‌های جمهوری اسلامی اما وضعیت به مراتب بدتر است و به همین دلیل احتمال ابتلا زندانیان به انواع بیماری‌ها بیشتر می‌شود.» این توضیح «مجید بامداد»، متخصص روماتولوژی در آلمان است.
استرس و فشار عصبی زمینه‌ساز بیماری‌های خاص
«بهاره هدایت»، زندانی سیاسی بهمن ماه سال گذشته اعلام کرد بر اساس نظر پزشک معالج، بخشی از سلول‌های داخل رحم او در مراحل اولیه سرطان قرار دارند.
پیش از او نیز آرش صادقی در فروردین ۱۳۹۷، در زندان به بیماری «کندروسارکوم»، نوعی سرطان بدخیم استخوان مبتلا شد. در پی کارشکنی‌های مقامات سازمان زندان‌ها و عدم پی‌گیری فرآیند درمان طی دو سال، بیماری او متاستاز کرد و در کل بدنش پخش شد.
«علی‌رضا رجایی» یکی دیگر زندانیان سیاسی است که طی سال‌های گذشته به بیماری سرطان مبتلا شده است. او نیز در پی ممانعت مقامات زندان از درمان، در نهایت پس از عمل جراحی، چشم راست و بخشی از استخوان‌های سمت راست صورتش را از دست داد.
«امید کوکبی»، فیزیک‌دان نخبه نیز زمانی که در زندان به سر می‌برد، به سرطان کلیه مبتلا شد و یک کلیه‌اش را از دست داد.
این‌ها تنها چند نمونه از زندانیانی هستند که به بیماری‌های خاص، از جمله سرطان مبتلا شده‌اند. دکتر مجید بامداد در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» در رابطه با ابتلای زندانیان به بیماری‌های خاص توضیح داد: «علم پزشکی هنوز نتوانسته است دلیل دقیق ابتلا به برخی از بیماری‌ها را بیابد؛ از جمله بیماری سرطان. اما تا این لحظه ما می‌دانیم که مسایلی مانند وراثت یا در معرض شرایط بیماری‌زا قرار داشتن می‌تواند شانس ابتلا به این بیماری را افزایش دهد.»
او افزود: «با توجه به روایت‌هایی از نحوه بازداشت زندانیان، به‌ویژه زندانیان سیاسی، بازجویی، محاکمه و سپس شرایط زندان‌ها می‌شنویم، می‌توانیم این فرآیند را جزو شرایط بیماری‌زا طبقه‌بندی کنیم. می‌خواهم اضافه کنم که ممکن است افرادی که در چنین شرایطی قرار می‌گیرند، به بیماری‌های قلبی٬ گوارشی و … نیز مبتلا شوند.»
بامداد ادامه داد: «بنابر آماری که سال گذشته توسط مدیرکل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیرِ وزارت بهداشت اعلام شد، سالانه تقریباً ۸۵ تا ۹۰ هزار مورد جدید سرطان و ۲۰ هزار مرگ ناشی از سرطان در ایران اتفاق می‌افتد. متاسفانه ما آماری از ابتلای زندانیان به صورت عام یا زندانیان سیاسی به صورت خاص به بیماری‌هایی مانند سرطان نداریم که بتوانیم مقایسه کنیم آیا نرخ ابتلا به سرطان در بین زندانیان بالاتر از میانگین سالانه کل کشور هست یا خیر. اما می‌توان تایید کرد که شرایط حبس در ایران به دلیل استرس‌زا بودن آن، از جمله دلایل ابتلا زندانیان به بیماری‌های خاص است.»
داروهای بیماری‌زا
ترانه علیدوستی٬ هنرمند و زندانی سیاسی سابق، یکی از مشهورترین زندانیانی است که بیماری او پس از دوران حبس خبرساز شده است. او به دلیل حمایت از اعتراضات سراسری در سال ١۴٠١، مدتی بازداشت بود و به دلیل سرباز زدن از حجاب اجباری، توسط وزارت ارشاد «ممنوع‌الکار» شده است.
