یک نسل طول می‌کشد تا ترکیه به شرایط قبل برگردد
 |
| فتح‌الله گولن، رجب طیب اردوغان |
فتح‌الله گولن، رهبر معنوی جریان «خدمت» در ترکیه، همچنان حضوری پررنگ در زندگی و سیاست این کشور دارد. گرچه او در تبعیدی خودخواسته در آمریکا به سر می‌برد، اما رهنمودها و ارتباطاتش همواره کابوسی برای رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، به شمار می‌رود زیرا این جریان را هنوز هم مهم‌ترین تهدید برای دولت خود به شمار می‌آورد. اردوغان تا به حال تلاش فراوان کرده است تا او را از آمریکا تحویل بگیرد اما موفق نشد. حتی چنان‌که بعضی منابع خبری گفتند او حاضر به دادن رشوه‌های کلان و در یک مورد آدم‌ربایی نیز شد اما موفق نشد. در این گفت‌وگو، گولن مانند همیشه به‌شدت از سیاست‌های اردوغان انتقاد می‌کند و می‌گوید او شیفته قدرت شده است. او همچنین بر مبارزه مسالمت‌آمیز خود تأکید می‌ورزد و می‌گوید تحت هیچ شرایطی حاضر به روی‌آوردن به خشونت نیست. گولن در بخش پایانی مصاحبه نحوه شکل‌گرفتن جریان خدمت را توضیح می‌دهد که جالب توجه است.
صحنه سیاسی ترکیه را بعد از تحولات اخیر چگونه می‌بینید؟
ابتدا دوست دارم از مؤسسه کهن‌الاهرام تشکر کنم. الاهرام نهادی رسانه‌ای در کل کشورهای عرب و تریبونی آزاد برای گسترش حقیقت بوده است. اما درباره ترکیه باید بگویم تقریبا از پنج سال پیش تاکنون به سمت یک دولت فردی پیش می‌رود و این مسئله در تمام بیانیه‌ها و گزارش‌های سازمان حقوق بشری بین‌المللی نیز منعکس است. سازمان ملل، اتحادیه اروپا، سازمان حقوق بشر و... بارها دراین‌باره نوشته یا گفته‌اند. مسائلی مثل آزادی‌های اساسی دیگر در ترکیه ارزشی ندارد. حاکمیت قانون و استقلال دستگاه قضائی دیگر به یک خواب و رؤیا تبدیل شده است. ترکیه الان در سایه این نظام کاملا از آن ترکیه‌ای که سال ٢٠٠٤ داشت با اتحادیه اروپا گفت‌وگو می‌کرد، فاصله گرفته است.
حضور اخوانی‌ها را در ترکیه چگونه می‌بینید. رابطه دولت را با تشکیلاتی که فعالیتش ممنوع است، چگونه تفسیر می‌کنید؟ چه چیزی اخوانی‌ها را با اردوغان پیوند می‌دهد؟ رابطه آنها در آینده چگونه خواهد بود؟
در درجه اول باید پرسید آیا ترکیه برای این به اخوان‌المسلمین بها می‌دهد و به آنها نزدیک می‌شود که دارای ارزش‌ها و اعتقادات مشترکی هستند؟ یا اینکه اردوغان از آنها برای تحقق اهداف خودش استفاده می‌کند؟ این مسئله باید مورد بحث قرار گیرد. به اعتقاد من، نظام حاکم بر ترکیه از اخوانی‌ها برای بسط نفوذ خود در تمام نقاط جهان استفاده می‌کند؛ با سوءاستفاده از احساسات دینی، یا حرف‌زدن از کرامت امت اسلامی و... . من بارها سخنان آتشین و خطبه‌های جنجالی اردوغان را در سال‌های گذشته درباره فلسطین و غزه شنیده‌ام. اما در نهایت چه اتفاقی افتاد؟ نتیجه آن همه حرف‌های دهان‌پرکن چه بود؟ هیچ.
سیاست اردوغان و بهویژه دخالت او در امور کشورهای دیگر برای چیست؟
هیچ‌کس نیست نداند اردوغان هوای رهبری بر جهان اسلامی را دارد. او از ما هم می‌خواهد که این مسئله را به وسیله مؤسسه خدمت تبلیغ کنیم. حال آنکه خدمت، یک نهاد تربیتی و آموزشی در سراسر جهان است. او از ما می‌خواست با او به‌عنوان امیرالمؤمنین بیعت کنیم، اما وقتی دید چنین چیزی تحقق نخواهد یافت ما را به باد حمله گرفت و از همه ابزارهای نفرت‌پراکنی و دشمنی بر ضد ما استفاده کرد. بنابراین دلیل دخالت او در امور کشورهای دیگر مسئله‌ای کاملا روشن است. من باور نمی‌کنم دولتی باشد که از این دخالت‌ها استقبال کند.
