سومین نشست هم اندیشی زنان با توجه به زمان اندکی که برای این جلسه در اختیار داشت بلافاصله بحث درباره اصلاحات پیشنهادی و اعمال تغییرات نهایی بر متن بیانیه را آغاز کرد تا پس از نهایی شدن بیانیه، اعضای هم اندیشی برای اجرایی کردن مفاد آن، و شکل دادن به یک حرکت عملی، دست شان باز باشد. برپایی حرکتی برای تاثیرگذاری بر «روند انتخاب وزرای آینده از زاویه منافع زنان» در دومین نشست هم اندیشان زن (یازدهم تیرماه)، مطرح شده بود که طی دو هفته پس از آن، با گفتگوهای فعال و فشرده میان گروه هایی از فعالان جنبش زنان، سرانجام از سوی اکثریت قریب به اتفاق اعضا، مورد تأیید و توافق قرار گرفت.
با آغاز جلسه شهیندخت مولاوردی در مورد پیشنهاد «تشکیل کمیته تدوین برنامه عمل هم اندیشی زنان» و ضرورت آن توضیحاتی داد. وی گفت: «با توجه به نظراتی که در نشست های قبلی مطرح شد همه به نوعی متفق القول بودند که ما نباید فقط به طرح مطالبات زنان اکتفا کنیم بلکه باید برای پیگیری این مطالبات در عرصه های گوناگون تلاش کنیم. بنابراین برای این کار نیاز است که ما چارچوب عمل خود را برنامه ریزی شده تر و منسجم تر پیگیری کنیم. از این رو در نشست قبلی، تشکیل کمیته تدوین برنامه عمل هم اندیشی پیشنهاد شد».
لازم به ذکر است که در این گردهمایی ، با توجه به زمان اندک جلسه و مباحث گوناگونی که از سوی اعضای هم اندیشی حول مضامین و شعاع تأثیرگذاری بیانیه مطرح شد، فرصت لازم برای بررسی پیشنهاد خانم مولاوردی (تدوین برنامه عمل) فراهم نیامد و لاجرم به جلسه آینده موکول شد. خوشبختانه در این گردهمایی، نظرات متنوع و خلاقی از سوی هم اندیشان مطرح شد مثلا شهلا لاهیجی به گسترۀ عملکرد و شعاع تأثیرگذاری کنش های مدافعان حقوق زن، اشاره کرد و اظهار داشت که: «ما باید در همه بیانیه ها و حرکت هایمان مسایل زنان را در چارچوب ملی و بزرگتری ببینیم و آنرا پیش ببریم و نگاه مان را فراتر از محدوده خودمان گسترش دهیم تا بتوانیم مسائل زنان را هم پیش ببریم ». منیژه آمدی نیز در این نشست ضمن تاکید سخنان شهلا لاهیجی، بر داشتن نگاه فراگیرتر و نیز رویکردی مادرانه برای پیشبرد خواسته های زنان تاکید کرد.
سمانه معظم یکی دیگر از اعضای هم اندیشی، در این نشست به ضروت ارتباط متقابل مسایل زنان با فضاهای دیگر غیر از آنچه به طور معمول در زمین حرکتی جنبش زنان جریان داشته، پرداخت و گفت: «باید بتوانیم برای پیگیری و گسترش مسایل زنان و اهداف حرکت های هم اندیشی زنان، کانال های ارتباطی با فضای روشنفکری عمومی جامعه را نیز ایجاد کنیم. از این رو به نظر می رسد ما می توانیم با برگزاری نشست هایی در فضاهای مختلف فکری بحث هایمان را به میان نخبگان و روشنفکران عمومی که معمولا به مسائل زنان نمی پردازند ببریم».
فاطمه رحمتی نیز پیشنهاد مستند کردن وضعیت زنان در شرایط فعلی را ضروری دانست و گفت: «من فکر می کنم کاری که می شود کرد ارائه گزارش مستندی از وضعیت زنان در حوزه های مختلف در حال حاضر است».
