دی ماه پر حادثه سال ۱۳۹۶، همزمان با اعتراضات به وضعیت معیشتی و اقتصادی که از مشهد آغاز شد و به بیش از ۱۰۰ شهر ایران گسترش یافت، عکس و ویدئوی زنی که در خیابان انقلاب تهران تقاطع وصال بر بالای یک جعبه مخابراتی ایستاده بود و شال سفید خود را بر سر چوبی زده بود، به سرعت در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد.
سال ۱۳۹۶ در حوزه قانون‌گذاری و سیاسی سال پر خبری در حوزه زنان نبود اما در عوض اعتراضات زنان به ویژه به موضوع حجاب اجباری، بیشترین توجه‌ها را به خود جلب کرد. بخش دیگری از این اعتراضات به مسایل معیشتی و اقتصادی و بخشی دیگر، مطالبه ورود به ورزشگاه‌ها بود.
زنان اما سهم بزرگی از تشکیل دولت دوازدهم به دست نیاوردند یا دست‌کم سهم‌شان به اندازه تبلیغات انتخاباتی و توقعات جامعه زنان نبود. زنان وزیر نشدند؛ معاون امور زنان در دولت جدید عوض شد و معصومه ابتکار جای شهیندخت مولاوردی را گرفت، اما او کم‌حاشیه‌تر از سلف خود بود و در موضوعات مختلف موبوط به زنان موضع‌گیری‌های حساس نکرد.
مطالباتی که به آینده موکول شد
در آخرین روزهای سال، شورای نگهبان در راستای تدوین سیاست‌های کلی انتخابات که یک سال و نیم قبل از سوی رهبر جمهوری اسلامی ابلاغ شده بود، در نهایت اعلام کرد که این شورا هنوز در مورد کاندیداتوری زنان به جمع‌بندی نرسیده است. به این ترتیب موضوع کاندیداتوری زنان اگر منتفی نباشد، دست‌کم به آینده موکول شده است.
لایحه تامین امنیت زنان هم که در زمان محمود احمدی‌نژاد تهیه شده، به رغم وعده‌های دولت حسن روحانی تا پایان سال نهایی نشد هرچند معاونت حقوقی قوه قضاییه اعلام کرده که بررسی آن را به پایان رسانده است.
تلاش برای بالا بردن سن ازدواج دختران در قانون هم از موضوعات مهم سال گذشته بود. شماری از زنان نماینده در مجلس شورای اسلامی از بیش از یک‌سال پیش در تلاش‌اند طرح افزایش سن ازدواج را در صحن علنی مطرح کنند اما نتوانسته‌اند. گفته شده که این طرح فروردین ماه سال آینده به صحن مجلس می‌آید.
مبارزه زنان برای ورود به ورزشگاه‌ها در سال ۹۶ ادامه داشت. آنها گرچه توانستند برای دیدن بازی تیم‌های بسکتبال ایران و عراق وارد ورزشگاه شوند اما از تماشای دربی تهران محروم ماندند و حتی دستگیر شدند. با اینکه محمدرضا تابش، رییس فراکسیون ورزش مجلس شورای اسلامی در واکنش به بازداشت تعدادی از زنان برای ورود به ورزشگاه آزادی گفت: "هیچ محدودیت و ممنوعیت قانونی برای حضور خانم‌ها در ورزشگاه وجود ندارد که بخواهد جرم تلقی بشود". اما مقاومت‌های محافظه‌کاران و مراجع تقلید تاکنون امکان حضور زنان در ورزشگاه‌ها را گرفته است.
به مناسبت ۸ مارس، روز جهانی زنان، پس از سال‌ها گروهی از فعالان زنان تلاش کردند تا تجمعی را در مقابل وزارت کار در تهران سازماندهی کنند که در نهایت با حمله ماموران و ضرب و شتم و بازداشت ۵۰ زن و ۲۰ مرد، در عمل امکان تشکیل این تجمع داده نشد. ۱۴ زن به زندان قرچک ورامین و پنج مرد به زندان فشافویه منتقل شدند که گرچه در نهایت همه آنها با قرار کفالت آزاد شدند اما امید تشکیل یک تجمع مستقل برای طرح مطالبات زنان ناامید شد.
آنها که از سکوی اعتراض بالا رفتند
دی ماه پر حادثه سال ۱۳۹۶، همزمان با اعتراضات به وضعیت معیشتی و اقتصادی که از مشهد آغاز شد و به بیش از ۱۰۰ شهر ایران گسترش یافت، عکس و ویدئوی زنی که در خیابان انقلاب تهران تقاطع وصال بر بالای یک جعبه مخابراتی ایستاده بود و شال سفید خود را بر سر چوبی زده بود، به سرعت در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد. در حالی که موضوع عدم همراهی طبقه متوسط با اعتراضات سراسری و کمرنگ بودن حضور زنان این طبقه در آن مطرح می‌شد، برخی از تحلیل‌ها بر حضور زنان طبقات کارگر در این جنبش تاکید می‌کردند.
کسی نام و نشان زنی را که آن روزها از "سکوی انقلاب" بالا رفت، نمی دانست و تا چند هفته بعد که نسرین ستوده با انتشار پستی در فیس بوک خود اعلام کرد که او زنی ۳۰ ساله و صاحب یک فرزند است، از سرنوشت او نیز اطلاعی در دست نبود. در شبکه‌های اجتماعی نام او را "دختر خیابان انقلاب" گذاشتند تا سرانجام مشخص شد که نامش ویدا موحد است.
