دور دوم انتخابات ریاست جمهوری در ایران در حالی برگزار خواهد شد که دو نامزد با دیدگاه‌های کاملا متفاوت و متضاد در مقابل یکدیگر صف‌آرایی خواهند کرد. سعید جلیلی، که او را با عنوان «نخ تسبیح حزب‌اللهی‌ها» می‌شناسند در طول سالها حضور در انتخابات‌های ریاست جمهوری به تجربیات فراوانی در این عرصه دست یافته و حالا بیش از همیشه در آستانه رسیدن به پاستور است.
در مقابل مسعود پزشکیان، کاندیدای مورد حمایت جریان اصلاح‌طلب سالهاست که در دوره‌های متوالی به عنوان نماینده مردم تبریز در مجلس شورای اسلامی حضور دارد. پزشکیان در نخستین کاندیداتوری خود در انتخابات ریاست جمهوری توانست به کسب بیش از ۱۰ میلیون رای در جایگاه نخست قرار گیرد.
اما کدام یک از این دو نامزد می‌توانند برای حاکمیت جمهوری اسلامی گزینه مطلوب‌تری به شمار روند و کدام یک به ویژه در حوزه بین‌الملل می‌تواند منافع حکومت را برآورده سازد؟
سوابق اجرایی
سعید جلیلی در سال ۱۳۸۰ به عنوان مدیر بررسی‌های جاری دفتر رهبری منصوب شد و مدتی در آنجا فعالیت کرده است. درست همزمان با معرفی و انتخاب مسعود پزشکیان به عنوان وزیر بهداشت در دولت سید محمد خاتمی. جلیلی سپس و از سال ۱۳۸۷ نماینده علی خامنه‌ای در شورای عالی امنیت ملی بوده است و در تمام سالهای دولت‌های احمدی نژاد، روحانی و رئيسی همچنان به عنوان گزینه رهبر جمهوری اسلامی در این سمت فعالیت کرده است.
در مقابل پزشکیان بعد از چهار سال حضور در وزارتخانه دولت خاتمی، تقریبا به صورت کامل در طول ۵ دوره مختلف، به عنوان نماینده مجلس فعالیت کرده است.
برعکس پزشکیان که هیچ سابقه‌ای در امور بین‌الملل ندارد و بخش قابل توجه کارنامه سعید جلیلی مربوط به مسائل سیاست خارجی و هسته‌ای بوده است. بعد از آنکه جلیلی در سال ۸۷ و با تصمیم محمود احمدی نژاد به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی مسئولیت پرونده هسته‌ای را برعهده گرفت، او به مدت ۵ سال در آنجا حضور داشت و گفتگوهای متعددی را با مذاکره‌کنندگان غربی در نقاط مختلف دنیا برگزار کرد. نتیجه آن گفتگوها البته دست‌آوردی برای ایران به همراه نداشت و جلیلی پس از آنکه سه قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران به تصویب رسید، در سال ۹۲ همراه با محمود احمدی نژاد به پایان کار خود در این عرصه رسید.
جلیلی همچنین در وزارت امور خارجه ایران هم سوابق فراوانی دارد و مدتی هم به عنوان معاون اروپا و آمریکای این وزارتخانه فعالیت کرده است.
سیاست خارجی پزشکیان
مسعود پزشکیان با اعتراف به اینکه در حوزه بین‌الملل تخصصی ندارد، می‌گوید سیاست‌های دولتش را با نظر کارشناسان و متخصصان این امر پیگیری خواهد کرد. پزشکیان در میزگرد سیاست خارجی، همراه با جواد ظریف به عنوان مشاور حاضر شد و از آن زمان به بعد وزیر خارجه دولت حسن روحانی پای ثابت کمپین انتخاباتی او بوده است. در نتیجه می‌توان انتظار داشت که سیاست خارجی دولت پزشکیان چارچوب و ساختاری مشابه ۸ سالی که ظریف وزیر امور خارجه بود داشته باشد؛ البته نخستین چالش در این حوزه احتمالا خیلی زود میان پزشکیان و رهبر جمهوری اسلامی پدید خواهد آمد.
علی خامنه‌ای در سخنرانی خود پیش از برگزاری دور نخست انتخابات ریاست جمهوری از کاندیداها خواست که «با خدای خود عهد کنند در صورتی که رای مردم را کسب کردند، از کسانی که آویزان قدرت‌هایی چون آمریکا هستند در کابینه خود استفاده نکنند.» هشداری واضح که به نظر می‌رسد مقصودش جواد ظریف باشد.
به ویژه پس از افشای فایل صوتی گفتگوی سعید لیلاز با جواد ظریف و انتقادات وزیر خارجه وقت از غلبه «میدان بر دیپلماسی» علی خامنه‌ای در یکی از سخنرانی‌های خود در این خصوص گفته بود: «این روزها سخنانی از برخی مسئولان شنیده می‌شود که مایه تعجب و تاسف است و شنیدیم که رسانه‌های دشمن و مخالف جمهوری اسلامی این حرف‌ها را پخش کردند. انسان متاسف می‌شود وقتی این مطالب را می شنود. این حرف‌ها تکرار حرف‌های خصمانه دشمنان است.»