شهلا شرکت در این نشست پیشنهاد مذاکرۀ مستقیم با رییس جمهور منتخب را مطرح کرد و اظهار داشت که: «مذاکره مستقیم با رییس جمهور و انتقال دغدغه های زنان به او، راهکار مهمی است که نامه ها و بیانیه ها جای آنرا نمی گیرد. بنابراین به نظر می رسد که ما باید بتوانیم به شیوه های مستقیم تری دغدغه هایمان را مطرح سازیم تا بتوانیم نتایج بهتری بگیریم». وی در ادامه سخنانش افزود: «مسئله مهم دیگری که می تواند کمک کند آن است که ما بخواهیم تمام وزارتخانه ها و دستگاه ها و سازمان های اجرایی، یک پست مشاوره زنان در آنها وجود داشته باشد. البته نه به شکلی که عده ای از وزراء و مسئولان، متاسفانه خواهر یا همسر یا دیگر بستگان زن خانواده شان را که هیچ تخصص و دغدغه ای هم نسبت به مسایل زنان ندارند، می آورند و پستی به آنها می دهند بلکه این مشاوران باید از میان زنان متخصصی باشد که واقعاَ دغدغه مسایل زنان دارند. در نهایت یک راهکار دیگری هم که وجود دارد آن است که ما یک تعداد از زنانی که می شناسیم که قدرت مدیریت بالایی دارند و دغدغه مسایل زنان را نیز دارند برای وزارتخانه ها معرفی کنیم». شهلا شرکت در انتها با مخالفت با ایدۀ وزارتخانه زنان گفت: «به نظر من تأسیس وزارتخانه زنان، در نهایت باعث می شود که همه مسایل در رابطه با زنان، فرمایشی شود».
مینو مرتاضی یشنهاد دیگری را مطرح کرد: «یکی از راهکارهایی که می شود برای پیگیری بیانیه ارائه کرد، بردن این بیانیه و دیدار و گفتگو با برخی از نمایندگان مجلس است که در هنگام دادن رأی اعتماد به وزراء، دغدغه های ما را که در این بیانیه مشخص شده را نیز در هنگام رای اعتماد به وزراء لحاظ کنند».
نسرین طاعتیان اما نسبت به طرح اولویت هایی که از سوی جنبش زنان مطرح می شود، هشدار داد و گفت: «ما باید در نظر بگیریم که دولتی که آقای روحانی تحویل می گیرد از دولت آقای احمدی نژاد است. یعنی ما الان در وضعیت پیش از سال 1376 قرار داریم و باید بتوانیم اولویت بندی هایمان را با توجه به شرایط مطرح کنیم».
ناهید توسلی به دفاع از مطالبات زنان فرودست جامعه پرداخت و گفت: «نکته ای که می خواستم تاکید کنم آن است که دغدغه های ما به عنوان کنشگران زنان، ارتباطی با مسایل سیاسی ندارد بلکه مسایل سیاسی در کنار و حاشیه کنشگری مسایل زنان قرار دارد. نکته بعدی هم آن است که یادمان باشد که وقتی ما از طبقات متوسط و بالای جامعه و در کلان شهرهایی مثل تهران داریم از انبوه مشکلات زنان حرف می زنیم در واقع داریم درباره زنانی که در شهرهای کوچک و با مشکلات متعدد دست به گریبان اند صبحت می کنیم. چرا که ما به دلیل موقعیت هایی که داریم از بسیاری از حقوق برخورداریم و می توانیم نسبت به بقیه زنان از طبقات پایین تر و در شهرهای حاشیه ای تر، آزادانه تر صحبت کنیم. برای همین ما دغدغه هایی که مطرح می کنیم لزوماَ محدود و منحصر به دغدغه های خودمان نیست بلکه دغدغه های زنانی است که از هیچ گونه آزادی و امکانی برخوردار نیستند وگرنه امثال ما که خودمان شخصاَ در رنج این مسایل نیستیم.»