دوشنبه ۹ بهمن اما شش زن دیگر از سکوی اعتراض بالا رفتند. یکی از آنها بر همان سکویی ایستاده بود که ویدا موحد نخستین بار از آن بالا رفت و به نماد اعتراض مدنی به حجاب تبدیل شد. این زن که نرگس حسینی نام داشت، دستگیر شد و همزمان اعتراض زنان ایرانی به حجاب اجباری با عنوان جنبش دختران خیابان انقلاب به داغ‌ترین موضوع پس از سرکوب اعتراضات سراسری ۱۳۹۶ تبدیل شد.
در طول روزهای بعد زنان دیگری هم به این حرکت اعتراضی پیوستند: اعظم جنگروی، مریم شریعتمداری و شاپرک شجری زاده زنان دیگری بودند که در امتداد حرکت دختران خیابان انقلاب بر سکوها رفتند و بی‌حجاب در شهر ظاهر شدند. در میان آنها تصویر مریم شریعتمداری که با خشونت یک مامور نیروی انتظامی از بالای سکو به پایین پرتاب شد و پایش شکست، بسیار پربازتاب بود تا جایی که زهرا رهنورد از درون حصر طرحی از او کشید.
موضوع دختران خیابان انقلاب حتی آیت الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی را هم به واکنش واداشت. او آنها را "چند دختر فریب خورده" نامید که در گوشه‌وکنار روسری از سر برداشته‌اند و حاصل کارشان نتیجه "کوچک و حقیر" ی داشته است
چالش حکومت و دختران خیابان انقلاب
مطالبه حجاب اختیاری گرچه از سال‌های نخست اجباری شدن حجاب در ایران مطرح بود و زنان با نافرمانی مدنی و "بدحجابی" آن را به چالش کشیدند، اما در سال‌های اخیر با راه‌افتادن کمپین‌های مجازی به عنوان یک مطالبه عمومی و یک اولویت، از سوی زنان مطرح شد و با حرکت دختران خیابان انقلاب به اوج رسید. اما بازداشت بیش از ۳۵ نفر تنها پاسخ حکومت ایران به این حرکت اعتراضی نبود. سطح جعبه مخابراتی روبه‌روی قنادی فرانسه در تهران را شیبدار کردند و کنارش مامور گذاشتند. مقامات قضایی و انتظامی و مراجع تقلید هم از چند جبهه به اظهار نظر درباره آن پرداختند.
محمدجعفر منتظری، دادستان کل کشور حرکت اعتراضی دختر خیابان انقلاب را "یک حرکت بچگانه و از روی تحریک احساسات و القائات خارج از کشور" خواند و عباس جعفری دولت‌آبادی، دادستان تهران اقدام آنها را خلاف شرع و خلاف قوانین دانست که جرم تلقی می‌شود. غلامحسین محسنی اژه‌ای، معاون اول قوه قضاییه هم معترضان را افرادی خواند که با استعمال مواد صنعتی و با یک کار تشکیلاتی و نوعاً برنامه‌ریزی شده از بیرون دست به این کار می‌زنند.
ناصر مکارم شیرازی و حسین نوری همدانی دو مرجع تقلید پرنفوذ در سخنرانی‌های خود به صراحت اعلام کردند که حجاب باید در ایران رعایت شود. مکارم‌شیرازی گفت بی‌حجابی مانند رشوه‌خواری است و نوری همدانی گفت حوزه علمیه از کسانی که مسئول هستند و قدرت دارند می‌خواهد حجاب در سرتاسر ایران اسلامی عملی شود.
نیروی انتظامی تهران، جمعه ۴ اسفند اعلام کرد که تشویق زنان به نداشتن حجاب مشمول بند دوم ماده ۶۳۹ قانون تعزیرات است. ماده ۶۳۹ قانون تعزیرات می‌گوید: "کسی که مرکز فساد یا فحشا دایر یا اداره کند" یا "کسی که مردم را به فساد یا فحشا تشویق نموده یا موجبات آن را فراهم نماید"، به حبس از یک تا ۱۰ سال محکوم می‌شود. این به آن معناست که نیروی انتظامی مبارزه با حجاب اجباری را معادل "فساد و فحشا" دانست که قابل تبدیل به مجازات جایگزین حبس نیست. چند روز پس از آن هم حسین رحیمی، فرمانده انتظامی تهران بزرگ اعلام کرد که هر فردی بخواهد اقدام به "هنجارشکنی" بکند با برخورد قاطع پلیس روبه‌رو خواهد شد.
احمد جنتی، رییس مجلس خبرگان هم در سخنرانی افتتاحیه این مجلس گفت: "باید جلوی کسانی که می‌خواهند تظاهر به فسق کنند و با رقصیدن و برداشتن روسری‌شان که در واقع برداشتن عفت و شرافت‌شان است محکم برخورد شود و جلوی‌شان گرفته شود."
موضوع دختران خیابان انقلاب حتی آیت الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی را هم به واکنش واداشت. او در سخنرانی ۱۷ اسفند آنها را "چند دختر فریب خورده" نامید که در گوشه‌وکنار روسری از سر برداشته‌اند و حاصل کارشان نتیجه "کوچک و حقیر" ی داشته است. آیت‌الله خامنه‌ای در عین حال طرح مسئله "حجاب اجباری" از دهان برخی خواص را نگران‌کننده دانست.
زنان ایرانی سال ۹۶ را در حالی به پایان رساندند که برای آزادی دختران خیابان انقلاب، وثیقه‌های سنگین تامین شده، دادگاه برخی از آنها برگزار نشده و نرگس موسوی با اتهام "تشویق به فساد" از سوی دادگاه انقلاب به دو سال حبس محکوم شده است.
بی بی سی فارسی
