دانشنامه جهانی آنلاین به ۳۰۰ زبان
طی دو دهه با گسترش فعالیت ویکی‌پدیا و افزایش نسبی اعتبار آن، دوران دانشنامه‌های چاپی رفته رفته به سر آمده است. ویکی‌پدیا به حدود ۳۰۰ زبان در دسترس است و نسخه آلمانی آن با دو و نیم میلیون مقاله در جایگاه چهارم قرار دارد. دانشنامه آنلاین ویکی‌پدیا از ابتدای فعالیت خود از طرفی با استقبال گسترده کاربران اینترنت و از طرف دیگر با کاستی‌ها و انتقادهای زیادی روبرو بود. این وضعیت کماکان ادامه دارد.
"تاگس‌شاو"، وب‌سایت کانال یک تلویزیون آلمان جمعه ۱۵ ژانویه (۲۶ دی) در گزارشی به مناسبت ۲۰ سالگی ویکی‌پدیا به بررسی تحولات مرتبط با این دانشنامه آنلاین، از جمله در آلمان پرداخته است.
بر پایه این گزارش ویکی‌پدیا به زبان آلمانی پس از نسخه‌های فلیپینی و سوئدی که از مطالب تولید شده به وسیله برنامه‌های الکترونیکی هوشمند بهره می‌برند و نسخه انگلیسی با کاربرد فراوان در سراسر جهان، در جایگاه چهارم قرار دارد.
کاهش مقاله‌ها به زبان آلمانی، سهم اندک زنان
نسخه آلمانی ویکی‌پدیا در حال حاضر شامل حدود دو و نیم میلیون مقاله می‌شود. به نوشته "تاگس‌شاو"، با این همه این نسخه با مشکلات زیادی مواجه است: تعداد نویسندگان مدام رو به کاهش است، لحن نوشته‌ها اغلب غیرمحترمانه ارزیابی می‌شود و سهم زنان در میان نویسندگان ۱۰ درصد بیشتر نیست.
در کشورهای پیشرفته صنعتی هر کاربر اینترنت برای تحقیق به طور میانگین ۹ بار در ماه به صفحه‌های ویکی‌پدیا رجوع می‌کند و به این ترتیب این دانشنامه آنلاین در شمار سایت‌های پر مخاطب در فضای مجازی قرار دارد.
با توجه به تعداد زبان‌هایی که در دانشنامه آنلاین مطلب به آنها عرضه می‌شود، ویکی‌پدیا به نوعی به ذخیره‌گاه دانش عمومی جهان تبدیل شده است. شاید آموزگاران بهتر از بسیاری دیگر بتوانند درباره این جنبه صحبت کنند زیرا دانش‌آموزان اغلب و به طور آشکار از این ذخیره‌گاه استفاده می‌کنند.
جیمی ویلز، از بنیانگذاران ویکی‌پدیا، مشارکت فعال را یکی از ویژگی‌های فعالیت این پلاتفرم می‌داند و به "تاگس‌شاو" می‌گوید مسئله ما کمک به یکدیگر از طریق به اشتراک گذاشتن دانش است.
این شهروند ۵۴ ساله آمریکایی که در لندن سکونت دارد همچنان یکی از شحصیت‌های کلیدی "جهان ویکی‌پدیا" است. او ۱۹۹۹ پروژه دائرةالمعارف آزاد "نیوپدیا" را راه‌انداخت که بر پایه استفاده از مقاله نویسندگان افتخاری شکل گرفت و دیرتر جای خود را به ویکی‌پدیا داد.
مشارکت کاربران و تولد ویکی‌پدیا
واژه "ویکی" در زبان بومیان هاوایی به معنای سریع است. گسترش سریع نیوپدیا زمانی آغاز شد که جیمی ویلز تصمیم گرفت بخشی به آن اضافه کند که کاربران بتوانند از طریق آن به طور مستقیم مطلب را ویرایش کنند. این تصمیم باعث جهش انفجارآمیز مراجعه به سایت و تولد ویکی‌پدیا شد.
به گفته جیمی ویلز یکی دیگر از ویژگی‌های کار دانشنامه آزاد آنلاین سازماندهی غیرمتمرکز آن است: «اگر سازماندهی فوروم را انتخاب می‌کردیم که هر کس بتواند در آن چیزی بنویسد، این همه زمان دوام نمی‌آوردیم.»
یکی دیگر از علت‌های موفقیت عظیم دانشنامه آنلاین به ترکیب و تنوع مطالب آن مربوط می‌شود که آن را به ظرفی برای ارائه مجموعه دانش در کلیت آن تبدیل می‌کند؛ در این مجموعه مطالب زرد و عامه‌پسند همانقدر جا دارند که موضوعاتی که برای دائرةالمعارف‌های چاپی زننده محسوب می‌شوند.
ویکی‌پدیا مدام در حال تغییر است و مطالب آن ویرایش و به روز می‌شوند. این دانشنامه آنلاین مدت‌هاست که دائرةالمعارف معتبر آلمانی بروکهاوس که ۲۰۱۴ چاپ آن متوقف شد یا دانشنامه بریتانیکا را که فقط نسخه دیجیتال آن در دسترس است، پشت سر گذاشته است.
سه و نیم میلیون نویسنده و ویراستار افتخاری
در حال حاضر حدود سه و نیم میلیون نفر، به طور افتخاری و بدون دریافت دستمزد برای دانشنامه آنلاین می‌نویسند، ویرایش می‌کنند و مطالب آن را راستی‌آزمایی می‌کنند.
