چهل و پنج درصد مردم تهران ماهانه قلیان می کشند!

یک نخ سیگار و یک وعده قلیان
 وابستگی می آورد

***
انگیزه های متفاوت گرایش به دخانیات اعم از شخصیت دهنده، آرامش دهنده، عادت و... چیست؟

علل اصلی گرایش به مصرف دخانیات به سه دسته تقسیم می شود که شامل علل بزرگ، متوسط و کوچک است. از علل بزرگ می توان به تبلیغات، دسترسی آسان به مواد دخانی و سیگاری بودن والدین اشاره کرد. قیمت دخانیات و اینکه محصولات دخانی چه قیمتی در سبد خانوار دارد از علل متوسط است و دلایل کم اهمیت تر در جوامع مختلف متفاوت است اما از آن جمله می توان کنجکاوی را نام برد.

نتایج بررسی و تحقیقات مشابه در کشور نشان داد که کنجکاوی علت اصلی شروع استعمال دخانیات در کشور است. البته تقلید از همتایان، همکاران، همسر و ... دومین علت گرایش به استعمال دخانیات در جامعه ی ایرانی بود.

مواردی چون «کشیدن سیگار سبب آرامش می شود» و یا «عاملی برای دادن شخصیت است» بهانه تراشی هایی است که به مصرف صفت می دهند. شاید برخی عنوان کنند که استعمال دخانیات سبب کاهش اضطراب می شود اما در دوره ی کوتاهی پس از مصرف، فرد به مواد دخانی وابستگی و اعتیاد پیدا می کند که همه ی این دلایل غیرواقعی فقط سرپوشی برای این وابستگی است.

*** سن گرایش به استعمال دخانیات چه سنی است و چه مراقبت ها و پیشگری هایی را باید لحاظ کرد؟

استعمال دخانیات نوعی اعتیاد و وابستگی است. در برخی کتاب های رفرنس و مرجع عنوان شده است میزان وابستگی فیزیکی به سیگار 9 تا 10 برابر هروئین است. طبق نتایج تحقیقات کشوری شایع ترین سن شروع استعمال دخانیات در جامعه ی ایرانی 13 تا 18 سال است، سنی که بیشترین خطر را برای نوجوانان دارد. اما در 4 تا 5 سال اخیر شاهد بازپدیدی قلیان در شهرهای گوناگون با شیوع متفاوت هستیم و سن شروع استعمال قلیان کاهش یافته است، به نحوی که هم اکنون کودکان 9 تا 10 سال در کنار والدینشان قلیان مصرف می کنند.

و اما در مورد مراقبت مباحث وسیعی مطرح است که متاسفانه در ایران در این باره ضعیف عمل شده است که البته شامل حال همه ی کشورهای دنیا می شود. از برنامه های سازمان بهداشت جهانی برای پیشگیری برنامه های آموزشی بسیار مدون و آموزش مهارت های زندگی هم به دانش آموزان به عنوان هسته های اصلی هدف، سپس والدین و در نهایت مربیان مدارس است.

چون سن خطر گرایش استعمال دخانیات 13 تا 18 سال است بیش از 98 درصد نوجوانان دانش آموزان مدارس هستند، پس بهترین محیط برای آموزش و پیشگیری از استعمال دخانیات اجرای برنامه ی آموزشی و ارتقای آگاهی در مدارس است.

در همین راستا از سال 84 طرحی با عنوان «پاد» (پیشگیری استعمال دخانیات) توسط جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات و با حمایت وزارت بهداشت در مدارس آغاز شد که طی 6 ماه گذشته قدم های نهایی آن برداشته شد تا پس از بررسی های نهایی این طرح در 2 استان کشور از جمله تهران در سال تحصیلی آینده در مدارس اجرا شود.

طرح پایلوت مینیاتوری از این طرح اصلی با نتایج بسیار رضایت بخش اجرا شده و در 3 ماه آینده اجرای پایلوت آن پایان می یابد و پس از اقدامات نهایی از ابتدای مهر 91 در مدارس 2 استان اجرا می شود.

