حسن داعی
شکست اوباما و شکست روحانی
عدم دستيابی به سازش هسته‌ای، يک شکست برای اوباما، محافل طرفدار مماشات و دولت روحانی است و با توجه به تسلط جمهوری‌خواهان در کنگره، مواضع آمريکا در مذاکرات سخت‌تر و دست اوباما برای نرمش بسته‌تر می‌شود.
علی خامنه‌ای و سپاه بر اين باورند که قاسم سليمانی و حضور منطقه‌ای رژيم، برگ برنده‌ای برای کاهش فشارهای بين‌المللی و سرانجام باجگيری در پرونده هسته‌ای است.
در اين گزارش، استراتژی رژيم برای عبور از بحران و چشم‌انداز آن را بررسی می‌کنيم
شکست اوباما و شکست روحانی
سرانجام پس از يکسال مذاکرات فشرده و دهها ملاقات آشکار و پنهان بين جمهوری اسلامی با کشورهای موسوم به ۱+۵ بويژه با آمريکا، طرفين نتوانستند در موعد تعيين شده به سازش جامع هسته ای دست يابند و از اينرو توافق نامه موقت ژنو يک بار ديگر تميدد شد. بنابراين، بخش عمده تحريم های اقتصادی عليه ايران ادامه می يابند و جمهوری اسلامی هم برنامه هسته ای اش را در همين حد ثابت نگه ميدارد.
طی يک سال گذشته، رژيم ايران به کمک متحدين بين المللی خود در غرب و با بکارگيری امکانات رسانه ای و لابی گسترده، کارزار بی سابقه ای براه انداخت تا افکار عمومی در غرب را تحت تأثير قرار داده و دولت های غربی را به نرمش بيشتر در مذاکرات سوق دهد.
دولت اوباما نيز طی يک سال گذشته، بمنظور دستيابی به سازش هسته ای با رژيم، سياستی دوستانه و مماشات گرايانه در مقابل رژيم اتخاذ کرد و نسبت به دخالت های منطقه ای رژيم بويژه قتل عام در سوريه و دخالت در عراق و همچنين نقض فاحش حقوق بشر در ايران سکوت کرد کرد.
بنابراين، بن بست در مذاکرات و عدم دستيابی به سازش هسته ای، يک شکست بزرگ برای اوباما، برای محافل طرفدار مماشات در غرب، برای رژيم و بويژه دولت حسن روحانی است که آثار سياسی آن بزودی ظاهر ميشوند و روند تحولات را تحت تأثير قرار خواهند داد.
اکنون بايستی به دو سوال اساسی پاسخ گفت. نخست اينکه شکست در دستيابی به توافق، چه تأثيری بر روند مذاکرات دارد و کنگره آمريکا و طرفداران فشار بيشتر به رژيم چه خواهند کرد.
سوال مهم ديگر اين است که چرا رژيم ايران که با اقتصادی ورشکسته و بحران های سياسی و اجتماعی رو به افزايش دست به گريبان است، حاضر به سازش هسته ای و لغو تدريجی تحريم ها نشد؟ استراتژی نظام چيست و روی کدام فاکتور يا برگ برنده حساب باز کرده است تا در شش ماه يا يکسال آينده روند تحولات را بنفع خود تغيير دهد؟ آيا محاسبات رژيم برای عبور از بحران واقعگرايانه اند يا برعکس، روند تحولات به ضرر جمهوری اسلامی است و رژيم در نهايت، چاره ای بجز عقب نشينی از موضع ضعيف تر نخواهد داشت؟
برای پاسخ به اين سوال ها بايد نقشه راه يا استراتژی نظام را باز شناخت، اين همان استراتژی است که رژيم طی يک سال گذشته بکار گرفته است و در ماههای آينده نيز راهنمای عمل رژيم خواهد بود.