پیش‌تر «نادره حکیم‌الهی»، مادر ترانه علیدوستی در یک برنامه زنده اینستاگرامی از ابتلای دخترش به یک بیماری ناشناخته خبر داد. وکیل او نیز تایید کرد که ترانه از مرداد ۱۴۰۲ به سندرم «Dress» مبتلا شده است که پزشکان علت آن را یک تداخل دارویی تشخیص داده‌اند.
پیش از این نیز «سامان یاسین» (صیدی)، خواننده معترض، یک هفته پس از انتقال به «مرکز روان‌پزشکی رازی» در «شهرری» تهران، معروف به «امین‌آباد» خبر داده بود که به دنبال تزریق داروی ناشناخته در این مرکز، دچار وضعیت ناپایدار جسمی و روانی شده است.
«نرگس محمدی»، فعال حقوق بشر و برنده جایزه «صلح نوبل» نیز در معرض تزریق داروهای ناشناخته قرار گرفته بود.
موضوع تزریق یا خوراندن دارو به زندانیان به سال‌ها قبل باز می‌گردد. «محمود صادقی»، نماینده وقت مجلس شورای اسلامی پس از اعتراضات دی ماه سال ۱۳۹۶، از قول خانواده یکی از زندانیانی که اخیراً در زندان فوت کرد، اعلام کرده بود: «زندانیان به خوردن قرص‌هایی مجبور شده‌اند که حال آن‌ها را بد می‌کرده است.»
آن زمان البته سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی در ایران اجبار زندانیان به مصرف هرگونه دارو را تکذیب کرد.
پزشک سابق یکی از زندان‌های ایران در این رابطه ضمن تاکید بر عدم تمایل به صحبت در رابطه با داروهای خاص که موجب ایجاد اختلال یا بیماری در زندانی‌ها می‌شود، به «ایران‌وایر» گفت: «واقعیت این است که تجویز دارو در زندان از محدودیت کمی برخوردار است. مسوولان زندان یا ماموران ارگان‌های امنیتی گاهی از پزشکان یا کادر درمان زندان یا بازداشتگاه‌ها می‌خواهند که داروی خاصی را به زندانی تزریق کنیم یا بخورانیم؛ داروهایی که نام آن‌ها همیشه از زندانی مخفی می‌ماند و بعضا حتی کادر درمان نیز از آن آگاهی ندارند.»
به گفته او، یکی از پرکاربردترین داروها در زندان، «کورتون» است: «هر عارضه ریوی، پوستی، دستگاه گوارش و مشکلات دستگاه حرکتی را باید با کورتون درمان کنیم.»
دکتر مجید بامداد در رابطه با تجویز با دوز بالای کورتون در زندان‌های ایران، به ورم مفرط برخی از زندانیان که به اشتباه چاقی ارزیابی می‌شود، اشاره کرد و گفت: «اختلالات روانی، مشکلات گوارشی، افزایش فشار خون و قند خون، اختلالات قاعدگی، پوکی استخوان و آب مروارید از عوارض مصرف این دارو هستند که شاهد برخی از آن‌ها در زندانیان هستیم.»
بامداد ادامه داد: «بازداشت، زندان، محاکمه، محکومیت به زندان و … هر یک از این فشارها به تنهایی می‌توانند میزان اضطراب و استرس فرد را به حدی برسانند که باعث ابتلا به بیماری‌های نقص سیستم خودایمنی نیز بشود.»
به گفته او، کورتون می‌تواند درمانی موقت برای این بیماری باشد اما مصرف بی‌رویه آن، عوارض ماندگاری با خود به همراه خواهد داشت.
«مصطفی آل‌احمد»، کارگردان سینما و زندانی سیاسی سابق نیز از جمله زندانیانی است که به تایید وکیلش پس از آزادی از زندان، مبتلا به نوعی بیماری خودایمنی شده است.
زندانیان در جمهوری اسلامی تنها در معرض ابتلا به بیماری‌های خاص قرار ندارند. در سال‌های گذشته زندانیانی مانند «ساسان نیک‌نفس»، زندانی سیاسی، خرداد ۱۴۰۰ در پی استفاده از یک قرص در زندان دچار مسمومیت حاد شد و در نهایت جان خود را از دست داد. تا امروز اما مشخص نشده است آن قرص چه بوده است.
