اکنون ملت خود باید نظام مطلوب خود را انتخاب کنند
دکتر حسین موسویان
همه‌پرسی یا هرنوع انتخابات دیگری که در جهان امروز در جوامع بشری صورت می گیرد فی الذاته یک حرکت دموکراتیک است. اما مشروط بر آنکه برای این حرکت دموکراتیک، شرایط و روش‌های دموکراتیک نیز وجود داشته باشد .
پرسش های ماهنامه «پیام ابراهیم» به مناسبت سالگرد رفراندوم 12 فروردین 1358
پرسش – در روز دوازدهم فروردین ماه سال 1358 رفراندوم حکومت جمهوری اسلامی برگزار شد. به نظر شما در آن زمان یعنی پنجاه روز پس از پیروزی انقلاب، درک درستی از حاکمیت تازه وجود داشت یا نیاز بود مبانی حکومت جمهوری اسلامی بیشتر برای مردم تئوریزه وشرح داده شود؟
پاسخ – به نظر من در روز 12 فروردین 58 ملت ایران نسبت به «جمهوری اسلامی» به گونه‌ای که بعدا تحقق یافت، اصلاً درک و آشنایی کافی نداشت و از ماهیت این نوع جمهوری و قانون اساسی که بعداً برای آن تدارک دیده شد و ساختار قدرت در آن کاملاً بی‌اطلاع بود. ملت ایران در انقلاب 57 از حکومت سلطنتی موروثی که حقوق اساسی ملت را پایمال نموده و آزادی‌های قانونی و انسانی آنها را نا دیده می‌گرفت و مشروعیت سیاسی و ملی خود را ازدست داده بود، عبور کرد و با شعار آزادی و استقلال، خواهان حکومت جمهوری گردید وبه واژه «اسلامی» که بعد از جمهوری قید میشد، تنها به عنوان یک واژه در بردارنده معنویت و پاکی وصداقت می‌نگریست نه به عنوان یک حکومت دینی مبتنی بر اجرای احکام شرع و اختلاط دین با حکومت به صورتی که بعداً پیش آمد. یقیناً اگر منظور و نیت قدرت‌مداران انقلاب از «جمهوری اسلامی» در آن روز به روشنی برای مردم شرح داده میشد و رفراندوم به بعد از آشنا شدن مردم با مبانی فکری وعقیدتی کسانی که به جای مجلس موسسان، مجلس خبرگان را تشکیل دادند، موکول میگردید ، قطعاً نتیجه رفراندومی که به عمل می‌آمد با آنچه که روی داد متفاوت بود .
پرسش – شرایط وحال وهوای آن روزهای مردم وگروه های سیاسی چگونه بود ؟
پاسخ _ مردم در آن روزها از پیروزی انقلاب و پائین کشیده شدن حکومت استبدادی، بسیار هیجان‌زده و غرق در شادی و غرور از پیروزی به دست آمده بودند. ونسبت به هشدارها و بعضی گفته‌های عاقلانه و دلسوزانه‌ای که برخی از شخصیت‌های ملی مطرح میکردند چندان توجهی نداشتند و به اصطلاح «جو گیر» شده بودند. اما راجع به گروه‌های سیاسی، باید گفت که گروه‌های اسلام گرا ومذهبی مانند فدائیان اسلام، گروه های مؤتلفه و مشابهین آنها و برخی از روحانیون ولی نه همه آنها در رویای صدر اسلام و برقراری «حکومت اسلامی» به همین صورتی که شکل گرفت بودند. برخی از گروه‌های چپ مثل حزب توده و فدائیان خلق و بعضی دیگر، از مواضع ضد غربی و ضد آمریکایی انقلاب خیلی ذوق‌زده شده و از حکومت اسلامی شدیداً جانب‌داری میکردند تا جائی‌که حتی در سرکوب نیروهای دگراندیش با رژیم اسلامی همکاری میکردند. شاید حکومت اسلامی را ناممکن و بی‌دوام وخود را آلترناتیو آن می‌پنداشتند! البته باید بگویم که برخی از گروه‌های چپ نیز بودند که روی اعتقادات خود پای فشردند و تن به ریا کاری نسپردند. ولی تلقی نیروهای ملّی وپیروان دکتر مصدق غیر از این‌ها بود . این نیروها به دنبال آزادی و استقلال به معنی واقعی و عدالت اجتماعی بودند و وفادار به آموزه‌های دکتر مصدق به اصل بی‌طرفی و عدم تعهد [موازنه منفی] پای‌بند بودند و جدایی دین از حکومت را طالب بودند. وقتی از آقای «دکتر کریم سنجابی» رئیس هیئت اجرائیه جبهه ملی ایران سئوال شد که «جمهوری اسلامی» چیست و چه نوع جمهوری می‌باشد او در پاسخ گفت که در کشوری که بیش از نود درصد مردم آن مسلمانند ، نمایندگان مجلس مسلمانند و رئیس‌جمهوری و وزراء مسلمانند میتوان این جمهوری را اسلامی نامید. ولی حکومت ما «جمهوری» خواهد بود مثل تمام جمهوری‌های دیگر دنیا. وسپس افزود که نام حکومت مهم نیست و مثل شکل یک ظرف است که کیفیت محتوای آن ظرف مهم است این محتواست که باید قائل به موازین دموکراسی و استقلال و حقوق بشر باشد. وسایر شخصیت‌ها و گروه‌های ملی نیز تا قبل از تشکیل مجلس خبرگان که جایگزین مجلس موسسان گردید کم و بیش همین برداشت و تلقی را نسبت به جمهوری اسلامی داشتند
پرسش _ در قانون اساسی رژیم گذشته این نکته آمده بود که «سلطنت موهبتی است الهی که بر اساس رای مردم به شخص پادشاه اعطا شده است.» پس از انقلاب رای مردم از شاه مخلوع برگشته بود و خود به خود وی از سلطنت عزل شده بود . به نظر شما بر پایه تغییرات در برخی اصول قانون اساسی ثمره انقلاب مشروطه ، پایه‌گذاری حکومت جدید امکان پذیر بود؟
پاسخ _ بله . اگر قانون اساسی مشروطیت جرح وتعدیل و اصلاح میشد و نهاد سلطنت از آن حذف میگردید و نهاد ریاست جمهوری به جای آن قرار می‌گرفت ، پایه‌گذاری حکومت جمهوری بر طبق همان قانون اساسی ممکن و میسر بود .