پيشينه مذاکرات کنونی و نرمش قهرمانانه
در سال ۲۰۱۰ يعنی چهار سال پيش، مذاکرات هسته ای که در آنزمان توسط سعيد جليلی هدايت ميشد شکست خورد و بدنبال آن، آمريکا تحريم های کمرشکن اقتصادی عليه رژيم را شروع کرد. پس از آن تحريم نفتی و بانکی از طرف اتحاديه اروپا شروع شد. در اوائل سال ۲۰۱۲ که اقتصاد رژيم در آستانه ورشکستگی کامل قرار داشت و بحران های اجتماعی در کشور افزايش می يافتند و در همان زمان، مردم سوريه قيام کرده و احتمال ورود غرب به مسئله سوريه و سقوط بشار اسد ميرفت، خامنه ای مذاکرات مخفی با آمريکا در مسقط پايتخت عمان را شروع کرد.
سپس در سال ۲۰۱۳، خامنه ای بمنظور کاهش فشارهای خارجی و داخلی، با رياست جمهوری حسن روحانی موافقت کرد و بطور علنی از نرمش قهرمانانه در مذاکرات هسته ای برای رفع تحريم ها حمايت کرد. بدنبال آن، مذاکرات با جديت بيشتری ادامه يافتند و در نوامبر سال گذشته رژيم و کشورهای ۱+۵ توافق نامه موقت ژنو را امضاء کردند و قرار شد تا با ادامه مذاکرات، طی يک سال به توافق جامع و نهائی دست يابند.
رژيم و انتخاب بين دو گزينه
توافق ژنو نشان داد که رژيم زير فشار تحريم ها، ديگر قادر به ادامه سياست بدون دنده و ترمز هسته ای نمی باشد و مجبور به عقب نشينی شده است. اين، يک نکته کليدی است که بايد امروز هم به آن توجه داشت. يعنی رژيم از موضع ضعف مجبور به مذاکرات و تن دادن به توافق نامه ژنو شد و امروز نيز با تمديد آن نشان ميدهد که قادر به ترک ميز مذاکرات و ادامه بدون محدوديت برنامه هسته ای نيست. زيرا اگر رژيم ميز مذاکرات را ترک کرده و برنامه هسته ای اش را مثل دوران قبل از توافق ژنو ادامه دهد، به معنای تقابل با جامعه بين المللی است و در نتيجه، تحريم ها بطور بی سابقه ای افزايش يافته و رژيم با ورشکستگی کامل اقتصادی و بحران های درحال انفجار اجتماعی رو برو خواهد شد.
اما از طرف ديگر، عدم دستيابی به توافق جامع هسته ای نشان ميدهد که رژيم هنوز مايل و يا قادر به سازش نهائی و سرکشيدن جام زهر هسته ای نيست. رژيم مايل به سازش هسته ای نيست زيرا سلاح هسته ای جايگاه مهمی در استراتژی امنيتی نظام و بقای رژيم دارد و در ترازوی محاسبات رژيم، ارزش دستيابی به سلاح هسته ای بيشتر از هزينه تحريم ها و فشار های اقتصادی است و از طرف ديگر، رژيم قادر به سازش هسته ای نيست زيرا تن دادن به شرائط مورد نظر غرب، به معنای شکست کامل و عقب نشنی خامنه ای و سپاه در برابر فشار های خارجی است. اين گزينه که خود رژيم آن را به جام زهر تشبيه کرده است، باعث تضعيف رژيم در داخل و در منطقه شده و باعث باز شدن شکاف های داخل حکومتی ميشود و و در شرائط کنونی جامعه ايران و نارضايتی گسترده در کشور، برای رژيم خطرناک و مرگبار است.
وضعيت کنونی و و تمديد مذاکرات، ناشی از ناتوانی رژيم در انتخاب گزينه های پيش رو و وضعيت آچمز رژيم است. يعنی، از يکطرف، قادر به ادامه سياست های هسته ای گذشته و تقابل با جامعه بين المللی نيست و از طرف ديگر، حاضر و يا قادر به به چشم پوشی از سلاح هسته ای و سرکشيدن جام زهر هسته ای است.
رژيم با ادامه مذاکرات ۳ هدف عمده را دنبال ميکند:
نخست، جلوگيری از تحريم های جديد و سياست های سخت گيرانه غرب
دوم، سياست اين ستون به آن ستون و انتظار تحولی که ميتواند صحنه را بنفع رژيم متحول کند. مثلا در سال ۲۰۰۲ که پرونده هسته ای رژيم افشا شد، حمله آمريکا به عراق و گرفتاری ارتش آمريکا در باتلاق عراق، يک مائده آسمانی برای رژيم بود که صحنه را تغيير داد. رژيم انتظار دارد که با خريد وقت، بتواند از بحران هائی مثل ظهور داعش، بحران اکرائين و شکاف در کشورهای ۱+۵، و بحران های جديد، بنفع خود استفاده کرده و با کاهش فشار ها، روند مذاکرات را بنفع خود تغيير دهد.