کبوتر ارشدی در این گردهمایی به نگاه بلندمدت داشتن نسبت به حرکت هم اندیشان زن اشاره کرد و تثبیت این حرکت دسته جمعی را در قامت یک نهاد پایدار مدنی، ضروری شمرد: «برخی می گویند باید سقف مطالبات یعنی مطالبات حداکثری زنان را مطرح کرد تا شاید یک خورده ریزی به دست ما برسد. در مقابل نیز برخی می گویند باید به کف مطالباتی که در این شرایط انجام شدنی است بسنده کرد. به نظر من ابتدا ما باید بتوانیم یک جمع بندی داشته باشیم از این که چه نگرشی را در حرکت ها و بیانیه های مان مطرح کنیم. چون همیشه بین این دو نگرش حداکثری و حداقلی، فاصله زیادی بوده و باعث حرکت های مختلف شده است». ارشدی در ادامه افزود: «اصلاح طلب ها، ملی مذهبی ها، سکولارها و... هر یک نظرات خاص خود را دارند ولی ما اینجا جمع شدیم که بتوانیم یک همسویی اندیشه داشته باشیم و این کار، نیازمند است که در درازمدت بتوانیم بحث کنیم، تدوین کنیم و بتوانیم در بلندمدت به این همسویی برسیم و در نهایت خودمان و حضورمان را به صورت یک نهاد مدنی تاثیرگذار، تبدیل کنیم.»
زیبا جلالی نائینی در این نشست به چند نکته محوری در پیشبرد مسایل زنان در دولت آینده اشاره کرد و اظهار داشت که: «بعد از سال ها، تلاش ها و فعالیت های جدا از هم، همین که امروز و در چنین شرایطی توانستیم دور هم جمع بشویم، به نظرم شروع خیلی خوبی است و فرصتی است برای آغاز دوباره یک حرکت مدنی که در این مدت امکان پذیر نبود.» زیبا جلالی در ادامه سخنانش افزود: «به نظر من نه کف مطالبات و نه سقف مطالبات است که باید در نظر گرفته شود بلکه باید برآیندی از مطالبات مطرح شود. که برآیند مطالبات نیز از همین هم اندیشی ها و گفتگوها به دست می آید». وی در ادامه بحث اش اضافه کرد که: «پیشنهاد من این است که لیستی از زنان متخصص و شایسته که می توانند به عنوان مشاور، معاون و حتا وزیر انتخاب شوند، تهیه کنیم. در این پروسه می توانیم از خانم ها خواهش کنیم که خودشان را داوطلب کنند تا هر کدام بتوانند در وزارتخانه های مختلف، گروه های زنان را تشکیل دهند. چون در فرایند ساخت دولت، انبوهی از مسایل ریز و درشت پیش می آید که حضور این زنان می تواند در راهبری این مجموعه مسایل به نفع زنان یاری دهد و امور مربوط به زنان را در این پروسه پیش ببرند.»
مرضیه قاسم پور به ساختار گشوده و تکثر و چندصدایی جمع هم اندیشان زن اشاره کرد و نیز بر اصل وحدت در عین کثرت تأکید گذارد: «اگر ما هم اندیشی را عصاره جنبش زنان بدانیم بنابراین یک ترکیب چندصدایی و چند نگاهی است که همه ما بر آن واقف هستیم. استمرار حرکت های اینچنینی منوط است به تمرکز بر مطالبات مشترک، مخرج مشترک و مسایل مشترک. ما یادمان نرفته است که مثلا اعتراض به لایحه گذرنامه را همین اواخر، در چنین حرکت های چندصدایی توانستیم پیش ببریم و هر چند خیلی نتوانستیم جلو برویم ولی حداقل توانستیم جلوی پایمال شدن هرچه بیشتر حقوق و منزلت زنان را تاحدودی بگیریم.»
پروین کریمی به انسان بودن ـ نه لزوماَ مادر یا حامی بودن ـ زنان، پرداخت و تأکید کرد که: «همه هدف ما زنان که در اینجا گرد هم آمده ایم این است که بگوییم ما انسانیم و برابر هستیم و برای همین به نظرم نباید اول گفت که ما مادریم یا همسریم یا حامی هستیم تا بعد بگوییم انسان هستیم. به نظرم ما باید از منظر نگاه آن زنی به مسایل و مشکلات زنان کشورمان نگاه کنیم که تنها به خاطر این که به رغم میل پدرش در مقطع فوق لیسانس قبول شده بود توسط همان پدر به قتل رسید.»