پرسش _ آیا میتوان برای رفراندوم 12 فروردین1358 پیرامون تاسیس نظام «جمهوری اسلامی » ( آری یا نه ) نوعی مهلت یا سرآمد زمانی قائل شد ؟
پاسخ _ حتما همین طور است . امروز 40 سال از حکومت جمهوری اسلامی سپری شده و مردم ایران نسبت به کم وکیف آن کاملا آگاهی و اشراف پیدا کرده‌اند و امروز نیز حق دارند و باید بتوانند که نسبت به نوع حکومت خود اظهار نظر نمایند.
پرسش _ شروط و شرایط برگزاری همه‌پرسی‌ها ( رفراندوم ها یا مراجعه به آرای عمومی ) در حال حاظر چیست ؟ و چه تفاوتی میان انواع مطالبه رفراندوم و موضوع هر یک از آن ها وجود دارد ؟
پاسخ _ همه‌پرسی یا هرنوع انتخابات دیگری که در جهان امروز در جوامع بشری صورت می گیرد فی الذاته یک حرکت دموکراتیک است. اما مشروط بر آنکه برای این حرکت دموکراتیک، شرایط و روش‌های دموکراتیک نیز وجود داشته باشد . شرایط انجام یک همه‌پرسی یا انتخابات آزاد عبارت است از بر قرار بودن آزادی‌های اولیه و اساسی شهروندان، مانند آزادی بیان وقلم ، آزادی احزاب واجتماعات ، امکان استفاده از رسانه های عمومی برای همه طرز تفکرها و نبودن ممیزی حکومت روی کاندیداها و امکان نظارت درست و قابل قبول توسط مراجع ذیصلاح برای انجام یک انتخابات سالم وآزاد . در غیر این صورت و نبودن این شرایط، صندوق رای جز محفظه‌ای برای فریب مردم و پیشبرد اهداف حاکمیت وکسب مشروعیتی دروغین چیز دیگری نیست .
پرسش _ آیا مشارکت یا عدم مشارکت در انتخابات های کلان مقننه و مجریه می تواند امکان آری یا نه گفتن به وضع موجود و نظام کنونی را برای مردم فراهم سازد ؟ در این صورت چه نیازی به رفراندوم از نوع رفراندوم 1358 است و در غیر این صورت به ضرورت رفراندوم برای اصلاح ساختاری نظام ( از نوع مورد درخواست رئیس جمهور کنونی ) چگونه باید پاسخ گفت ؟
پاسخ _ به باور من عدم مشارکت مردم در انتخابات میتواند پاسخ منفی دادن و نه گفتن به حکومت تلقی شود، البته اگر بتواند شکل بگیرد. ولی مشارکت مردم هم نمیتواند و نباید جواب آری به حاکمیت تصور شود. زیرا شرکت مردم در یک انتخابات غیر دموکراتیک و ناسالم، به دلایل مختلف می تواند صورت بگیرد. مانند اینکه مردم احساس کنند بین بد و بدتر بهتر است بروند و بد را انتخاب کنند تا اوضاع خراب‌تر از این نگردد. و یا در جامعه بسته و امنیتی عده زیادی از مردم مانند حقوق بگیران و کارمندان دولت ، کسبه‌ای که نیاز به تجدید اعتبار جواز کسب خود دارند. جوانانی که میخواهند در کنکور شرکت کنند و داوطلب ورود به دانشگاه‌ها هستند. کسانی که خواهان پاسپورت و مسافرت به خارج از کشور هستند و کسانی که نگران گرفتن یارانه ماهیانه خود هستند و خیلی از موارد دیگر موجب احساس نیاز مردم به شرکت در انتخابات و داشتن مهر شرکت در انتخابات در شناسنامه خود میشود و بنابراین حضور آنان در انتخابات به هیچ وجه دلیل بر تأیید حاکمیت نیست . اما رفراندوم پیشنهادی برای اصلاح ساختاری نظام مشروط بر آنکه واجد شرایط دموکراتیک فوق الذکر وتحت نظارت صحیح وقابل قبول باشد میتواند اقدام مفیدی باشد . ولی در صورتیکه شرایط دموکراتیک و نظارت صحیح و قابل اطمینانی وجود نداشته باشد همه‌پرسی به ابزاری برای سوء‌استفاده حاکمیت و کسب مشروعیت نا‌روا تبدیل خواهد شد .