سومين هدف رژيم اين است که از کارت های برنده و اهرم هائی که در اختيار دارد به بهترين شکل استفاده کند تا سازش هسته ای مورد نظر خود را به غرب تحميل کند. يعنی، آمريکا و متحدانش، جمهوری اسلامی با توان توليد سلاح هسته ای را بپذيزند (Threshold State) و تحريم ها برداشته شوند. رژيم برای پيشبرد اين استراتژی روی چند فاکتور که آنها را کارت برنده و اهرم فشار ميداند حساب باز کرده است. کارت هائی که طی يکسال گذشته مورد استفاده قرار داده و در ماههای آينده نيز پايه و محور فعاليت های ديپلماتيک و منطقه ای رژيم خواهد بود.
قاسم سليمانی
از ماه ژوين امسال که نيروهای داعش چند شهر مهم عراق منجمله موصل را بتصرف در آوردند، جغرافيای سياسی منطقه شکل جديدی بخود گرفت. از يکطرف، غرب در مقابل يک چالش امنيتی جدی قرار گرفت و از طرف ديگر، رژيم ايران برای حمايت از متحدان خود در عراق، حفظ هژمونی اش در اين کشور و جلوگيری از بازگشت آمريکا به عراق، دست بکار شد و با اعزام نيرو و بسيج گروههای شبه نظامی وابسته به خود در اين کشور، عملا کنترل نظامی و سياسی مناطق شيعه نشين عراق را در دست گرفت. اکنون، قاسم سليمانی فرمانده سپاه قدس به کمک بيش از ۵۰ گروه شبه نظامی در عراق، فرماندار نظامی مناطق شيعه نشين عراق شده است.
در اين شرائط، رژيم ايران براين باور است که ميتواند از تحولات جديد منطقه و ظهور و رشد داعش بنفع خود در مذاکرات هسته ای و چالش با آمريکا استفاده کند. زيرا، به اعتقاد رژيم، آمريکا و غرب مايل به پرداخت بهای لازم برای مقابله با داعش نمی باشند. حل مسئله داعش و گروههای مشابه در سوريه و عراق و مبارزه با بنيادگرائی اسلامی، در درجه نخست، از کناره گيری بشار اسد در سوريه و تشکيل دولتی فراگير در عراق شروع ميشود. هر دو گزينه، بطور بينادين با سياست های منطقه ای رژيم در تضاد قرار دارد. ازاينرو، حل بنيادين مسئله داعش و بحران های سوريه و عراق، به معنای تقابل با دخالت های رژيم در اين دو کشور و در منطقه است و غرب و بويژه دولت اوباما، تمايلی به اتخاذ اين گزينه ندارند و حاضر به پرداخت بهای لازم برای اين گزينه نمی باشند.
بنابراين، رژيم با تبليغ روی قاسم سليمانی بعنوان فرماندار دوفاکتوی عراق و سوريه، خود را تنها سد و مانع در برابر داعش جلوه ميدهد و خواهان باجگيری از غرب در پرونده هسته ای است. حسن روحانی و ديگر مقامات رژيم و لابيست های ريز و درشتی که در غرب بنفع رژيم فعاليت ميکنند، طی چند ماه گذشته خواهان نرمش غرب در پرونده هسته ای و قبول رهبری رژيم در مبارزه با داعش شده اند.
اگر رفتار تيم هسته ای رژيم از ماه ژوئن ببعد، يعنی اشغال موصل توس داعش را مورد توجه قرار دهيم می بينيم که بطور محسوسی راديکال تر و انعطاف ناپذير تر شده است. خامنه ای در سخنرانی خود از نياز ايران به ۱۹۰ هزار سو صحبت کرد و جواد ظريف نيز در پيام ويدئوئی برای اولين بار غرب را به باج خواهی متهم نمود و گفت که ايران هرگز از منافع خود عقب نمی نشيند.
