هما ناطق درگذشت

هما ناطق

هما ناطق، نویسنده، پژوهشگر، استاد دانشگاه سوربن و تاریخ‌نگار دوران قاجار و مشروطه، روز اول ژانویه ۲۰۱۶ در پاریس درگذشت. 

هما ناطق در ۱۳۱۳ در ارومیه زاده شد. پدربزرگش یک روحانی به نام میرزا جواد ناطق بود که در مبارزات مشروطه حضور داشت. پدرش در اروپا تحصیل کرده بود. در کودکی به همراه خانواده به تهران نقل مکان کرد و دوران تحصیل ابتدایی را در مدرسه فیروزکوهی و متوسطه را در دبیرستان انوشیروان دادگر و سپس در نوربخش (تهران) گذراند.


پس از اتمام دبیرستان در مهرماه ۱۳۳۳ با بورس دولت فرانسه به پاریس رفته و دوره کارشناسی تا دکترای خود را در آنجا گذراند. رساله پایان‌نامه‌اش دربارهٔ احوال و تفکر سید جمال‌الدین اسدآبادی بود.


این تحقیق با کمک هزینه مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه در سال ۱۳۴۶ منتشر شد. همزمان با همکاری ژیلبر لازار اقدام به ترجمه اشعار شعرای معاصر ایران کرد.

در فرانسه به عضویت کنفدراسیون دانشجویان درآمد و فعالیت‌های سیاسی خود را آغاز کرد. ناطق در ۱۳۴۷ به تهران بازگشت، ابتدا در مؤسسه مطالعات اقتصادی مشغول به کار شد که چندان ربطی به علائق و تحصیلاتش نداشت.

رئیس دانشکده ادبیات دانشگاه تهران سید حسین نصر که کتاب زندگی سیاسی سیدجمال اسدآبادی تألیف ناطق را دیده بود، درخواست استخدام وی را در دانشگاه مطرح کرده بود و به این ترتیب هما ناطق از سال ۱۳۴۸ تا سال ۱۳۵۹ به تدریس در دانشکده تاریخ دانشگاه تهران پرداخت.
در طول این مدت یک بار در سال ۱۳۵۲ به دانشگاه پرینستون دعوت شد و به مدت ۱ سال در بخش تحقیقات خاورمیانه آن دانشگاه تدریس کرد.

پس از انقلاب و در سال ۱۳۵۹ به فرانسه بازگشت، مدتی را به تشویق غلامحسین ساعدی به تحقیق دربارهٔ رابطه ایران و عثمانی و روسیه پرداخت.
در سال ۱۳۶۳ به عنوان استاد تمام وقت در مؤسسه پژوهش‌های ایرانی دانشگاه سوربن مشغول به کار شد.

هما ناطق روز اول ژانویه ۲۰۱۶ در پاریس درگذشت.

رادیو فرانسه

هما ناطق، موّرخ ایرانی درگذشت

هما ناطق، مورخ ایرانی، در نخستین ساعات بامداد اول ژانویه سال ۲۰۱۶ میلادی در روستای “آرو” واقع در مرکز فرانسه در سن ۸۱ سالگی درگذشت. هما ناطق در سال ۱۳۱۳ در ارومیه به دنیا آمد. او در اواخر دهۀ ۱۹۵۰ برای تحصیل در رشته های ادبیات و تاریخ عازم فرانسه شد. رسالۀ دکتری هما ناطق با عنوان “اسلام مدرن و سید جمال الدین اسدآبادی” در سال ۱۹۶۹ با مقدمه ای از ماکسیم رودنسون، شرق شناس و اسلام شناس معروف فرانسوی، توسط “مرکز ملی پژوهش های علمی” فرانسه در پاریس به چاپ رسید.

ناطق پس از پایان تحصیل به ایران بازگشت و از سال ۱۳۴۸ تا سال ۱۳۵۹ در دانشکدۀ تاریخ دانشگاه تهران تدریس کرد و طی همین دوره آثار مهمی از جمله “جنگ های ایران و روسیه در سدۀ نوزده”، “تاریخ اجتماعی دوران قاجار”، “روشنفکران عصر مشروطه” … از خود به جا گذاشت. در این دوره هما ناطق در همکاری با فریدون آدمیت، دیگر مورخ به نام ایرانی، کتاب “افکار سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در آثار منتشر نشده در دورۀ قاجار” را منتشر کرد.

تأسیس حکومت اسلامی در ایران و “انقلاب فرهنگی” در دانشگاه های کشور هما ناطق را همانند هزاران استاد و پژوهشگر دانشگاه های ایران راهی تبعید در فرانسه کرد. در تبعید، هما ناطق در بخش ایرانشناسی دانشگاه سوربون پاریس به تدریس پرداخت و همزمان آثار و پژوهش های مهمی به زبان های فارسی و فرانسوی منتشر کرد : “آیین بابی”، “روشنفکران ایرانی در استانبول”، “وصیت نامۀ عباس میرزا”، “روزنامۀ قانون”، زنان در مشروطیت”، “انجمن های شورایی در مشروطیت”، “کارنامۀ فرهنگی فرنگی در ایران”، “کارنامه و زمانۀ میرزا رضا کرمانی”، “بازرگانان در داد و ستد با بانک شاهی و رژی” از جملۀ آثار پژوهشی هما ناطق در دورۀ تبعید هستند.

هما ناطق زنی فرهیخته و شجاع، انسانی والا و مهربان بود و تا آخرین لحظات عمر به عشق ایران، سربلندی و آزادی آن زیست و اندیشید.