نرگس محمدی طی سخنانش، دو نکته مؤثر (امکان و زمان) در حرکت های دسته جمعی زنان را برجسته کرد و اظهار داشت: «ما باید برای طرح برنامه ها و کارهایی که اینجا ارائه می شود، دو پارامتر را در نظر بگیریم: یکی این که چه توانایی و چه امکاناتی داریم و دوم این که برای اجرای هر کاری چقدر زمان در اختیارمان هست. و بعد هم باید فکر کنیم که هر کاری را که در جامعه مطرح می کنیم حتماَ بر تاثیرگذاری اش هم اندیشه کنیم. به خصوص که ما زنان باید تحلیلی از اوضاع اجتماعی و سیاسی مان داشته باشیم تا ببینیم کجا ایستاده ایم و چگونه در این بستر گام بر می داریم.»
سعادت پیرانی به زنان فعال در شهرستانها و مضمون بیانیه هایی که توسط جنبش زنان صادر می شود اشاره کرد و گفت: «من معتقدم که در این حرکت های هم اندیشی زنان، و کلا در جنبش زنان باید بحث استان ها و شهرستان ها پررنگ تر شود. به نظرم حرکت هایی همچون هم اندیشی باید از پتانسیل های موجود در میان زنان اقوام، اهل سنت و... استفاده کند. متأسفانه در این حرکت ها مثل همین بیانیه، سقف مطالبات مطرح شده و این باعث می شود که من نوعی در گروه های زنان اهل سنت، نمایندگان بلوچ و... نتوانم این بیانیه هایی که سقف مطالبات را بیان می کند از آن برای ترویج مطالبات استفاده کنم. بنابراین به نظرم حرکت ها را باید طوری تعدیل کرد که از این پتانسیل ها هم بشود استفاده کرد».
مریم باقی به حرکت سنجیده و داشتن انعطاف در رسیدن به خواسته ها تأکید کرد و برای نمونه در مورد خواست زنان برای پست وزارت گفت: «معمولا به بهانه این که زنان تجربه مدیریت ندارند، آنها را از بحث گزینه های وزارتخانه ها و پست وزارت حذف می کنند، ولی ما زنان می توانیم به جای تاکید صرف بر وزارتخانه ها، بر جایگاه مشاور و معاونت ها تمرکز و تأکید بیشتری بگذاریم چرا که به نظرم با توجه به شرایط پیچیده موجود، ورود زنان به مدیریت های کلان، پروسه ی بلندمدتی است و اگر از همین حالا بتوان زنان را حداقل برای معاونت ها و مشاور ها وارد کرد، در آینده ای نه چندان دور می توان امکان این که زنان به وزارت هم برسند افزایش داد.»
آزاده فرقانی طی سخنانش به موانع و مشکلات جنبش زنان اشاره کرد و برای عبور از موانع موجود، قدرتمندساختن نیروهای فعلی زنان را الزامی دانست: «به نظرم مشکلات ما زنان که به علت شرایط چهارسال گذشته و نیز تحت تأثیر سیل مهاجرت ها و مشکلات دیگر، بوجود آمد، باید بیشتر به فکر آن باشیم که در مقطع فعلی، خود را و نهادهایمان را تقویت کنیم. در واقع باید به خودمان فرصت بدهیم تا نیرو و امکانات مان را یک جوری قدرتمند سازیم تا بعد بتوانیم از موضع قدرت وارد مذاکره شویم. بنابراین پیشنهادم این است که بر برنامه هایی که منجر به تقویت خودمان می شود تمرکز بیشتری داشته باشیم.»