رژيم، حضور نظامی در عراق و سوريه و کنترل دو قاکتوی بخش های مهمی از اين دو کشور توسط نيروهای تحت امر قاسم سليمانی را برگ برنده خود ميداند و اطمينان دارد که حتی در صورت عدم دستيبابی به توافق جامع هسته ای، آمريکا و غرب در شرائط کنونی منطقه، تمايلی به درگيری با رژيم و افزايش تحريم ها ندارند.
روحانی و ظريف، ديپلماسی لبخند
رژيم با استفاده از روحانی و ظريف تلاش ميکند تا در صحنه بين المللی، چهره ای معتدل و مسئول از خود نشان دهد و با تأثير گذاری روی افکار عمومی و دولتمردان غرب، گزينه جمهوری اسلامی با توان توليد سلاح هسته ای (Threshold State) را قابل قبول و کم خطر جلوه دهد.
طی يکسال و نيم گذشته، اگرچه روحانی و ظريف تلاش زيادی برای ترميم و آرايش چهره نظام کرده اند اما موفقيت آنان محدود و آثار آن بسيار ناچيز بوده است. از يکطرف، کارنامه وحشتناک حقوق بشری رژيم و ناتوانی روحانی در اجرای وعده های انتخاباتی، وی را بی اعتبار کرده است و از طرف ديگر، دخالت های منطقه ای رژيم و مواضع بشدت راديکال خامنه ای، تلاش های روحانی و ظريف برای پراگماتيست بودن رژيم در عرصه بين المللی را بی اثر کرده اند.
شکست مذاکرات نيز به نوبه خود، وزنه اعتدال در رژيم ايران يعنی روحانی و ظريف را کاهش داده و آنان را بی اعتبار و فاقد قدرت نشان ميدهد. بی جهت نيست که اوباما پس از يکسال مذاکراه، به علی خامنه ای نامه می نويسد و به وی توسل می جويد.
بهره برداری از شکاف های سياسی آمريکا
روحانی و ظريف براين باورند که جمهوری اسلامی ميتواند از شکاف های سياسی در آمريکا بنفع خود استفاده کند و به کمک محافلی که طرفدار مماشات با رژيم ايران و انعطاف بيشتر از طرف آمريکا در مذاکرات هسته ای هستند، به حداقل های خود در سازش هسته ای دست يابد و گزينه جمهوری اسلامی با توان توليد سلاح هسته ای را به آمريکا تحميل کند. سال گذشته ظريف در ديدار با نمايندگان مجلس گفته بود: "جمهوری اسلامی ايران توان و ظرفيت اين را دارد که در صحنه بين المللی حريف آمريکا و اسرائيل شود برای اين کار بايد توانمنديهای خودمان و تيم دولت را باور کنيم. اگر برداشت ما اين باشد که در داخل آمريکا يک صدايی وجود دارد اشتباه کرديم بلکه ما می توانيم با استفاده از اختلاف نظرها در آمريکا پيروز صحنه باشيم و البته رژيم صهيونيستی نقاط ضعف بسيار زيادی دارد که می توان از آنها استفاده کرد."
طی يک سال گذشته، اگرچه رژيم با استفاده از محافل طرفدار مماشات در آمريکا توانست جلوی تحريم های جديد را بگيرد و کاخ سفيد را به نرمش بيتشر سوق دهد، اما در دستيابی به هدف اصلی خود يعنی تحميل سازش هسته ای مورد نظر رژيم به آمريکا ناموفق بوده است. جمهوری اسلامی با توان هسته ای، تهديدی برای منافع استراتژيک ايالات متحده است و محافل طرفدار مماشات به سخنتی قادرند اين گزينه را به دستگاه سياسی آمريکا تحميل کنند.
اکنون، با شکست مذاکرات هسته ای و با توجه به کنترل سنای آمريکا توسط جمهوريخواهان، موقعيت محافل طرفدار مماشات با رژيم بشدت ضعيف شده و دست رژيم برای استفاده از اين کارت بسيار بسته تر خواهد شد.
