پايان زندان اوين
اين شهرك كوچك شش هزار نفره، به زودي فضاي سبز مي‌شود
بعضي هنوز هم از كنار ديوارهاي آن‌كه مي‌گذرند، تن‌شان مي‌لرزد، ولي بسياري از مردم ترجيح مي‌دهند صورت‌شان را آن طرف كنند، سمت شهر بي‌در و پيكر تهران كه مثل نهنگي دهان‌دريده، در زير پاي اوين مي‌غرد و دود مي‌كند. اما اوين همينجاست، در يكي از شمالي‌ترين محلات تهران، زنداني معروف با ديوارهاي غيرقابل‌نفوذ. اين زندان در رويدادهاي پس از انتخابات 88 به اوج شهرت خود رسيد، زيرا با ورود كميته ويژه مجلس و قوه قضاييه به اين زندان و ارائه گزارش‌هاي متعدد رسانه‌ها به خصوص صدا و سيما از وضعيت بازداشت‌شدگان زندان اوين، افكار عمومي به آن‌سوي ديوارهاي بازداشتگاه اوين، جلب شد. اكنون شهردار تهران مي‌گويد اين شهرك كوچك شش هزار نفره، به زودي فضاي سبز مي‌شود. به گفته محمدباقر قاليباف، «توافق‌هايي» انجام شده كه زندان و دره اوين تبديل به باغ ملي (پارك) شود. او كه در آيين گشايش «دهمين نمايشگاه بين‌المللي گل و گياه، تجهيزات پاركي و صنايع وابسته» در جمع خبرنگاران سخن مي‌گفت، از سبزكردن بيشتر فضاي شهري تهران حرف زد و اينكه تمام بزرگراه‌هاي پايتخت، داراي حاشيه سبز مي‌شوند، ولي اصلي‌ترين نكته سخنانش اين دو كلمه بود: «توافقاتي انجام شده تا زندان اوين از دره اوين خارج شود و اراضي آن به فضاي سبز اختصاص يابد.» زندان اوين، عموما به بازداشت‌شدگان و محكومان جرايم مالي اختصاص دارد، هر چند تعدادي از باشندگان آن نيز جرايم غيرمالي دارند. اين زندان، اكنون از مجهزترين زندان‌هاي ايران است، هر چند در مكاتبات رسمي، آن را «بازداشتگاه» مي‌خوانند. اين زندان در حال حاضر، به خاطر شلوغي بيش از اندازه، با مشكل عمومي زندان‌هاي كشور، يعني تراكم زندانيان روبه‌رواست. علاوه بر تراكم زندانيان، نداشتن بودجه كافي براي پذيرايي از محكومان و همچنين حساسيت برخي رسانه‌ها درباره تعدادي از بازداشت‌شدگان، اسباب دردسر براي زندان‌بانان اين مكان شده است.
مشكلات اقتصادي اين زندان به اندازه‌يي بود كه در سال 89، غلامحسين اسماعيلي، رييس سازمان زندان‌ها در مكاتبه‌يي رسمي با شوراي شهر تهران، خواستار اختصاص سرانه شهروندي به شش هزار باشنده اين زندان، از زندانبان و كاركنان گرفته تا بيش از پنج هزار زنداني شد. هر چند به اين درخواست، هرگز پاسخ شفافي داده نشد، ولي ساخت زندان مركزي تهران در بيابان‌هاي جنوب پايتخت، شايعاتي درباره انتقال زندانيان اوين را دامن زد. زندان اوين، در سال‌هاي پيش از انقلاب، در اختيار سازمان اطلاعات و امنيت كشور (ساواك) بود. به همين خاطر زندانيان سياسي مشهوري، بخشي از عمر خود را در اين زندان سپري كرده‌اند.
ساخت اين زندان در زميني به وسعت 43 هكتار از دهه 1340 آغاز و در سال 1350افتتاح شد. زميني كه در آن زندان اوين ساخته شده‌است، سابقا خانه سيد ضياءالدين طباطبايي، روزنامه‌نگار و نخست‌وزير ايران در دوره انتقال از سلسله قاجار به پهلوي بود. به دليل فجايعي كه در زندان اوين به‌وقوع پيوسته بود، يكي از نخستين مراكز سركوب و اختناق رژيم پهلوي كه در جريان انقلاب مورد تهاجم مردم قرار گرفت مجموعه زندان اوين بود كه بخش‌هايي از آن، توسط كارشناسان اسراييلي ساخته شده بود و هنوز هم به نام آنها معروف است.