شهلا فروزانفر بحث خود را با آوردن آمار و ارقام، مستدل کرد و به وضعیت زنان مزد و حقوق بگیر و تعدیل شمار زنان در بخش مدیریتی پرداخت. وی در بخشی از صحبت هایش گفت: «سه میلیون و نهصد و چهل هزار مزدبگیر دولتی داریم که در دورۀ دولت نهم و دهم، ده درصد از این تعداد را دولت کاهش داده است ولی اگر به بخش کاهش نیروها در مورد زنان نگاه کنیم، می بینیم که 33 درصد این کاهش نیروهای زنان در بخش مدیریتی یعنی جاهایی که تصمیم گیری ها صورت می گرفته انجام شده است. در واقع می خواهم بگویم که وضعیت زنان در جامعه ما به ویژه وضعیت زنان مزدبگیر و در سطوح مدیریتی، در این 8 ساله رو به وخامت گذاشته است از این رو باید توجه جدی در این حوزه از سوی جنبش زنان صورت گیرد».
ژاله فرامرزیان به گونه گونی روش ها در روند کسب مطالبات زنان اشاره کرد و اظهار داشت: «به نظر من مسئله ای که امروز از اهمیت زیادی برخوردار است این که رویکردها و برخوردهایی که طی چند ساله اخیر حاکم بوده، از جمله رویکردهای منفی علیه خواسته های زنان، عملا تغییر کند، هر چند پیش از این 8 سال هم رویکردهایی که در رابطه با زنان وجود داشت ایده آل نبود ولی به نظر می آید ما باید امیدوار باشیم و به دنبال آن باشیم که به تدریج این رویکردها حداقل به دوران قبل بازگردد و کم کم به سمت مثبت پیش برود. برای همین باید برنامه ای را پی بگیریم که واقعا عملی باشد. یعنی باید گام به گام پیش رفت. برای این کار هم ما باید بتوانیم از خودمان فراتر نگاه کنیم و در برنامه هایمان، به اکثریت جامعه زنان نگاه کنیم و دغدغه های اکثریت زنان را در نظر بگیریم. به نظرم اگر گروه هایی از زنان بتوانند عملکردهای هر وزارتخانه را در رابطه با زنان رصد کنند و دقیق و مستند به ارزیابی و واکاوی آنها بپردازند و مثلا نشان دهند که هر کدام از این وزارتخانه ها در رابطه با زنان چه کرده و چه عملکردی داشته، می تواند کمک بزرگی باشد برای آغاز حل مسایل زنان.» فرامرزیان ادامه داد: «ما باید تمام تلاش خود را تا وقتی کابینه تشکیل نشده، بر این مسئله متمرکز کنیم که از طریق رسانه ها، و اساساَ هر امکان و روش دیگری که در اختیار داریم، مطالبات مان را مطرح کنیم. اتفاقا تکثر و گونه گونی زیباست و اگر هر گروه و طیفی از زنان با هر رویکردی که بتوانند مطالبات شان را مطرح کنند به نظرم مهم است».
زهره معینی از دیگر حاضران در نشست هم اندیشی زنان بر تلاش آرام، حساب شده و گام به گام زنان تأکید گذارد و در ادامه سخنانش، پیشنهاد شکل دادن به منشور زنان را مطرح کرد: «به نظر من، ما داریم اولین گام ها را بر می داریم، بنابراین باید پله به پله حرکت کنیم. این بار بحث در مورد معیارهای تعیین وزراء را مطرح می کنیم، اما در نشست های آینده می توان بحث مطالبات زنان را به شکلی پیش ببریم که در نهایت بتوانیم یک منشور برای زنان کشورمان آماده کنیم....»
در آخر آن که: در این گزارش فقط به برخی از نکات و راهکارهای ذکر شده از سوی حاضران اکتفا شد ولی همین گزارش محدود نشان می دهد که آراء و رویکردهای عملی و فکری اعضای هم اندیشی زنان، طی سه گردهمایی که تا به کنون برگزار شده، بسیار متنوع و گونه گون بوده است. نکته جالب و امید دهنده اینجاست که با وجود این همه تنوع و رنگارنگی (و گاه اختلاف عقیده) بر سر حرکت هایی مشترک به اجماع رسیده اند و این گام ها برای حرکت های مشترک و توافق حداکثری را نمی توان دستکم گرفت. به خصوص که طی همین زمان اندکی که از گردهم آمدن جمعی از فعالان می گذرد، بسا امیدها و امکان هایی را هر چند اندک گشوده اند.