مواضع ضد اسرائيلی خامنه ای که بدليل نيازهای منطقه ای رژيم و تقويت پايگاه اجتماعی رژيم در داخل و خارج کشور اتخاذ ميشوند، تلاش های ظريف و روحانی برای استفاده از شکاف های موجود بين آمريکا و اسرائيل را به ميزان زيادی بی اثر کرده و ميکند.
ديپلماسی نفتی
يکی از مهمترين کارت های مورد استفاده رژيم، اهرم نفت و گاز يا بقول بيژن زنگنه، ديپلماسی نفتی و کمک گيری از غول های های نفتی است زيرا اين کمپانی ها خواهان بسته شدن پرونده هسته ای و لغو تحريم ها و ورود به بازار نفت و گاز ايران هستند. از طرف ديگر ايران ميتواند مسير مناسبی برای انتقال گاز و نفت آسيای مرکزی به اروپا باشد و در شرائط کنونی که اروپا بدنبال کاهش وابستگی به روسيه است، اين، يک اهرم سياسی و اقتصادی قوی در دست رژيم ايران است.
بنابراين، رژيم تلاش ميکند اولا، با استفاده از لابی های نفتی و تجاری تا جائی که ميتواند در ديواره تحريم ها ترک بيندازد و در نتيجه، اهرم اصلی فشار غرب يعنی تحريم را بی اثر کند. ثانيا، کمپانی های نفتی و تجاری را به لابی در کشورهای شان ترغيب کند تا به دولت های اروپائی و آمريکا برای نرمش در مذاکرات هسته ای و پذيرش حداقل های جمهوری اسلامی فشار بياورند.
درهمين راستا، مهدی حسينی، دستيار بيژن زنگنه و مسئول قرار دادهای نفتی سال گذشته در مصاحبه ای تحت عنوان " بايد از لابی های نفتی برای رفع کامل تحريم ها استفاده کرد" مسئله را بازتر کرد و گفت که شرکت‌های نفتی بين المللی معتبر، می‌توانند مهمترين لابی ايران برای فشار بر دولت‌های غربی و نرمش ۱+۵ در مذاکرات آتی با دولت جمهوری اسلامی ايران باشند."
"من معتقدم شرکت‌های نفتی متقاضی فعاليت در ايران، لابی‌های خوبی برای ما در مذاکره با غرب هستند. علاوه بر شرکت‌های نفتی، بانک‌ها و شرکت‌های خدماتی و موسسات حقوقی هم از بيزينس نفتی بهره‌مند می‌شوند. تمامی اين شرکت‌ها و بانک‌ها و موسسات، از اينکه کشور بزرگی مثل ايران - که کشوری محوری در صنعت انرژی جهانی است - تحريم شود، ناراضی و متضررند. اين نهادها همگی برای تامين منافع خودشان خواستار رفع تحريم ايران هستند و ما می‌توانيم از اين خواسته اساسی آنها برای تامين منافع خودمان استفاده کنيم.
عصر ايران می پرسد: يعنی اين شرکت‌ها و موسسات و ... در نهايت بايد به نفع ايران به دولت‌های غربی فشار بياورند؟
مهدی حسينی: اين کار سابقه دارد. آنها در گذشته هم اين کار را انجام می‌دادند.
حسينی اضافه ميکند: من معتقدم فشار اين شرکت‌ها به دولت‌های غربی می‌تواند به ما کمک کند که ما در مذاکرات آينده، موفق‌تر عمل کنيم. به هر حال هر چه فشار بر تحريم‌کنندگان بيشتر باشد و اين فشار از درون کشورهای آنها اعمال شود، به سود ماست. ما بايد از اين امکان استفاده کنيم."
بمنظور تشويق کمپانی های نفتی برای لابی بنفع رژيم، وزارت نفت رژيم قرار دادهای جذاب و پرسود به آنها پيشنهاد کرده است. روحانی هم به داووس رفت و با نمايندگان کمپانی های نفتی ديدار کرد. پس از اين ديدار، رئيس کمپانی توتال گفت که قراردادهای پيشنهادی ايران سوپر سکسی شده اند.
