به پیش اهل جهان محترم بود آنکس // که داشت از دل و جان احترام آزادی



پنجشنبه، اردیبهشت ۱۰، ۱۳۹۴

شاه: معلمان می خواهند شلوغ کنند! شیرزاد عبداللهی

معلمی کشته شد و درخشش وزیر 
قتل ابوالحسن خانعلی دبیر فلسفه وعربی دبیرستان جامی تهران در جریان تجمع اعتراضی معلمان در میدان بهارستان در ۱۲ اردیبهشت سال ۱۳۴۰ شمسی این روز را به نام روز معلم وارد تقویم کرد.
خانعلی معلمی ۲۹ ساله بود که با مدرک لیسانس معقول ومنقول درسال ۱۳۳۵ به استخدام وزارت فرهنگ در آمد. خانعلی علاوه بر شغل معلمی دانشجوی دوره دکترای فلسفه دانشگاه تهران بود.
به فاصله ۱۸ سال از آن روز، ترور آیت الله مرتضی مطهری، نظریه‌پرداز انقلاب اسلامی، استاد دانشکده الهیات و عضو شورای انقلاب اسلامی، توسط گروه فرقان در سال ۵۸ باعث شد که این روز در تقویم جمهوری اسلامی به نام روز معلم ثبت و ماندگار شود. در این نوشته، وقایع ۱۲ روز اعتصاب معلمان (۱۲ تا ۲۳ اردیبهشت سال ۴۰) و تاثیرات جانبی آن، با استفاده از اخبار مطبوعات آن زمان بیان شده است.
خانعلی معلم اهل کن تهران، یکی از چند صد معلمی بود که برای دفاع از حقوق صنفی خود در میدان بهارستان حاضر شده بود. ساعت ده صبح ۱۱ اردیبهشت ماه سال ۴۰، جهانشاه صالح ـ وزیر فرهنگ ـ در مصاحبه‌ای مطبوعاتی از تغییر اشل معلمین خبر داد. صالح وعده داد که حقوق معلمین از ۲۷۵ تومان به پانصد تومان افزایش می‌یابد. روز ۱۲ اردیبهشت، تعدادی از دبیران و آموزگاران تهرانی از رفتن به سر کلاس درس خودداری و در میدان بهارستان تجمع کردند.
ماموران از ماشین آب پاش برای پراکنده کردن معلمان استفاده کردند. خانم ‌معلم‌ها که در صف جلو ایستاده بودند سر تا پا خیس شدند. چند نفر از معلمان مرد از پیاده‌ رو وارد میدان شدند تا سر لوله‌های آب را به سمت دیگری بگردانند. یکی از آن‌ها معلم جوان ۲۹ ساله‌ای به نام ابوالحسن خانعلی بود. سرگرد ناصر شهرستانی، رئیس کلانتری بهارستان، با اسلحه کمری مستقیماً به سمت معلمان شلیک کرد. گلوله‌ای به سر خانعلی اصابت کرد.
 روز ۱۲ اردیبهشت چهار نفر به اسامی ابوالحسن خانعلی (دبیر دبیرستان‌های جامی و شرف، اصابت گلوله به مغز)، غلامرضا احدیان (آموزگار دبستان تابان حشمتیه، ضربه با سرنیزه به شکم)، سیاوش باباوندی، دانش‌آموز کلاس چهارم ریاضی دبیرستان داورپناه (اصابت گلوله به لگن) و حسین شرقی آموزگار دبستان دولتی شاه‌آباد (ضربه به پهلو) مجروح شدند.
همزمان جعفر شریف امامی نخست وزیر، پشت تریبون مجلس گفت: "من نمی‌توانم اجازه بدهم که اشخاص اخلالگر در لباس معلم سوءاستفاده کنند و امنیت مملکت را به هم بزنند." معلمان پیکر دکتر ابوالحسن خانعلی را، که بر اثر اصابت گلوله ماموران انتظامی به سرش در بیمارستان بازرگان درگذشت به مسجد خیابان اسکندری منتقل کردند. یکصد معلم داوطلب شدند تا شب در مسجد بخوابند تا پیکر دکتر خانعلی پیش از تشییع توسط ماموران ربوده نشود.