جلیلی و خنثی‌سازی تحریم‌ها
در مقابل اما جلیلی سالهاست که در هسته سخت قدرت حضور دارد. او علاوه بر تجربه کار کردن در دفتر علی خامنه‌ای همواره روابط نزدیکی به شخصیت‌های تندرو حاکمیت داشته است. استاد راهنمای پایان نامه جلیلی احمد علم‌الهدی، منصوب علی خامنه‌ای به عنوان امام جمعه مشهد بوده است. علاوه بر آن جلیلی سالهاست که خود با حکم رهبر جمهوری اسلامی نماینده او در شورای عالی امنیت ملی است.
سعید جلیلی همچون علی خامنه‌ای بر لزوم پیگیری سیاست «خنثی‌سازی تحریم‌ها» تاکید دارد و معتقد است با این کار نیازی به مذاکرات برای رسیدن به توافقات با کشورهای غربی وجود ندارد. جلیلی در جریان مناظره‌های انتخاباتی سال ۹۶ در خصوص FATF گفته بود: «نیازی نیست که ما بررسی کنیم که پیوستن به FATF به نفع ما است یا خیر. من با صراحت اعلام می‌کنم که پیوستن به هیچ یک از معاهدات بین‌المللی منافع ما را تامین نمی‌کند.» جلیلی همچون خامنه‌ای بر اتکا بر توان داخلی به جای تلاش برای مذاکره با جهان و تنش‌زدایی تاکید دارد.
جلیلی از الگوی عدم نیاز ایران به قدرت‌های غربی استقبال و تاکید دارد که ظرفیت‌های داخلی بسیار فراوانی وجود دارد که می‌توان با بهره بردن از آنها در جهان غیرغربی سرمایه‌گذاری‌هایی صورت گیرد و منافع فراوانی هم حاصل کرد. مجموعه ایده‌های جلیلی در این حوزه هم مشابهت‌های بیشتری دارد با آنچه در اندیشه و ایده‌آل‌های علی خامنه‌ای مشاهده می‌شود.
پزشکیان و تعامل با غرب
در مقابل اما مسعود پزشکیان در جریان مناظره‌های انتخاباتی بارها گفته که بدون حل مشکلات با جهان خارج نمی‌توان به حل مسائل داخلی امید بست. او همچنین تاکید کرده کسانی که موافق تحریم‌ها هستند، خود از این مسیر سود می‌برند. به صورت کلی بر مبنای آنچه پزشکیان در جریان کمپین تبلیغاتی خود به زبان آورده، چشم‌انداز مد نظر او در مدیریت کشور بر پایه تعامل سازنده با جهان و گفتگو و مذاکره با کشورهای مختلف استوار است.
حضور ظریف در تیم انتخاباتی او به عنوان مشاور سیاست خارجی تصویر روشنی از ایده‌ال سیاست خارجی دولت او به مخاطب ارائه می‌دهد. ظریف در دوران ۸ سال حضور به عنوان وزیر امور خارجه بر لزوم تعامل با جهان و گفتگو حتی با دشمنان غربی جمهوری اسلامی سخن گفته بود و انتظار می‌رود دولت پزشکیان هم مسیری کمابیش مشابه را طی کند.
هر چند کارنامه وزیر خارجه دولت روحانی بویژه در سال‌هایی که دونالد ترامپ قدرت را در کاخ سفید در دست داشت، از نظر بسیاری از کارشناسان نمره قبولی نمی‌گیرد. مشخص نیست این «ناکامی» را باید به حساب «محدودیت قدرت» وزیرخارجه و رئیس‌جمهور در سیاست‌های کلان خارجی نوشت یا به حساب «ناکارآمدی» تیم مذاکره‌کننده. اما آنچه مشخص است اینکه ملت ایران نه تنها سودی از این ماجرا نبرد که روز به روز سفره اغلب ایرانی‌ها کوچک و کوچکتر شد؛ امری که به‌وضوح تا به امروز و چه بسار با شدت بیشتر ادامه یافته است.
تعامل و تقابل با مجلس انقلابی
از سوی دیگر افرادی که در حال حاضر در تیم انتخاباتی پزشکیان حضور دارند و همچنین نام‌هایی که در کابینه احتمالی پزشکیان از آنها اسم برده می‌شود گزینه‌هایی نیستند که روابط نزدیکی با مجموعه حاکمیت داشته باشند. ضمن اینکه در حال حاضر اکثریت مجلس در اختیار اصولگرایان است و حتی پیش از برگزاری انتخاب رئيس مجلس جدید، بسیاری از احتمال رای نیاوردن محمد باقر قالیباف و پیروزی یکی از نمایندگان جبهه پایداری به عنوان رئيس جدید مجلس سخن به میان می‌آوردند. در نتیجه در صورت پیروزی پزشکیان یکی از اصلی‌ترین چالش‌های او تایید صلاحیت افراد مد نظرش در کابینه از این مجلس است؛ مجلسی که نمایندگانش بیشترین هم آوایی را هسته سخت قدرت در جمهوری اسلامی دارند.
