شعارها و لفاظی‌ها به کنار، فشرده آنچه ترامپ در سخنرانی شب گذشته گفت، این است که اولا او پایبندی ایران به برجام را تأیید نمی‌کند و این توافق را در راستای منافع امنیت ملی آمریکا نمی‌داند؛ اما شهامت خروج از آن را نیز ندارد و ثانیا به نحوی غیرمسئولانه در پی شروع دور جدیدی از ماجراجویی‌ها در منطقه است.
نقل‌قولی از مک‌مستر، مشاور امنیت ملی ترامپ، در نشست روز گذشته با اعضای کنگره مبنی بر اینکه «اگر برجام پیش چشم ترامپ نباشد، آن را لغو نخواهد کرد»، به‌خوبی گویای اهداف کوته‌بینانه او است. البته این مشکل ترامپ به این ترتیب حل نمی‌شود؛ چراکه او باید در ١٢ ژانویه درباره تمدید تعلیق بخشی از تحریم‌ها تصمیم بگیرد.
روشن است که ادامه تعلیق تحریم‌ها، به معنی پایبندی آمریکا به برجام است و نظری که شب گذشته ترامپ اعلام کرد، تنها ارزش نمادین دارد.
بااین‌حال، مواضع ترامپ را در همین حد می‌توان گامی دیگر در راستای پیشبرد سیاست ایجاد تزلزل و ابهام درباره تداوم برجام با هدف ایجاد تردید در شرکت‌های بین‌المللی برای کار با ایران به‌شمار آورد.
پیگیری این سیاست از سوی ترامپ در ٩ ماه گذشته، اگرچه سرعت روند عادی‌سازی روابط اقتصادی ایران را با جهان خارج کُند کرده؛ اما نتوانسته آن را مختل کند.
اکنون کنگره مطابق قانون INARA «می‌تواند» در ٦٠ روز درباره آینده تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران تصمیم بگیرد. بایدخودداری ترامپ از توصیه‌ای مشخص به کنگره دراین‌باره، را به معنی تمایل او به خودداری از خروج از برجام تلقی کرد.
چند ساعت قبل از سخنرانی ترامپ، کاخ سفید بیانیه‌ای با عنوان «راهبرد جدید ترامپ درباره ایران» منتشر کرد که در آن گفته‌شده که ازاین‌پس تلاش برای خنثی‌کردن «نفوذ بی‌ثبات‌ساز ایران و جلوگیری از تجاوزاتش» در منطقه در مرکز توجه آمریکا قرار خواهد داشت و برای این منظور «احیای ائتلاف سنتی آمریکا» مدنظر خواهد بود. «جلوگیری از تأمین مالی فعالیت‌های ایران و به‌ویژه سپاه پاسداران در منطقه» و «مقابله با موشک‌های بالستیک و دیگر سلاح‌های نامتقارن» ایران از دیگر نکات مطرح در این بیانیه است.
در بیانیه مذکور اشارات شعارگونه‌ای نیز به حقوق بشر و بازداشت «شهروندان آمریکایی و دیگر خارجیان»، «تهدیدات حکومت ایران» به‌عنوان «یکی از خطرناک‌ترین تهدیدات علیه منافع آمریکا و ثبات منطقه»، «تلاش ایران برای ایجاد پلی بین ایران و سوریه و لبنان» ... شده است. همچنین ادعاشده که سپاه پاسداران «ابزار اصلی» پیشبرد سیاست‌های ایران است و اینکه هدف این راهبرد «تغییر رفتار ایران» است.
صحبت ترامپ از تحریم‌های بیشتر علیه سپاه نیز صرفا جنبه تبلیغاتی داشت، چراکه پیش‌ازاین سپاه تا حداکثر ممکن تحت تحریم آمریکا قرار داشته و کل سپاه در فهرست SDNs وزارت خزانه‌داری آمریکا نیز فهرست شده است.
پیش‌فرض راهبرد جدید این است که می‌توان از معلق نگه‌داشتن برجام در کنگره به‌عنوان حربه‌ای برای اعمال فشار بر متحدان برای همکاری با واشنگتن برای به‌اصطلاح «تقویت» برجام و اجرای راهبرد مذکور استفاده کرد و هم‌زمان برجام را حفظ کرد.
برای این منظور ترامپ نیاز به کار با کنگره و متحدان اروپایی دارد که پرداختن به آن فرصتی دیگر می‌طلبد. اجمالا دو گرایش در بین جمهوری‌خواهان قابل تمیز است:
نخست تندروهایی مانند سناتور کاتن که خواستار تعیین ضرب‌الاجلی برای ایران و خروج از برجام در صورت عدم نیل به مقصود هستند. سخنان دیشب ترامپ در تأیید نظر این جریان بود. دوم جمهوری‌خواهان میانه‌رو که خواستار تفاهم با متحدان غربی برای فشار بر ایران‌اند.
احتمال سومی نیز وجود دارد و آن اینکه با توجه به شکننده‌بودن اکثریت جمهوری‌خواه و حمایت همه دموکرات‌ها از برجام، این توافق به‌شکل فعلی دوام یابد.
به‌این‌ترتیب، ترامپ از بین سه گزینه متفاوتی که بر او عرضه شده بود، گزینه‌ای بینابینی را که مطلوب ژنرال‌های ضد ایران و نسبتا عمل‌گرا بود، پذیرفت.
این گزینه بر لزوم حفظ و «تقویت» برجام و تمرکز بر برنامه موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای ایران تأکید دارد. با غلبه این گزینه، نظرات دو طیف دیگر، یکی به رهبری تیلرسون و دیگری به رهبری هیلی و پومپیو نشنیده گرفته شد.
اکنون نظامیان سابقی که به‌این‌ترتیب دست بالا را یافته‌اند، محتمل است مانند دو مورد افغانستان و سوریه اختیارات بیشتری برای تصمیم‌گیری عملیاتی درباره ایران به دست آورند.
دولت آمریکا تصمیم گرفته تهدید به خروج از برجام را به حربه‌ای برای امتیازگرفتن از ایران در خاورمیانه تبدیل کند. امروز خویشتن‌داری رمز غلبه بر پرخاشجویی‌ها و لفاظی‌های ترامپ است.
کورش احمدی . تحلیلگر مسائل آمریکا / روزنامه شرق