جعفر شریف امامی در خاطرات خود از این روز می‌نویسد: "وقتی خانعلی تیر خورد ساعت ۳۰/۱۱ شب به کاخ شاه احضار شدم. شاه گفت قرار است فردا شیطنت کنند و جنازه را راه بیندازند و شلوغ کنند." من به شاه اطمینان دادم که با هماهنگی سرهنگ هادی شادمهر ـ دایی خانعلی ـ جنازه را به قم منتقل و دفن می‌کنیم.
جعفر شریف‏امامى درباره وقایع روز ۱۳ اردیبهشت در کتاب خاطراتش مى‏نویسد: "صبح امروز ساعت هفت پشت میز کارم بودم، تلفن کردم به نعمت‏الله نصیرى ـ رئیس شهربانى ـ صبح زود آنجا نبود. بعد هفت ‏و ربع و هفت‏ و نیم شد و با او تماس گرفتم و گفتم: آمبولانس فرستادید که جنازه خانعلى را ببرند؟. گفت: فرستادیم آمبولانس پیدا کنند و آمبولانس هنوز گیر نیامده است. از این حرف‌ها من تعجب کردم. ساعت هشت گفت: معلمین آمده‏اند دوره جنازه و دیگر مشکل است که ما جنازه را از دست‏شان بگیریم، مگر اینکه زدوخوردى بکنیم. گفتم: نه، دیگر کارى نداشته باشید. بگذارید هر کارى که مى‏خواهند آزادانه بکنند و دیگر ممانعتى هم نکنید. اسم من نخست‏وزیر است با داشتن مسؤولیت، ولى هیچ در این مسائل اثرى ندارم..."
تعداد شرکت کنندگان در مراسم تشییع جنازه ابوالحسن خانعلى بسیار زیاد بود، خیابانهاى لاله‏زار نو، اسلامبول، چهارراه مخبرالدوله و قسمتى از خیابان سعدى و بعداً خیابان شاه (جمهوری) به کلى بسته شد و عبور و مرور غیرممکن گردید. جنازه خانعلى در حالى‏که دانشجویان و فرهنگیان دسته‏هاى گل و پلاکاردهاى متعدد با خود حمل مى‏کردند، روى دوش مردم به حرکت درآمد. قرار شد معلمین و تشییع کنندگان هنگام حمل جنازه از مسجد اسکندرى فقط به ذکر لااله‏الاالله اکتفا کنند و شعارى ندهند.
عکس بزرگى از خانعلى به وسیله دو نفر از معلمین زن حمل مى‏شد. بین شعار‌ها این جملات جلب نظر مى‏کرد: شعار ما سکوت و حفظ نظم و آرامش است. / دولت مهندس شریف‏امامى باید استعفا بدهد. / معلم نان مى‏خواهد نه گلوله. / دکتر ابوالحسن خانعلى، انتقام خون تو را خواهیم گرفت. / سیماى درخشان خانعلى الهام بخش مبارزات پى‏گیر ما خواهد بود. / قسم به خون سرخ تو، قسم به رنج مادرت، قسم به اشک خواهرت، که ما ز دشمنان تو، کشیم انتقام تو...
ساعت یک بعدازظهر جنازه خانعلى به مسجد سپهسالار رسید و از آنجا توسط عده کثیرى از معلمان و بستگان او به ابن‏بابویه برده شد و در آنجا دفن گردید. در میدان بهارستان، نماینده معلمان پایتخت و دانشجویان دانشگاه تهران سخن‌رانى کرد و پس از تصویب قطع‏نامه‏اى جمعیت متفرق گردید. این قطع‏نامه شامل چهار ماده بود: ۱- استعفاى دولت شریف‏امامى ۲- مجازات مسببین حوادث روز سه‏شنبه و تعقیب فورى قاتل خانعلى ۳- استرداد لایحه اشل حقوق معلمین و اجراى طرح باشگاه مهرگان ۴- رفع اهانت از معلمان و کسانى که بدون مجوز قانونى توقیف شده بودند.
