شورش جوانان، چالش جدید اردوغان
جوانان ترک خسته از سیاست‌های محافظه کارانه دولت کنونی علیه رجب طیب اردوغان پدر مقتدرگرایی خود که در قاب نخست‌وزیری بر ترکیه حکومت می‌کند، طغیان کردند. آن‌ها می‌خواهند خودشان درباره نحوه زندگی و سرنوشتشان تصمیم بگیرند. اوایل شب بود که جوانان برای چندمین بار به سوی میدان تقسیم ترکیه روانه شدند. چند روزی است که تقسیم به کانون تجمعات جوانان تبدیل شده است. دانش‌آموزان، دانشجویان، پزشکان جوان، وکلا و معلمان از میان لاشه‌های ماشین‌های سوخته گذشتند و با در دست داشتن پرچم‌ها و پلاکاردهای اعتراضی به مقصد تقسیم به راه افتادند. گروهی از آن‌ها با سوت و کف زدن‌های ممتد به پارک گزی ولوله برپا کردند. همه‌چیز مهیای برگزاری جشن باشکوه پیروزی در برابر دولت است. دو توریست عرب در نزدیکی هتل محل اقامتشان ایستاده‌اند و به جوانان خشن می‌نگرند. آن‌ها حقیقتا در چه کشوری هستند؟ آیا اینجا واقعا ترکیه است؟ آشفتگی‌ها شهر بسفر را نیز در برگرفته و هر لحظه دامنه‌دارتر می‌شود. درگیری‌ها در شهر بسفر مانند سایر شهرهای ترکیه وارد دومین هفته خود شده است. جنبشی که نطفه آغازین آن پارک گزی در قلب استانبول بود، حالا فراگیر شده است. «به جمع انقلابیون خوش آمدید»، عبارتی بود که روی پلاکارد آویزان بر درخت به چشم می‌خورد. این درخت یکی از درخت‌هایی است که در صورت اجرایی شدن طرح جنجال‌برانگیز رجب طیب اردوغان، قطع خواهد شد. این درخت نماد درخت‌هایی است که قرار بود برای ساخت یک مرکز خرید قربانی شود.
حقیقت آن است که اعتراض حامیان محیط‌زیست زمینه را برای شکل‌گیری جنبش‌های اعتراضی فراهم کرد، جنبش‌هایی که با سه کشته و بیش از چهار‌هزار مجروح کینه‌توزانه‌تر و گسترده‌تر شده است. پافشاری اردوغان بر طرح ساخت مرکز تجاری او را به خصم ملت ترکیه تبدیل کرده است. اراذل‌واوباش‌خواندن مخالفان و تحریک پلیس برای اعمال خشونت علیه معترضان جایگاه نخست‌وزیر ترکیه را سست‌تر از گذشته کرده است. برخورد پلیس با تظاهرات مسالمت‌آمیز معترضان و ضرب و شتم آن‌ها به بحران حاکم بر ترکیه دامن زده است. حالا مخالفان کیسه‌های خواب خود را به پارک گزی بردند و به نشانه اعتراض به سیاست‌های مستبدانه نخست‌وزیرشان حتی برای خواب نیز به خانه‌های خود نمی‌روند.
نتیجه نامشخص
روز جمعه «سم اوزدمیر»، رییس حزب ملی سبز آلمان و یک شهروند آلمانی‌تبار ترک برای اعلام همبستگی خود با معترضان به پارک گزی آمد. او با دیدن جمعیت که از طیف‌های گوناگون در آنجا حضور داشتند، شگفت‌زده شد. کردها، علوی‌ها، چپ‌گرایان، ملی‌گرایان، لاییک‌ها و مسلمانان فارغ از اختلافات دست به دست هم و بازو به‌بازوی یکدیگر در آنجا تجمع کرده بودند. او به اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه تبریک گفت، زیرا او و سیاست‌های نادرستش زمینه را برای حضور این جمعیت عظیم در خیابان‌ها فراهم کردند. رییس حزب ملی سبز آلمان گفت مردم ترکیه می‌توانند بدون استفاده از خشونت و با توسل به روش‌هایی مسالمت‌آمیز به خواسته‌های خود برسند. به گفته او، جنبش مدنی مسالمت‌آمیز مهم‌ترین پیام اعتراضات اخیر مردم ترکیه است. هنوز نتیجه درگیری معترضان با نیروهای دولتی مشخص نیست. اگرچه ترکیه روابط سیاسی و اقتصادی گسترده‌ای با غرب دارد اما از پایگاه اجتماعی مستحکمی برخوردار نیست. نگرانی‌ها و خواسته‌های جوانان ترک در شعارهایشان هویداست. صداهای معترضان ترک آشناست. حضور معترضان ترک در خیابان‌ها، جنبش مخالفان سرمایه‌داری و اعتراضات دانشجویی 1960 اروپا را تداعی می‌کرد. بعضی از جنبه‌های زندگی ترکیه امروز، گذشته کشورهای اروپایی چون آلمان را یادآوری می‌کند، زمانی که سیاستمداران آلمانی تلاش داشتند زنان را در آشپزخانه‌ها محصور و آن‌ها را مطیع کودکانشان کنند. دولت اقتدارگرای کنونی ترکیه که به اتخاذ سیاست‌هایی محافظه‌کارانه شهره است، تلاش دارد تا زمینه را برای تحقق خواسته‌های خود فراهم کند.
