آخرين نبرد
عاقبت انتظارها به سر رسید و عملیات آزادسازی موصل که از منظر بسیاری می‌تواند تعیین‌کننده چشم‌انداز آتی عراق و منطقه در سایه تهدیدات تروریستی داعش باشد، روز گذشته با گسیل شمار گسترده‌ای از سربازان و تجهیزات نظامی به سمت این شهر شمالی کلید خورد. حیدر العبادی، نخست‌وزیر عراق، در حالی در ساعات ابتدایی روز گذشته در اظهاراتی تلویزیونی از آغاز عملیات آزادسازی موصل پس از ماه‌ها برنامه‌ریزی خبر داد که به گفته او، این عملیات می‌تواند مقدمه‌ساز نبرد نهایی برای دفع شر تروریست‌ها از خاک عراق باشد. العبادی ضمن اشاره به این نکته که نیروهای عراقی اکنون دو سال است در حال مبارزه با تروریست‌های داعش هستند و موفق شده‌اند در این مدت عرصه مبارزه را از دروازه‌های بغداد به دروازه‌های موصل، پایتخت خودخوانده داعش، در عراق منتقل کنند، خاطرنشان کرد سال ٢٠١٦ همان‌طور که وعده داده شده، سال آزادسازی است و به همت نیروهای آزادی‌بخش عراقی، به‌زودی موصل و سرتاسر کشور از شر وجود داعش پاک‌سازی خواهند شد؛ وعده‌ای که با نظر به شرایط جاری در صفوف تروریست‌ها و البته آماده‌سازی‌های گسترده نیروهای عراقی، چندان دور از دسترس نیست. حقیقت آن است که موصل با جمعیتی حدودا دو میلیون‌نفره که پس از اشغال آن شهر به وسیله تروریست‌ها، به کمتر از یک‌سوم کاهش یافته، آخرین پایگاه شهری عمده داعش در عراق است که حفظ آن منوط به ایستادگی حدود شش هزار تروریست مستقرشده در برابر دست‌کم ٣٠ هزار نیروی دولتی عراقی است؛ سربازانی از ارتش عراق، یگان مبارزه با تروریسم ارتش، پلیس فدرال و تیپ واکنش سریع که به گفته منابع مختلف میدانی، در کنار قریب به ٣٠ هزار نفر از پیشمرگه‌های کرد و نیروهای شیعه و سنی «حشد شعبی» و «حشد وطنی» درصددند بزرگ‌ترین عملیات نظامی خاورمیانه از سال ٢٠٠٣ تاکنون را با موفقیت به سرانجام برسانند. البته دراین‌میان نباید از نیروهای ویژه آمریکا، بریتانیا و فرانسه نیز چشم پوشید که نه‌فقط برای پیشمرگه‌ها در نقش مستشار ظاهر می‌شوند، بلکه با ورود قریب‌الوقوع عملیات آزادسازی به فاز دوم آن که متضمن ورود نیروهای عراقی به داخل محدوده شهری موصل است، می‌توانند منشأ کمک‌های بسزایی در هماهنگ‌سازی حملات هوایی نیروهای ائتلاف به مواضع داعش باشند.
گام اول، پاک‌سازی خطوط دفاعی موصل
با همه این اوصاف و در شرایطی که انتظار می‌رود ورود نیروهای آزادی‌بخش به داخل شهر دست‌کم یکی، دو هفته به طول بینجامد، همین‌حالا و با گذشت کمتر از یک روز از آغاز عملیات آزادسازی نیز نیروهای عراقی توانسته‌اند دستاوردهای چشمگیری در حومه موصل داشته باشند. پیشمرگه‌های کرد که اکنون در دو محور تل‌عفر و دشت نینوا در حال پیشروی هستند، توانسته‌اند کنترل هفت روستا در شرق موصل را به دست آورند. عمده پیشروی نیروهای کرد به سمت شهر بعشیقه و مناطق اطراف خازر در شمال، شمال شرق و جنوب شرق موصل است که به اذعان پیشمرگه‌ها، با مقاومت سرسختانه تروریست‌ها و ده‌ها حمله انتحاری با خودروهای بمب‌گذاری‌شده همراه بوده است. پیشمرگه‌ها که تا لحظه تنظیم این گزارش، به سمت شهر الحمدانیه در چند کیلومتری جنوب شرق شهر موصل در حال حرکت هستند، همچنین موفق شده‌اند جاده اصلی موصل-اربیل را که از مهم‌ترین مسیرهای مواصلاتی بین دو شهر و همچنین شمال عراق محسوب می‌شود، مسدود کنند. هم‌زمان نیروهای دولتی عراقی نیز پیشروی خود به سمت شهر موصل را در محور جنوبی و از سمت پایگاه هوایی قیاره آغاز کرده‌اند. آنان در این عملیات روی