 روز چهاردهم اردیبهشت ساعت ۱۰/۱۰ دقیقه صبح جلسه علنى مجلس شوراى ملى به ریاست سردار فاخر حکمت تشکیل شد. جعفر شریف‏امامى پشت تریبون قرار گرفت تا به پرسش‌ها و اعتراضات نمایندگان درباره اعتصاب و تظاهرات فرهنگیان و تیراندازى به طرف آن‌ها و قتل خانعلى پاسخ دهد. جعفر شریف‏امامى در خاطراتش از جلسه روز چهاردهم مجلس شورای ملی نوشت: "من دیدم که زمینه‏اى است، مى‏خواهند جنجال درست بکنند". نخست وزیر مجلس را ترک کرد و به نخست‏وزیرى بازگشت. پس از خروج از نخست‏وزیرى به منزل خود رفت و استعفایش را به ‏وسیله وزارت دربار به دست شاه رساند.
ساعت یک بعدازظهر صبح روز چهاردهم اردیبهشت از بلندگوى میدان بهارستان اعلام شد که معلمان، نمایندگان خود را براى مذاکره با رئیس مجلس شوراى ملى انتخاب کنند. معلمان پنج نفر را به اسامى: على زارع، حشمت‏الله باباخانى، سیدعلى‏نقى نقوى، اقدس ملکوتى و افسر فخرایى انتخاب کردند و آن‌ها را براى ملاقات با سردار فاخر حکمت به مجلس فرستادند. در این ملاقات، نمایندگان معلمین اجراى قطع‏نامه معلمین و طرح باشگاه مهرگان را خواستار شدند. سردار فاخر حکمت گفت: "قاتل دکتر خانعلى را به اشد مجازات خواهیم رساند و مطمئن باشید مجلس به کار معلمین رسیدگى خواهد کرد." در تحولی دیگر سرهنگ هادى شادمهر، - دایى ابوالحسن خانعلى - اعلام جرمى در خصوص کشته‏شدن خواهرزاده خود به دادستان تهران تسلیم کرد.
بعدازظهر این روز در مجلس ختمى که در مسجد ارک برگزار بود، حجت‏الاسلام محمدتقى فلسفى واعظ، ضمن بیانات مفصلى از اوضاع فرهنگ شدیداً انتقاد کرد و گفت: "اگر مرا که یک نفر واعظ هستم براى جراحى قلب دعوت کنند و بپذیرم، شخصى احمق هستم. حال اگر یک نفر قابله که تخصص او در قابلگى است، تربیت روح و فکر یک جامعه‏اى به عهده وى واگذار شود، چه محصولى از این‏کار به‏دست می‌‏آید؟" کنایه او به وزارت دکتر جهانشاه صالح بود!
شنبه ۱۶ اردیبهشت شریف‏امامى به کاخ مرمر رفت و متن استعفانامه هیات دولت را تقدیم شاه کرد.. علی امینی که روز جمعه با شاه دیدار کرده و پیشنهاد نخست وزیری را از زبان او شنیده بود، امروز شنبه ۱۶ اردیبهشت با محمدرضا پهلوی دیدار داشت. امینی در خاطراتش دراین‌باره می‌گوید که از شاه خواست فرمان انحلال مجلس را امضا کند. بعد از ظهر شنبه سخنگوى دربار شاه رسماً اعلام کرد که استعفاى دولت شریف‏امامى مورد قبول قرار گرفت و على امینى را مأمور تشکیل هیات وزیران شد.
علی امینی در خاطراتش می‌نویسد: "همان ساعت اول در اتاق نخست‏وزیرى، در چند سطر به شهربانى دستور دادم که ظرف مدت ۴۸ ساعت ترتیب لغو جواز کار و اقامت تمام گروه‏هاى موزیک و رقاصه‏‌ها و این قبیل آدم‌ها را بدهد؛ به این ترتیب اسلحه تبلیغ را از دست اهل منبرگرفتم". در اولین روز کار دولت دستور منع هرگونه سانسور و اعلام آزادى کامل مطبوعات صادر شد. نخست‏وزیر به رادیو دستور داد که به مناسبت چهلمین روز وفات حضرت آیت‏الله بروجردى به مدت ۲۴ ساعت برنامه‏هاى موسیقى از رادیو ایران قطع گردد و به جاى موزیک، سخن‌رانی هاى مفید مذهبى پخش شود.