سرنوشت نامعلوم اوين
با وجود قول شهردار تهران براي سبز شدن زندان اوين، هنوز سازمان زندان‌ها، درباره انتقال اين زندان به مكان ديگر، نظر قطعي نداده است. پيگيري‌هاي «اعتماد» منجر به پاسخي مبهم از سوي مسوولان اين سازمان شد. آنها در گفت‌وگو با «اعتماد» تاكيد كردند موضوع انتقال اوين به مكاني ديگر، مدت‌هاست توسط شهرداري تهران پيگيري مي‌شود، ولي هنوز به نتيجه قطعي نرسيده است. آنها مي‌گويند هنوز برنامه‌يي براي تخليه اوين و تحويل اراضي آن به شهرداري ندارند و ترجيح مي‌دهند درباره بحث انتقال اوين و تبديل آن به باغ ملي، سكوت كنند. با اين همه، برخي زندانيان اين بازداشتگاه در پيش از انقلاب، نظر مساعدي نسبت به باغ ملي شدن آن ندارند. محمد محمدي گرگاني از زندانيان سياسي پيش از انقلاب، در اين‌باره مي‌گويد: «موضوع تخريب زندان‌ها، به خصوص زندان‌هاي سياسي، همواره با اعتراض زندانيان سياسي قبل از انقلاب همراه بوده، زيرا اين زندان‌ها، بخشي از خاطرات تاريخي ملت ما هستند.»
او همچنين به تخريب بندهايي از زندان قصر اشاره مي‌كند كه مورد اعتراض كانون زندانيان سياسي پيش از انقلاب قرار گرفته است. هادي خسروشاهي، از زندانيان رژيم گذشته نيز درباره اين زندان مي‌گويد بهتر است از تخريب همه ساختمان‌هاي آن و تبديلش به باغ ملي، جلوگيري شود. به اعتقاد خسروشاهي، مردم خاطرات خوبي از اين زندان ندارند و هر كسي كه در رژيم گذشته به هر نحوي مبارزه سياسي مي‌كرده، درباره آن خاطرات بدي دارد. به همين جهت، بد نيست ديوارها برداشته شود و در فضاي سبز پيرامون ساختمان‌هايش، تابلوهايي نصب كنند كه مردم بدانند در اين زندان، چه گذشته است.
او درباره موضوع زندان‌ها مي‌گويد: «اميدوارم همه زندان‌هاي ايران به‌طور كامل جمع شوند. زيرا برخي فقهاي شيعه گفته‌اند در اسلام، مجازاتي به عنوان زندان و حبس نداريم و كسي كه جرمي مرتكب شده، بايد مجازات‌هاي فقهي آن را دنبال كرد.»خسروشاهي درباره تبديل زندان‌هاي درون شهر تهران به فضاهاي عمومي، نگاه مثبتي دارد: «قزل قلعه اكنون به ميدان تر‌بار تبديل شده است. زندان قصر و زندان شهرباني يا همان كميته مشترك ضدخرابكاري را به موزه تبديل كردند. اين كارها خوب است چون هم چهره شهر زيبا شد، هم فضاي عبور و مرور باز شد.»
لطف‌الله ميثمي، از باشندگان قديمي اين زندان نيز نظر مشابهي دارد. به گفته او، بايد از تخريب كامل ساختمان‌هاي زندان اوين جلوگيري كرد. ميثمي معتقد است: «مرحوم آيت‌الله طالقاني بعد از انقلاب گفتند زندان بايد دانشگاه باشد، به همين خاطر معتقدم مي‌توان ساختمان‌هاي زندان اوين را تبديل به دانشگاه كرد. نبايد تمام اين زندان را خراب كرد، بايد فضاي داخل آن به همين صورت بماند. زيرا بزرگان زيادي در اين زندان‌ها حبس بوده‌اند. خاطرات زيادي از مبارزان در اين زندان‌ها وجود دارد و بايد اينها را نگهداريم.»
ميثمي مي‌گويد مانعي ندارد ديوارها برچيده شود و اطراف ساختمان‌هاي زندان، فضاي سبز ايجاد شود، ولي بهتر است از ساختمان‌ها و اطاق‌هاي زيادي كه در زندان وجود دارد به عنوان دانشگاه استفاده شود: «هر سلولي مي‌تواند اتاق مطالعه يك استاد باشد.»او به مصاحبه تاريخي مرحوم آيت‌الله طالقاني اشاره مي‌كند كه در كتاب «زندگي و مبارزات آيت‌الله طالقاني» به چاپ رسيده است.اولين امام جمعه پس از انقلاب تهران، درباره زندان اوين گفته بود: «يكي از بزرگ‌ترين دستاورد‌هايش كه الان شاهدش هستيم فروپاشي زندان مخوف اوين است كه در سلول‌هاي آن بسياري از جوانان ما را به جرم آزادانديشي و آزاديخواهي شكنجه و شهيد كرده‌اند و اگر اين ديوارها زبان داشتند چه فجايعي را براي ما تعريف مي‌كردند... همه كساني كه امروز در صف اول انقلاب هستند از رهبر انقلاب، حضرت امام امت تا ديگران و اين طلبه حقير شلاق ساواك و ظلم ساواك و طعم زندان‌هاي رژيم استبدادي را چشيده‌اند و بهتر از هر كسي مي‌دانند چه ظلمي به مردم و به ويژه جوانان اين مرز و بوم رفته است.