به نظر شما اتحاد ترکیه و قطر یک ائتلاف تاکتیکی است یا استراتژیک؟ چه چیزی دوحه و آنکارا را به هم متصل می‌کند؟ چگونه می‌شود بین اینها فاصله انداخت؟
به نظر من اساس این اتحاد صرفا منافع سیاسی رهبران این دو کشور است. این مهم‌تر از منافع متقابلی است که به ملت‌هایشان تعلق می‌گیرد.
حمایت اردوغان از قطر به رابطه ترکیه و عربستان آسیب می‌رساند. نظر شما دراین‌باره چیست؟
سخت می‌شود دراین‌باره حرف زد. چون ترکیه روابط بین‌المللی باثباتی ندارد. یک‌دفعه موضع خودش را از این دولت به آن یکی برمی‌گرداند. برعکس این هم درست است. اما اگر دولت ترکیه بتواند راه‌کارهایی را بیابد که باعث رضایت عربستان سعودی شود، دراین‌صورت روابط‌شان بهبود پیدا خواهد کرد.
آیا به نظر شما حمایت ترکیه از قطر فایده‌ای هم برای کل منطقه دارد؟
من گمان نمی‌کنم تابهحال تحت نظارت اردوغان هیچ کاری شده باشد که سودش به منطقه و مسلمانان برسد. تا زمانی که این نظام استمرار داشته باشد، در آینده هم هیچ کمکی نخواهد شد. نظام کنونی ترکیه به رهبری اردوغان تلاش می‌کند منافع شخصی و سیاسی خود و افراد اطرافش را تأمین کند؛ بنابراین هر قدمی که برمی‌دارد، فقط در ظاهر ادعای مسلمانی دارد.
پلیس ترکیه اخیرا ده‌ها روزنامه‌نگار را بازداشت کرده است. درباره اینها چه می‌گویید؟
روزنامه‌نگاری ترکیه هرگز در تاریخ خود تا این حد تحت قیمومیت قرار نگرفته بود. این روزها کسی که بخواهد در ترکیه روزنامه‌نگار شود، بدون اینکه احتمال به‌زندان‌افتادن را داشته باشد، نمی‌تواند به وظیفه‌اش عمل کند.
یک‌سال‌ونیم از کودتای ترکیه می‌گذرد. در جریان حوادث بعد از آن ٢٠٠ هزار نفر از کار برکنار شدند و ١٨٠ هزار نفر دیگر به زندان افتادند. این اقدامات خشونت‌آمیز بیانگر چیست؟
واقعیت آن است که این بازداشت‌ها و برکناری‌ها بعد از آن کودتا صورت گرفت و کاملا نشان داد از پیش برای آن برنامه‌ریزی شده بود. اینها هیچ ارتباطی به آن کودتا نداشت. بهترین مثال برای آن بی‌کارکردن دو‌هزارو ٧٠٠ نفر در مجموعه قوه قضائیه بلافاصله بعد از کودتا بود. این مسئله نشان می‌دهد که مقامات سیاسی کشور به جای شایسته‌سالاری به دنبال جایگزین‌کردن مهره‌های طرفدار خودشان از حزب حاکم هستند.
شما سکوت بین‌المللی در قبال این تعداد زیاد از بازداشت‌شدگان را چگونه تفسیر می‌کنید؟
واکنش جامعه بین‌المللی به این مسئله، بهویژه اتحادیه اروپا که مجری گفت‌وگوها با ترکیه درباره عضویت این کشور است، بسیار پایین‌تر از آن چیزی بود که انتظارش را داشتیم. ناظران این مسئله را به آن مربوط می‌دانند که چون ترکیه میزبان تعدادی از آوارگان سوری است، اروپایی‌ها می‌ترسند ترکیه از آن موضوع سوءاستفاده کند. بعضی از کشورهای اروپایی نیز روابطی پراگماتیک و براساس منافع خود با ترکیه دارند و بنابراین زیاد به پرونده‌های حقوقی نمی‌پردازند. هرچه باشد، باید گفت این سکوت را نمی‌شود تحمل کرد و به لحاظ انسانی و اخلاقی موجه نیست.