روز یکشنبه ۱۷ اردیبهشت، ششمین روز اعتصاب معلمان بود. معلمان تهرانى، در مجالس ترحیم ابوالحسن خانعلى در مسجد ارک، باشگاه مهرگان و دبیرستان جامى حضور یافتند. در شهرستان‌ها معلمان اعتصاب کننده، در برگزارى مجالس ختم و یادبود ابوالحسن خانعلى شرکت کردند. خبرگزارى آسوشیتدپرس، گزارش داد: "روزنامه‏هاى تهران براى نخستین بار در صفحات اول خود عکس هایى از تظاهرات معلمان چاپ کردند. این خبرگزاری افزود تقاضاهاى معلمین دست‏کم با پشتیبانى دو میلیون شاگرد همراه است و دکتر على امینى نخست‏وزیر جدید، با درخواست معلمان موافقت کرده است".
دوشنبه ۱۸ اردیبهشت، بار دیگر معلمان پایتخت در باشگاه مهرگان اجتماع کردند. محمد درخشش رئیس باشگاه مهرگان در سخنرانی خود گفت شکستن اعتصاب با نظر مجمع عمومى است. در قطع‏نامه‌ پایانی این اجتماع اعلام شد: "اجتماع عمومى معلمین پایتخت در تاریخ روز ۱۸ اردیبهشت ماه سال ۱۳۴۰ تصویب کردند که روز دوازدهم اردیبهشت ماه به یاد بود اعتصاب موفقیت‏آمیز معلمین ایران و شهادت معلم دانشمند مرحوم دکتر خانعلى، «روز معلم» اعلام گردد. در این روز همه ساله کلیه مدارس و مؤسسات فرهنگى در سرتاسر کشور تعطیل رسمى خواهد بود و مراسم خاصى اجرا خواهد گردید."
سه شنبه ۱۹ اردیبهشت ماه، نخست‏وزیر وارد باشگاه مهرگان شد. هنگام ورود على امینى، معلمان شروع به کف‏زدن و ابراز احساسات کردند. این نخستین بارى بود که پس از کشته‏شدن ابوالحسن خانعلى معلمان کف می‌‏زدند. علی امینی گفت: "این قول را مى‏دهم و شرافتم را گرو می‌‏گذارم که راجع به تغییر اشل معلمان و خواسته‏هاى شما اقدام کنم. البته باید به من فرصت بدهید تا مطالعه کافى کنم...." او از معلمان خواست که به اعتصاب خود پایان دهند. هنوز صحبت نخست‏وزیر در این مورد به پایان نرسیده بود که فریاد: نخیر، نخیر، قبول نداریم، تا تمام خواسته‏هاى ما عملى نشود دست از اعتصاب برنخواهیم داشت، تا چند دقیقه در فضاى باشگاه طنین انداخت.
محمد درخشش معلمان را دعوت به سکوت کرد و گفت شکستن اعتصاب معلمین سراسر کشور هنگامى عملى خواهد شد که تمام مواد قطع‏نامه معلمان که اولین ماده آن تعقیب و مجازات قاتل است اجرا شود. عصر روز سه شنبه ۱۹ اردیبهشت، طى اعلامیه‏اى که سه بار از رادیوى ایران پخش شد، اعلام شد: "طبق دستور دولت، سرگرد ناصر شهرستانى به اتهام قتل دکتر ابوالحسن خانعلى از کار برکنار و پرونده امر براى رسیدگى به مراجع ذى‏صلاحیت ارجاع گردید." در ساعت ۲۰/۱۱ دقیقه امروز، على امینى ـ نخست‏وزیر - به کاخ سلطنتى رفت. از ساعت یازده نیز وزراى جدید تدریجاً در کاخ نخست‏وزیرى حاضر شده بودند. اعضاى دولت جدید در حدود یک ساعت‏ونیم در کنار محمدرضا پهلوى بودند. جای وزیر فرهنگ در این جمع خالی بود.