اصرار آمریکا و اروپا بر اعمال محدودیت
روشن است که درگیری‌های اخیر در ترکیه نه تنها موقعیت اردوغان را در کشورهای غربی ارتقا نداده ، که از محبوبیتش کاسته است. ظاهرا آنکارا تماس‌های متعدد ایالات متحده آمریکا و رهبران اتحادیه اروپا را نادیده انگاشته است. جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا و گیدو وستروله، وزیر امور خارجه آلمان تاکنون چندین‌بار دولت ترکیه را به خویشتن‌داری فراخوانده‌اند. رهبر خشمگین ترکیه تاکنون عقب‌نشینی نکرده و در مقابل به نظر می‌رسد شدت انتقادها او را برای سرکوب بیشتر معترضان تحریک کرده است. البته اردوغان حامیان زیادی دارد. محافظه‌کاران ساکن در استانبول و دیگر شهرهای ساحلی، اردوغان پسر ملوان ساده، را ستایش می‌کنند، کسی که از دیدگاه آن‌ها به سیاستمداری قوی در حد و اندازه کمال آتاتورک بنیانگذار ترکیه سکولار تبدیل شده است. یکی از حامیان اردوغان مهندسی 30 ساله به نام غیاث‌الدین گرگین است. او در دفتری مدرن واقع در حاشیه سواحل شاخ طلایی مشغول کار است. پرتره‌ای از کمال آتاتورک و عکس بزرگی از رجب طیب اردوغان بر دیوار اتاق کارش دیده می‌شود. این دفتر بخشی از مقر حزب عدالت و توسعه است، جایی که گرگین به عنوان رییس شاخه جوانان حزب در استانبول در آن خدمت می‌کند. او، در حالی که لباسی تمیز و اتو کشیده دربرداشت، مودبانه به پرسش‌های من پاسخ داد. گرگین از مصاحبه با ما خوشحال بود، زیرا تنها از این طریق می‌توانست شرایط مثبت حاکم بر ترکیه را برای سایر کشورهای غربی به تصویر کشد. از دیدگاه گرگین گزارش‌های رسانه‌های غربی درباره ترکیه کاملا گمراه‌کننده و جانبدارانه بوده است. او در توجیه رفتار خشن پلیس نسبت به معترضان می‌گوید: «آیا پاسخ به عملکرد گروهی خرابکار چیزی به غیراز اعمال خشونت است؟» به گفته او جهان هیچ‌گاه از اعتراضات آمریکایی‌ها به عنوان «بهار آمریکایی» یاد نمی‌کند. اما در اینجا بحث از «بهار ترکی» است. بسیاری از معترضان تلاش می‌کردند تا الگوی «بهار عربی» را در ترکیه پیاده کنند. آن‌ها با برخورداری از رسانه‌های اجتماعی چون فیس‌بوک مردم را به خیابان‌ها آوردند. اما ترکیه برخلاف لیبی تحت سلطه یک دیکتاتور نیست و اقتصادی پررونق دارد.
چالش نخست‌وزیر
از گرگین پرسیدم چه چیزی موجب تحریک معترضان و حضور گسترده آن‌ها در خیابان شد؟ او در پاسخ گفت ما با سه گروه روبه‌رو بودیم. حامیان محیط‌زیست که هدفشان حراست از درختان و جلوگیری از قطع آن‌ها بود؛گروه دیگر افراط‌گرایان بودند، بی‌ثباتی و تشنج مهم‌ترین هدفشان بود. و درنهایت باید از گروه‌هایی چون کمالیست‌ها نام برد، کسانی که پیروزی اردوغان تخم کینه را در دل‌هایشان کاشت و دنبال فرصتی بودند تا بتوانند خشم خود را ابراز کنند. گرگین دقیقا همان ادعاهای حکومت را تکرار کرد. اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه معترضان را گروهی رادیکال و تروریست قلمداد کرد، کسانی اقدامات تروریستی دیگری چون حمله به سفارت آمریکا در آنکارا را در کارنامه خود دارند. گرگین می‌گوید بحران کنونی آب گل‌آلودی را ایجاد کرده و در این میان کمالیست‌ها وحزب جمهوری‌خواه تلاش می‌کنند تا از درون آن ماهی بگیرند.