جریان خدمت در تمام تعقیب و گریزها و محاکمات هدف اول و آخر بوده است. شما چه پاسخی به اردوغان می‌دهید که شخص شما و جریان شما را متهم می‌کند؟
به باور من انگیزه‌های زیادی در پشت این قضیه هست. یکی از آنها این است که اردوغان تصور می‌کند جریان خدمت یک غول بزرگ است و به دنبال بهانه‌ای برای دست‌یافتن به یک قدرت مطلقه است؛ ازاین‌رو تلاش می‌کند این هدف سیاسی را از طریق بدنام‌کردن جریان خدمت تحقق بخشد؛ اما اینکه چرا جریان خدمت این وسط قربانی می‌شود، نه دیگر جریان‌ها، به این دلیل است که آنها کاملا می‌دانند هرچه فشارها را بیشتر کرده یا علیه این جریان خشونت‌ورزی کنند، جریان خدمت دست به خشونت و تخریب نمی‌زند. آنها در واقع می‌خواهند با سرکوب جریان خدمت و با فشارآوردن بر این جریان به دیگرانی که تسلیم نمی‌شوند یا با آنها بیعت نمی‌کنند، درس عبرتی بدهند.
چرا تاکنون اردوغان یا نهادهای وابسته به او قادر به تسلیم شما نشده‌اند؟
بهتر است اول بپرسیم آیا الان کسانی که در زندان‌های ترکیه هستند، طرفداران «خدمت» هستند؟ دراین‌باره نمی‌شود با قطعیت جواب داد. دولت سعی می‌کند از جریان خدمت به‌عنوان یک بهانه برای سرکوب دیگران استفاده کند. برای همین است که ما شاهد بازداشت‌های بی‌رویه و گسترده در بین همه اقشار جامعه هستیم. رسانه‌ها تابهحال بارها کسانی را در بین بازداشتی‌ها نشان داده‌اند که اصلا به جریان خدمت وابسته نبودند؛ حتی بعضی از آنها جزء کسانی بودند که موضعی دشمنانه نسبت به خدمت داشتند.
چه مدت طول می‌کشد تا ملت ترکیه و نظام سیاسی حاکم بر این کشور دوباره به آرامش اجتماعی برسد؟
ممکن است یک نسل به طور کامل یعنی حدود ٢٥ سال طول بکشد تا همبستگی جامعه به آن حالت گذشته برگردد. البته اگر از تکنولوژی مدرن و ابزارهای جدید به شیوه‌های دموکراتیک و مسالمت‌جویانه استفاده شود، ممکن است این مدت را کوتاه‌تر کند که امیدواریم چنین شود. از صمیم قلب آرزو می‌کنیم این اتفاق بیفتد.
آیا شما به یک اقدام متقابل هم فکر می‌کنید؟
طرفداران جریان خدمت با خودشان عهد کرده‌اند که هرچه در معرض فشار و ستم قرار گیرند، از چارچوب قانون و شیوه‌های مسالمت‌آمیز اجتماعی خارج نشوند. آنها تاکنون تعهد خودشان را به این اصل ثابت و این عهد را حتی در تاریک‌ترین و وحشتناک‌ترین شرایط حفظ کرده‌اند.
وقتی اردوغان به این شیوه بر ترکیه حکومت می‌کند به چه چیزی اتکا دارد؟
به ائتلاف‌های پراگماتیک و ماکیاولیستی. در کنار قدرت رسانه‌های تک‌صدایی و نیز سرکوب شدید مخالفان و مهارشان.
شیوه مدیریت ترکیه در شرایط کنونی را چگونه توصیف می‌کنید؟ آیا این یک دولت دموکراتیک است که اردوغان می‌گوید یا یک دیکتاتوری سرکوبگر؟
یک حرکت آشکار به سمت حکومت فردی است که در اول صحبت توضیح دادم، ازهمین‌رو تمام نهادهای کشور فلج شده‌اند. اصل تفکیک قوا کاملا از بین رفته و قدرت فقط در دست یک نفر قرار گرفته است.
ماهیت رابطه شما با دولت جدید آمریکا چگونه است؟
ایالات متحده آمریکا سنت‌های قانونی مستحکمی دارد، البته با تغییر دولت‌ها بعضی چیزها تغییر می‌کند، اما ثبات قانونی به طور خاص، یکی از ویژگی‌های ممتاز آن است. تاکنون من هیچ تماس شخصی نه با دولت جدید و نه قدیم نداشته‌ام، اما ایالات متحده آمریکا تا امروز دروازه امید برای کسانی بوده که به‌دنبال دموکراسی و آزادی و یک سیستم قانونی هستند. امیدوارم این وضعیت در آینده نیز استمرار داشته باشد، ولی بدانید تابهحال من هیچ اشاره منفی‌ای درباره وضعیت خودم از آنها دریافت نکرده‌ام.