به گفته بامداد، موضوع بیماری زندانیان فراتر از شرایط استرس‌زا، به نوع تغذیه زندانیان، تحرک آن‌ها و … نیز مربوط است.
محروم از آفتاب٬ غذا و تحرک
آیین‌نامه اجرایی سازمان زندان‌ها حداقل برنامه غذای هر زندان را مشخص کرده است؛ صبحانه باید شامل نان، پنیر و چای باشد. نهار یا شام هم می‌بایست حاوی سبزیجات تازه یا خشک، برنج، سیب‌زمینی، پیاز، حبوبات، انواع لبنیات، تخم‌مرغ و میوه فصل باشد. با این تبصره که در هر هفته حداقل سه بار باید در وعده‌های نهار و شام به محکومان غذاهای گوشتی داده شود.
به شهادت اکثر زندانیان اما جیره روزانه غذایی زندانیان تفاوت‌های قابل توجهی با آیین‌نامه سازمان زندان‌ها دارد.
زندانیانی که تمکن مالی لازم برای «شخصی خوری» را ندارند و سلامت‌شان وابسته به غذای زندان است، با چالش‌های فراوانی در طول مدت حبس مواجه می‌شوند.
پزشک سابق یکی از زندان‌های ایران در این رابطه به «ایران‌وایر» گفت: «در زندانی که پزشک آن بودم و در چند زندانی که از آن خبر دارم، خبری از میوه یا سبزی در غذای روزانه زندانیان نبود. این به معنای محرومیت مطلق از انواع ویتامین‌ها، فیبر و … است و زندانیان، به ویژه آن‌هایی که حکم‌های طولانی‌مدت دارند را به بیماری‌های پیچیده و صعب‌العلاجی مانند درد مفاصل، ضعف بینایی، خون‌ریزی داخلی و افسردگی مبتلا می‌کند.»
او افزود: «موضوع دیگر، پروتئین است. هر انسان بالغ باید روزانه به ازای هر کیلوگرم وزن، حدود ۰/۷۵ گرم پروتئین مصرف کند. دسترسی زندانیان در زندان‌های ایران اما به مراتب کمتر از این است. می‌دانید از اولین عوارض کمبود پروتئین چیست؟ کاهش عملکرد سیستم ایمنی بدن و افزایش احتمال بروز عفونت‌ها. با توجه به این موضوع، دیگر ابتلا زندانیان به انواع بیماری‌های مختلف عجیب نیست.»
به گفته این پزشک، یکی دیگر از معضلات زندانیان، کمبود آفتاب است: «ایران کشوری پر آفتاب است اما معماری زندان‌های ایران، حتی هواخوری زندان‌ها به گونه‌ای است که زندانیان کمتر در معرض آفتاب قرار می‌گیرند. همین موضوع باعث کمبود ویتامین دی زندانیان می‌شود.»
کمبود ویتامین دی که بزرگ‌ترین و مهم‌ترین منبع آن نور خورشید است، می‌تواند احتمال ابتلا به سرطان پستان و سرطان پروستات و نیز بیماری قلبی عروقی را افزایش دهد.
افسردگی نیز از جمله عوارض کمبود نور خورشید و ویتامین دی است.
مدت محکومیت یک زندانی روزی به پایان می‌رسد اما عوارض ناشی از بازداشت‌های غیر ضابطه‌مند، بازجویی‌های پرفشار، حکم‌های سنگین و حبس در شرایط بیماری‌زا تا مدت‌ها با زندانی باقی می‌ماند؛ شاید تا آخر عمر.
ابتلای پی‌درپی زندانیان به بیماری‌های خاص، سندی دیگر است بر بی‌‌ارزش بودن جان انسان‌ها برای سیستم قضایی جمهوری اسلامی و نقض مکرر حقوق بشر پشت دیوارهای رفیع زندان‌ها.
ایران وایر