منتقدان اردوغان با سیاست‌های حزب عدالت و توسعه مخالفند و این حقیقتی است که نخست‌وزیر ترکیه آن را نادیده می‌انگارد. با توجه به بررسی‌های انجام‌شده توسط دانشگاه بیلگی استانبول، 85درصد معترضان وابسته به حزب خاصی نیستند و این یکی از بزرگ‌ترین مشکل دولت ترکیه است، زیرا این امر موجب می‌شود کنترل اعتراضات معترضان سخت شود. معترضان سازمان‌نیافته چالش جدید نخست‌وزیر ترکیه هستند. گرگین نیز مانند اردوغان بر این باور است که نگرانی‌های معترضان غیرموجه است. به گفته گرگین معترضان دولت ائتلافی را زیر سوال می‌برند که این به نفع منافع کشور نیست. دولت ترکیه به شکلی دموکراتیک به دنبال تحقق خواسته‌های خود است. به گفته گرگین این استدلال کسانی است که به دموکراسی نه به عنوان ایدئولوژی بلکه به عنوان وسیله می‌نگرند.
فهرست بلند بالای اشتباهات دولت
اردوغان تلاش دارد به شکلی سیستماتیک منتقدانش را ساکت کند. دولت بسیاری از افسران نظامی، استادان دگراندیش و روشنفکران را به اتهام توطئه در دادگاهی جنجال‌برانگیز محاکمه و روانه زندان کرد. او همچنین سیاست‌هایی را برای مقابله با کاربران رسانه‌های اجتماعی و خبرنگاران جنجالی طراحی کرده است. با این حال باید گفت دولت ترکیه در کارنامه خود نقاط مثبتی نیز دارد. رشد چشمگیر اقتصادی، اعمال اصلاحات مهم و دموکراتیک، در هم شکستن برتری نظامیان، لغو مجازات اعدام و ایجاد آزادی براساس قانون اساسی ترکیه از جمله نقاط مثبت کارنامه دولت اردوغان است. بی‌شک ترکیه امروز مدرن‌تر از گذشته است. اما آیا دموکرات‌تر و لیبرال‌تر از گذشته نیز شده است؟ البته رهبر شاخه جوانان حزب عدالت توسعه بر این باور است که ترکیه مهد آزادی‌های دموکراتیک است. او بخشی از ساختار محافظه‌کار جامعه است. بسیاری از نخبگان با آرمان‌های او مخالفند.
منطقه آزادی
زینو پکونلو یکی از هنرمندان ترک است. دنیای فکری‌اش با تفکر حاکم بر حزب عدالت و توسعه بسیار متفاوت است. او در پارگ گزی چادری بر پا کرده و در پشت چادرش پوسترهای اعتراضی بر درختان آویزانند. او می‌گوید آزادی امری نسبی است اما مشکل این است که نخست‌وزیر ترکیه هیچ اعتقادی به آزادی ندارد. ما اینجا در پارک گزی برای خود یک منطقه آزاد ایجاد کردیم. این هنرمند 33 ساله در حوزه هنر و نقاشی مطالعات زیادی داشته و معلم است. او یکی از قهرمانان داستان پارک گزی است. پکونلو از 27 می که جنبش معترضان ترک آغاز شد، حضوری فعال داشته است. این زن هنرمند هنگامی که بولدوزرها می‌خواستند درختان را قطع کنند به همراه سایر معترضان و حامیان محیط‌زیست ایستاد و از حیات درختان حمایت کرد. پس از آن بسیاری از گروه‌های سیاسی از طیف‌های مختلف به صفوف حامیان محیط‌زیست پیوستند.
رام کردن کودکان نافرمان
حزب عدالت و توسعه نقش چندانی برای زنان در حوزه اجتماعی قائل نیست. آن‌ها برای زنی چون پکونلو که ذهنش پراز ایده‌های آرمانی و فانتزی است، جایگاه والایی قائل نیستند. این زن هنرمند خشونت‌های پلیس در برابر معترضان را گناهی نابخشودنی می‌داند. از دیدگاه او قطع درختان و از بین بردن محیط‌زیست تنها بخشی از سیاست‌ها و طرح‌های نادرست دولت
اردوغان است. به گفته پکونلو اردوغان برای جنبش زنان، گروه‌های اپوزیسیون و اقلیت‌ها ارزش چندانی قائل نیست و تلاش دارد تا میزان فعالیت آن‌ها را تا حد امکان کاهش دهد. دولت ترکیه برای جلوگیری از قتل‌های ناموسی و خشونت از زنان تا به حال کار چندانی انجام نداده است. او می‌گوید: «دولت می‌خواهد در تمام امور شخصی من دخالت کند؟ چی بخورم، چی بنوشم، چگونه لباس بپوشم. دولت باید بداند که پدر من نیست. دولت اردوغان خود را پدر ملت می‌داند و تلاش دارد تا این کودکان نافرمان خود را رام کند. اما کودکان این پدر اقتدارگرا نافرمان‌تر از این حرف ها هستند.»
منبع: اشپیگل ـ دانیل استینورف / برگردان: ساناز نفیسی