به‌تازگی تنشی بین ترکیه، آمریکا، اتحادیه اروپا و ناتو ایجاد شد، دلیل آن چه بود؟
بعضی از مراکز فکری ایالات متحده به فکر حذف ترکیه از ناتو هستند. آلمان به‌تازگی نیروهای نظامی خودش را از ترکیه به اردن منتقل کرد. مواضع اخیر این کشورها نشان می‌دهد آنها از تحرکات هماهنگی‌نشده دولت اردوغان ناراحت هستند.
آنکارا و واشنگتن درباره مسئله تحویل شما به کجا رسیدند؟
من دراین‌باره اطلاعی ندارم، به‌جز همان اظهارات رسمی که آمریکایی‌ها در رسانه‌ها گفتند.
آیا آمریکا به شما اقامت دائمی داده است؟
بله. سال ٢٠٠٨ من اقامت دائم در ایالات متحده گرفتم.
گزارش‌های متناقضی درباره جریان خدمت وجود دارد، شما می‌توانید درباره این جریان توضیح مختصری به خوانندگان ما بدهید؟
حدود ٥٠ سال پیش زمانی که من به‌عنوان واعظ در نقاط مختلف کشور ازجمله روستاها فعالیت می‌کردم، با بخش بسیار بزرگی از مردم مواجه شدم که درباره مسائل مختلف دینی بهویژه وضعیت جوانان از من سؤال می‌کردند. من احساس کردم آنها شور معنوی و انسانی و اجتماعی خاصی دارند. بین من و آنها رابطه‌ای دوستانه برقرار شد. بعد دراین‌باره بحث و مشورت کردیم که چگونه می‌شود به جوانان کمک کرد تا دچار انحراف‌های اخلاقی نشوند یا هویتشان را حفظ کنند یا به کفر و الحاد نیفتند. آن‌موقع اصلا به ذهنمان نمی‌رسید که یک حرکتی یا گروهی یا چیزی شبیه به آن را تأسیس کنیم. فقط دنبال این بودیم که کوشش‌هایمان را برای نجات جوانان از سه خطر متمرکز کنیم: فقر، جهل و نزاع. نتیجه مشورت‌ها این شد که برای مقابله با این آفت‌ها باید به تعلیم و تربیت صالحه که از اصول ایمانی ما نشئت گرفته باشد روی بیاوریم. این بهترین راه برای مبارزه با آن بلاها بود. از همین‌جا بود که سعی کردیم کارهایمان را بر تربیت و تعلیم متمرکز کنیم و جوانان را از مسائل سیاسی بی‌خاصیت دور کنیم. ازآنجا‌که این فکر کاملا عاقلانه بود، پژواک وسیعی در جامعه ترکیه پیدا کرد. تعداد کسانی که به این فکر ایمان آوردند، روزبه‌روز بیشتر شد. خیلی‌ها به‌صورت داوطلبانه آمدند کمک کردند. تعداد آنها به‌زودی به میلیون‌ها نفر رسید. هدف ما در ضمن این هم بود که بتوانیم فضایی از صلح، همکاری و همبستگی بین افراد میهن را به وجود آوریم. گفتیم زبان مشترک ما یک زبان گفت‌وگوی مثبت و سازنده باید باشد وگرنه اسلحه، خشونت و ترور جای آن را خواهد گرفت.
کسانی هستند که می‌گویند جریان خدمت به بعضی از سازمان‌های اطلاعاتی کشورهای دیگر وصل است. نظر شما دراین‌باره چیست؟
من هرگونه ارتباط را با سازمان‌های اطلاعاتی هر کشوری رد می‌کنم. فشارهایی که امروز داوطلبان خدمت در ترکیه متحمل می‌شوند، بزرگ‌ترین دلیل بر استقلال این جریان است.
رابطه شما با دولت مصر چگونه است؟
ملت مصر برادران دینی ما هستند و ما با هم تاریخ مشترکی داریم. مصر برای من ارزش خاصی دارد. استاد بدیع‌الزمان سعید النورسی، همیشه می‌گفت مصر یکی از اندک دولت‌هایی است که انرژی نهفته‌ای در جهان اسلام دارد. من از دولت مصر هم تشکر می‌کنم. این دولت موضع روشنی در قبال ترکیه، تروریسم، خشونت و افراط‌گرایی دارد.
اردوغان سعی می‌کند فعالیت‌هایش را در آفریقا توسعه دهد. آیا اطلاعاتی دارید که این فعالیت‌ها به ضرر مصر است؟
دراین‌باره اطلاعاتی ندارم.
منبع: الاهرام