در مقابل اما جلیلی احتمالا با کمترین مشکل خواهد توانست وزرای خود که احتمال دارد چندین نفر آنها از جمله امیرحسین ثابتی از میان همین نماینده‌ها باشد. چرا که با توجه به سهم و نفوذ جبهه پایداری در مجلس کنونی جلیلی کار دشواری در این امر نخواهد داشت.
اطاعت از خامنه‌ای
با این حال مسعود پزشکیان هم در جریان تبلیغات انتخاباتی خود بارها تاکید کرده که در نهایت علی خامنه‌ای باید سیاست‌های کلی کشور را تعیین و دولت وظیفه دارد در همان راستا حرکت نماید. او همچنین چندین بار در طول صحبت‌های خود در نشست‌های متفاوت از لزوم تعامل و گفتگو و پرهیز از دعوا سخن گفته است. در نتیجه این احتمال وجود دارد که او همانطور که در صحبت‌های خود در کمپین انتخاباتی گفته تلاش کند با مدارا و سازش بیشتر بتواند رضایت کانون‌های داخلی قدرت و هسته سخته حکومت را جلب نماید. با این حال این پرسش هم مطرح می‌شود که اگر سخت‌گیری‌های تندروها در بدنه حکومت، دخالت‌ها و اعمال نظرهای روز افزون علی خامنه‌ای و همچنین کارشکنی نهادهای نظامی و امنیتی در امور دولت مشابه آنچه پیشتر در دولت‌های حسن روحانی و محمد خاتمی مشاهده شد باز هم پزشکیان خواهد توانست همچنان به عنوان یک رئيس جمهور مطیع به کار خود ادامه دهد؟ او هرچند از لزوم همکاری و تعامل و پرهیز از دعوا و مناقشات داخلی سخن می‌گوید اما ظرفیت‌های حصول چنین فضایی در دولت احتمالی او چندان مشاهده نمی‌شود. او وقتی وعده می‌دهد که با برخورد با زنان، محدودیت اینترنت و انسدادهای اجتماعی مقابله خواهد کرد، چطور می‌تواند همچنان به آنچه او «پایان دادن به دعواها» سخن می‌گوید عمل نماید.
در مقابل اندیشه سعید جلیلی هم آوایی و هم نظری قابل توجهی با بخش مرکزی حاکمیت در جمهوری اسلامی دارد. او به اندازه علی خامنه‌ای و یا حتی بیشتر آمریکا و غرب ستیز است. او مانند رهبر جمهوری اسلامی اعمال محدودیت بر فضای مجازی و اینترنت را ضروری می‌داند. همچون خامنه‌ای طرفدار بهبود روابط خارجی با کشورهای جنوب و همچنین چین و روسیه است. در سیاست داخلی هم دست‌کم از آنچه از مشاوران و اطرافیانش دیده می‌شود تفاوت نظری در خصوص آزادی بیان و انسداد سیاسی میان او و رهبر جمهوری اسلامی دیده نمی‌شود. در مسائل مربوط به زنان و حجاب اجباری هم اظهار نظرهای جلیلی همسانی قابل توجهی با سخنرانی‌های علی خامنه‌ای دارد.
با این حال برخی در درون حاکمیت جمهوری اسلامی این نگرانی را طرح می‌کنند که جلیلی با وجود اینکه در مسائل کلیدی و بنیادی نگاهی مشابه با حکومت دارد اما نوع نگاه خاص او و همچنین ویژگی تعامل ناپذیر بودن او می‌تواند جلیلی را به احمدی نژاد دومی تبدیل کند. آنچه در حال حاضر از مجموعه ساختار نیروها، افکار، اندیشه‌ها و برنامه‌های جلیلی قابل مشاهده است، او آینه‌ای تمام نما از الگوی ایده‌آل بخش‌های ایدئولوژیک جمهوری اسلامی است اما تجربه محمود احمدی نژاد نشان داده که حتی چنین گزینه‌ای هم می‌تواند برای حکومت به یک دردسر بدل شود.
در نتیجه هرچند از نظر شخصیتی پزشکیان امکان کمتری برای ایجاد چالش با مجموعه حاکمیت داشته باشد اما افکار، برنامه‌ها، ایده‌ها، مشاورین و جهان‌بینی او تقابل‌های بنیادینی با آنچه ایده‌آل انقلابی‌ها در جمهوری اسلامی است دارد.
در مقابل جلیلی هرچند از نظر شخصیتی فرد مطیعی به نظر نرسد و حتی حاضر نشد در کابینه رئيسی هم حضور داشته باشد اما مجموعه منظومه فکری او چالش‌های کمتری با علی خامنه‌ای و مجموعه حاکمیت جمهوری اسلامی ایجاد می‌کند.
یورونیوز فارسی