این که چرا این خیل عظیم نویسنده بدون دریافت دستمزد با این مجموعه همکاری می‌کنند مسئله‌ای است که موضوع پژوهش‌های علمی و دانشگاهی هم بوده است.
نتیجه این پژوهش‌ها به طور خلاصه چنین است: مشارکت در یک کار عظیم؛ کاری که همه جهان، بدون نیاز به پرداخت حق عضویت یا محدودیتهایی نظیر رعایت کپی‌رایت به حاصل آن دسترسی دارد.
پس پشت این جمعیت میلیونی نویسنده و ویراستار یک سازمان به نسبت کوچک، با دفتر مرکزی در سان فرانسیسکو قرار دارد؛ بنیاد ویکی‌پدیا با حدود ۱۰۰ برنامه‌نویس که سالی ۱۲۰ میلیون دلار اعانه و کمک مالی جذب می‌کند. انجمن پشتیبان این بنیاد در آلمان ۸۰ هزار عضو و بودجه‌ای سالانه به مبلغ ۱۸ میلیون یورو دارد.
ویژگی مهم دانشنامه آنلاین که تا کنون ادامه داشته غیرانتفاعی بودن و تامین مخارج آن از طریق کمک‌های مالی است. جیمی ویلز می‌گوید اگر این مدل به این خوبی کار نمی‌کرد مجبور بودیم دنبال منابعی دیگر برای تامین هزینه‌ها باشیم.
او به "تاگس‌شاو" می‌گوید این وضعیت برای ما "ناسالم" خواهد بود زیرا مجبور می‌شدیم کارهایی انجام دهیم که شمار مراجعان و کلیک‌ها را تا حد ممکن افزایش دهیم و در این حالت دیگر ویکی‌پدیا جایی برای "دانش گردآوری شده" نبود.
در دو دهه گذشته بحث درباره تامین هزینه‌های ویکی‌پدیا از طریق تبلیغات نیز بارها مطرح شده است. ظاهرا جیمی ویلز نیز در سال ۲۰۰۲ به چنین امکانی فکر کرده است اما واکنش منفی همکاران آزاد و کاربران دانشنامه آنلاین باعث شد این ایده کنار گذاشته شود.
اعتماد بیشتر به نسخه آلمانی
نسخه انگلیسی‌زبان ویکی‌پدیا با شش میلیون و ۱۰۰ هزار مقاله بزرگترین بخش از این مجموعه است. با این همه نسخه آلمانی گرچه به لحاظ تعداد مطالب در جایگاه چهارم قرار دارد به قابل اعتمادتر بودن و دقت بیشتر شهرت دارد.
به گزارش "تاگس‌شاو" جیمی ویلز به کنایه علت این امر را به "باهوش و خوش‌تیپ بودن" آلمانی‌ها نسبت می‌دهد. او در عین حال می‌گوید آلمان سابقه و سنت دیرینه‌ای در تدوین دائرةالمعارف دارد که نمونه آن بروکهاوس است و به همین دلیل نسخه ویکی‌پدیا در این کشور محبوبیت بیشتری دارد.
به هر حال اطلاعات نادرست در دانشنامه آنلاین کم نیست؛ به عنوان مثال در نسخه انگلیسی برای ۱۵ سال ادعا می‌شد در یکی از اردوگاه‌های آلمان نازی در ورشو ۲۰۰ هزار لهستانی با گاز کشته شده‌اند. واقعیت این است که چنین اردوگاهی در ورشو وجود داشته اما از اردوگاه‌های کشتار جمعی نبوده است.
با گذشت سال‌ها از فعالیت ویکی‌پدیا، به نظر می‌رسد سیستم کنترل کیفیت در آنها، به خصوص در زبان‌های مهم دنیا به طور نسبی خوب عمل می‌کند. در حال حاضر ارائه اطلاعات نادرست یا تبلیغات پوشیده در این زبان‌ها ساده نیست؛ گرچه چنین تلاش‌هایی همیشه وجود داشته است.
دانشنامه کاملا مردانه؟
احتمال وجود اشتباه در مطالب کوتاه با مراجعه‌کنندگان کمتر بیشتر است. با این همه جیمی ویلز معتقد است پنهان ماندن خطا از دید مکانیسم کنترل کیفیت بسیار بعید است. او می‌گوید درستی منابع و تائید آنها یکی از مسائل محوری است.
یکی از انتقادهایی که ویکی‌پدیا از سال‌ها پیش با آن روبرو بوده و همچنان ادامه دارد "مردانه" بودن این دانشنامه آنلاین است. حدود ۹۰ درصد نویسندگان دانشنامه آنلاین مردان و از کشورهای پیشرفته صنعتی هستند.
جیمز ویلز یکی از چالش‌های مهم آینده را، از منظر انگیزه‌های غیرانتفاعی، از میان رفتن ژورنالیسم محلی می‌داند که به گفته او بر رشد نسل جدید روزنامه‌نگاران در ویکی‌پدیا تاثیری منفی دارد.
او تضمین درآمد نسبی خوب برای کار با کیفیت ژورنالیستی را چالشی جدی برای جامعه می‌داند. در آلمان گرچه شمار نویسندگان و همکاران ویکی‌پدیا رو به کاهش گذاشته، راه‌اندازی دانشنامه آنلاین کودکان به زبان‌های انگلیسی و آلمانی نقطه امیدی برای آینده به شمار می‌رود.
دویچه وله فارسی