در يکسال گذشته تعداد زيادی هيئت های سياسی و تجاری اروپا روانه تهران رفته اند و رسانه ها پر از گزارش و خبر در مورد هجوم کمپانی های غربی به ايران بوده است است. چندين کنفرانس و سيمينار هم برای بازرا ايران پس از لغو تحريم ها برگزار شده تا عطش کمپانی های بين المللی بيشتر بشود و بيشتر بنفع رژيم لابی کنند. يک نمونه روشن از اين لابی، کنفرانس اخيری است که در لندن توسط جک استراء و با همکاری رژيم برگزار شد. در اين کنفرانس نزديک به ۲۰۰ تاجر و دلال غربی شرکت داشتند و نهاونديان رئيس دفتر روحانی نيز پيام ويژه ای برايشان فرستاد.
اما پس از يک سال تلاش رژيم برای پيشبرد ديپلماسی نفتی ميتوان گفت که اولا، کمپانی های بزرگ موفق به تحميل سازش هسته ای مورد نظر رژيم به دولت های غربی نشده و احتمالا هم نخواهند شد. دوم اينکه، کمپانی های تجاری از ترس مجازات بسيار سخت آمريکا، حاضر به دور زدن تحريم ها نيستند و از اينرو، يک هدف عمده رژيم يعنی ترک انداختن تحريم ها را برآورده نکرده و نخواهند کرد و سوم اينکه، قيمت نفت و کاهش تقاضا در بازار انرژی، از جذابيت ايران برای جلب کمپانی های نفتی بشدت کاسته است و عطش آنها برای ورود به بازار پر ريسک ايران و شراکت با مافيای سپاه که با هيچ قانون تجاری سر سازگاری ندارد را به ميزان زيادی از بين برده است.
اما، لابی های نفتی و تجاری در غرب، ها با استفاده از رسانه ها و محافل سياسی تحت کنترل خود، روی افکار عمومی تأثير ميگذارند و با توجه به شکست مذااکرات، تلاش خواهند کرد تا از سخت تر شدن سياست های غرب در رابطه با ايران جلوگيری کنند.
چشم انداز تحولات و آينده مذاکرات
عدم دستيابی به سازش هسته ای يک شکست برای اوباما ومحافل مماشات در آمريکا و همچنين شکستی برای روحانی در ايران است. از اينرو، محافل طرفدار مماشات در غرب بشدت تضعيف ميشوند و از طرف ديگر، از ماه ژانويه، کنگره آمريکا نيز بطور کامل در اختيار جمهوريخواهان قرار ميگيرد. از اينرو، مواضع کاخ سفيد در مذاکرات هسته ای سخت تر و دست اوباما برای نرمش و دادن امتياز، بسته تر ميشود.
با شکست مذاکرات، بخش عمده تحريم ها ادامه می يابند و سقوط بهای نفت در بازارهای بين المللی، وضعيت اقتصاد درهم شکسته ايران را بازهم خراب تر ميکند و بايد انتظار داشت که بحران های اجتماعی و سياسی و منجلمه شکاف های داخل حکومتی افزايش يابند.
علی خامنه ای و سپاه پاسداران، با توجه به تحولات منطقه ای، تصور ميکنند که روند اوضاع بنفع رژيم است و ميتوانند از کارت منطقه ای در مذاکرات هسته ای استفاده کنند. بنظر ميرسد که محاسبات رژيم در اين زمينه، مثل محاسباتی که طی يک سال گذشته برای استفاده از شکاف های سياسی داخل آمريکا يا استفاده از لابی های نفتی برای درهم شکستن تحريم ها کرده بود، غير واقعی ميباشند.
بايد به اين نکته اساسی توجه کرد که رژيم ايران در موضع ضعف قرار دارد و شش ماه يا يک سال بعد، با ادامه تحريم ها و افزايش بحران های اجتماعی و سياسی، بازهم ضعيف تر خواهد شد. از اينرو، در آنزمان، يک بار ديگر در برابر دو گزينه ای قرار خواهد گرفت که همين امروز با آن روبرو است و از انتخاب بين آنها می گريزد: تقابل با جامعه بين المللی يا سرکشيدن جام زهر.
رژيم در وحشت از انتخاب بين اين دو گزينه، با کش دادن مذاکرات، خود را ضعيف تر ميکند اما سرانجام مجبور به انتخاب خواهد شد و در آنزمان، آثار اين انتخاب برای رژيم مهلکت تر خواهد بود.
حسن داعی
برگرفته از گویا