پشتیبانی هوایی جنگنده‌های ائتلاف و نیروی هوایی ارتش حساب باز کرده‌اند که با موشک‌های هوشمند، مواضع داعش در جنوب موصل را هدف قرار می‌دهند. اینها همه جدای از محور غربی است که اگرچه هنوز آرام گزارش شده، اما به احتمال زیاد، در روزها و ساعات آتی عرصه نبرد نیروهای عراقی و پیشمرگه‌های کرد با عناصر فراری داعش است که درصدد خواهند بود وارد خاک سوریه شوند. این در حالی است که رسانه‌های عراقی و شاهدان عینی در استان نینوا از فرار ده‌ها نفر از رهبران داعش و خانواده‌هایشان در موصل به سمت شهر رقه سوریه خبر داده‌اند. حالا اگر بخواهیم شایعاتی مبنی بر کودتای نیروهای پلیس داعش علیه ابوبکر البغدادی، خلیفه خودخوانده این گروه تروریستی، در استان نینوا را نادیده بگیریم، گفته می‌شود جدای از تقریبا همه رهبران ارشد و میان‌رده داعش، بیش از دوسوم تروریست‌ها نیز موصل را ترک کرده‌اند؛ فراریانی که شمار زیادی از آنان بنابر گزارش میدانی فعالان، وارد شهرک مرکده در حومه جنوبی حسکه شده‌اند. اما دراین‌میان، نگرانی جامعه جهانی بیش از هر چیز احتمال وقوع بحرانی انسانی در موصل است که می‌تواند در نتیجه ممانعت تروریست‌ها از خروج غیرنظامیان، موصل را به حلبی دیگر بدل کند. این در حالی است که به اذعان کمیته نجات بین‌المللی، حتی در صورت فراهم‌کردن مجاری خروج برای ساکنان غیرنظامی موصل که می‌تواند بنابر پیش‌بینی‌ها، ٢٠٠ هزار نفر را روانه اردوگاه‌های آوارگان کند، امکانات موجود بدان میزان نیست که بتواند از وقوع بحران انسانی دیگری، این‌بار زیر نظر سازمان‌های کمک‌رسان بین‌المللی جلوگیری کند.
مشارکت ممنوع
دراین‌میان و در شرایطی که اشتون کارتر، وزیر دفاع ایالات متحده در بیانیه‌ای همکاری نیروهایش با متحدان عراقی در عملیات آزادسازی موصل را مایه افتخار دانسته و از آن به لحظه‌ای سرنوشت‌ساز در کارزار جهانی برای شکست نهایی داعش یاد کرده، به نظر می‌رسد مجادلات آنکارا و بغداد درباره میل مشارکت نیروهای ترک در عملیات اخیر حالاحالاها سر پایان ندارد. نومان کورتولموش، معاون نخست‌وزیر ترکیه، در حالی اعلام کرده نیمی از سه هزار شبه‌نظامی عراقی آموزش‌دیده به وسیله ارتش ترکیه در اردوگاه بعشیقه در عملیات آزادسازی شهر موصل شرکت کرده و نیم دیگر این نیروها نیز به‌عنوان نیروی ذخیره برای این عملیات در نظر گرفته شده‌اند که رجب‌طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری آن کشور، با اشاره به اینکه دولتش همچنان از سوی عراق تهدید می‌شود، مدعی شده نمی‌توان آنکارا را از شرکت در عملیات آزادسازی موصل محروم کرد. او ضمن تأکید بر آنکه نیروهای تحت امرش در هر شرایطی در عملیات موصل شرکت خواهند کرد، ٣٥٠ کیلومتر مرز مشترک کشورش با عراق را دلیل خوبی برای حضور ارتش ترکیه در عملیات موصل دانسته و تهدید کرده هیچ‌گونه مسئولیتی در قبال تبعات منفی حاصل از اجرای عملیات بدون حضور کشورش را نخواهد پذیرفت. اردوغان در شرایطی اطمینان داده آنکارا کنار نخواهد ایستاد و به استقرار نیروهایش در کمپ بعشیقه در نزدیکی موصل ادامه خواهد داد که حیدر العبادی پیش‌تر در سخنانی با اشاره ضمنی به حضور نیروهای ترکیه در خاک عراق، از کشورهای دوست خواسته بود در هنگام نقض حاکمیت این کشور از سوی دیگران، در کنار آن بایستند. او پس از اعلام خبر آغاز عملیات آزادسازی موصل، تأکید کرده بود فقط نیروهای پلیس و ارتش عراق وارد شهر موصل شده و در این عملیات خواهند جنگید و هیچ نیروی خارجی‌ای در میدان نبرد نخواهد بود.