*** بیشتر استفاده کنندگان چه می کشند، در چه سنی هستند، مرد هستند و یا زن؟

هم اکنون یک میلیارد و 300 میلیون سیگاری در مناطق مختلف بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی وجود دارد که 50 درصد آنها مرد و 10 درصدشان زن هستند. البته این میزان در کشورهای مختلف متفاوت است و نتایج بررسی های کشوری در سال 88 حاکی از آن است که حدود 20 درصد مردان ایرانی و کمتر از یک درصد زنان ایرانی سیگاری فعال هستند. فردی سیگاری فعال است که حداقل روزانه یک نخ سیگار مصرف کند. اگرچه نتایج بررسی ها و تحقیقات متعدد در کشور آمار و نتایج گوناگونی را اعلام می کنند اما باید گفت که هیچ کدام بیانگر واقعیت نیست.

اما این آمار در مورد استعمال قلیان متفاوت است به عبارت دیگر مصرف تفریحی و گهگاه قلیان رو به افزایش است و حدود 45 تا 48 درصد مردم تهران ماهانه قلیان مصرف می کنند و این آمار در کودکان از 4 تا 8 درصد متغیر است. البته مناطق مختلف شهری و آموزش و پرورش هم در میزان شیوع دخالت دارد، به عنوان مثال در برخی مناطق شهری میزان استعمال دخانیات در نوجوانان ایرانی 20 درصد و در منطقه ای صفر درصد است.

اینکه با چه موادی شروع می کنند واقعاً با یک نخ سیگاراست. سالیان پیش در کتب مرجع عنوان می شد فرد سیگاری باید حداقل 2 سال سیگار استفاده کند اما امروزه و از 10 سال گذشته مطرح می شود حتی مصرف یک نخ سیگار و یک وعده قلیان فرآیند وابستگی و اعتیاد را ایجاد می کند.

چه بسیار افرادی که سیگاری نیستند اما سابقه ی تجربه ی سیگار کشیدن را دارند و به اعتیاد منجر می شود که می تواند در سنین کم، با والدین سیگاری، به صورت مخفیانه و همراه با تشویق همتایان و همکاران اتفاق بیافتد.

*** تفاوت مواد دخانی مختلف در ایجاد انگیزه (قلیان، پیپ، سیگار و ...) چه نقشی دارد؟

یک واقعیت در معضل موادمخدر، محرک و دخانیات تحت عنوان نوپدیدی و بازپدیدی مطرح است. نوپدیدی به عنوان ایجاد یک ماده ی جدید، رفتار جدید و آلات جدید مصرف است اما بازپدیدی بدین معناست که ماده ای یا وسیله ای فراموش شده است دوباره رایج می شود. از سال 1913 حدود 99 سال پیش سیگار صنعتی با اشکال و جعبه های متعدد وارد بازار شد و گوی سبقت را از سایر مواد دخانی گرفت اما تاریخچه ی قلیان مربوط به 400 سال پیش در ایران و در ابتدا در هند است اما برای مدت 4 تا 5 سال اخیر بازپدید شده است.

گرایش جامعه به دیدگاه و نگرش آنها برمی گردد چنانچه جامعه نگرشی منفی نسبت به قلیان، سیگار و پیپ داشته باشد اگر محصول جدید دخانی هم وارد شود گرایشی هم نخواهد داشت و اگر گرایش مثبت باشد چنین نخواهد بود درست مثل آنچه که در خصوص مواد مخدر در جامعه است.

شش سال پیش با نوپدیدی کراک مواجه شدیم که فجایع بدی را ایجاد کرد، در 2 تا 3 سال پیش هم با بازپدیدی شیشه مواجه شدیم.

*** چه پیشنهادی به استفاده کنندگان مواددخانی برای ترک دارید؟ چه مصرف کنند تا کمبودی احساس نشود؟

امروزه در دنیا و در ایران پیشرفت های بسیار خوبی در زمینه ی روش های مختلف ترک ارائه شده است و کشور ما 12 سال تجربه در این باره دارد و ایران از موفق ترین کشورهای دنیاست. به افرادی که قصد ترک استعمال دخانیات را دارند توصیه می کنم با مراجعه به مراکز ترک استعمال دخانیات خدمات رایگان ترک را دریافت کنند.
گفتگوی بازتاب با دکتر هومن شریفی