چهار شنبه ۲۰ اردیبهشت در نهمین روز اعتصاب، محمد درخشش با على امینى ملاقات و مذاکره کرد. در این جلسه به درخشش وعده وزارت فرهنگ داده شد. پس از این ملاقات، درخشش گفت: "کلیه تقاضاهاى ما جامه عمل به خود پوشیده و تنها موضوع افزایش حقوق‌ها باقیمانده که نخست‏وزیر قول داد در جلسه امروز هیات دولت مطرح و درباره آن تصمیمى اتخاذ نماید. با این ترتیب به محض روشن‏شدن این موضوع، اعتصاب آقایان معلمین خاتمه خواهد یافت". صبح روز پنجشنبه ۲۱ اردیبهشت، محمد درخشش به این جمع وعده داد که ساعت شش بعدازظهر فردا در همین باشگاه، نظر دولت جدید را درباره اشل حقوق معلمان اعلام مى‏کند.
سرانجام مصوبه دولت منتشر شد: "نظر به احترام و اهمیت مقام معلم در اجتماع، وظیفه و مسئولیت سنگینى که این طبقه در تربیت و تعلیم نسل جوان بر عهده دارد و انتظار خدمت صادقانه و حفظ شئون و احترام‏شان در جامعه مستلزم تأمین رفاه و معاش ایشان است و با توجه به اینکه دولت امیدوار است با انجام اقدامات موثر در زمینه تقلیل هزینه زندگى که پایه اصلى تأمین معیشت و آسایش عموم کارمندان دولت است، یکى از مهم‏‌ترین مواد برنامه خود را جامه عمل بپوشاند، فعلاً براى اینکه وضع حقوق معلمین که داراى حقوق کمترى هستند بهبود یابد، با در نظر گرفتن میزان کار و معلومات آن‌ها و مخصوصاً با توجه به مقدورات مالى دولت، تصمیماتى در جلسه امروز هیات وزیران اتخاذ شد که نگرانى طبقه معلمین کشور را به کلى مرتفع خواهد ساخت. شرح تصمیمات متخذه بعداً اعلام خواهد شد."
عصر روز جمعه ۲۲ اردیبهشت، در باشگاه مهرگان محمد درخشش خطاب به معلمان گفت: "چون تصویب‏نامه‏اى در هیات دولت تهیه شده است، ما ختم اعتصاب را اعلام مى‏کنیم." عده‌ای از معلمان گفتند که ما اعتماد نداریم و باید شماره تصویب نامه هیات دولت در اختیار ما قرار گیرد؛ چرا تصویب نامه دولت در رادیو قرائت نشد؟ درخشش جواب داد: "چون ممکن بود سروصداى عده دیگرى از کارمندان بلند شود." سپس پیشنهاد کرد آن‌ها که با شکستن اعتصاب موافق هستند، دست‌ها را بلند کنند. از انتهاى سالن موج اعتراض برخاست که تا جلو تریبون کشیده شد، ولى چند دسته ده نفرى از چند گوشه دست‌ها را بلند کردند و درخشش گفت: "کسانى که شکستن اعتصاب را تصویب نکرده‏اند، اخلالگرند، نه معلم و ما آن‌ها را معلم نمى‏دانیم..."
 خبرگزاری یونایتدپرس از پایان اعتصاب معلمان خبر داد و اعلام کردکه محمد درخشش در جمع پنج هزار نفر از معلمان تهران گفته حقوق بعضی از معلمان از حقوق مهندسین دولتی نیز بیشتر خواهد شد. صبح روز شنبه ۲۳ اردیبهشت، کلیه مدارس کشور پس از دوازده روز تعطیل گشوده شد و به خاطر کشته‏شدن ابوالحسن خانعلى در کلاس‌ها یک دقیقه سکوت اعلام شد. معاون پارلمانى وزارت فرهنگ، به خبرنگاران گفت: هیات وزیران تصویب نامه‏اى در یازده ماده براى تعیین اشل جدید حقوق فرهنگیان تصویب نمودند و از ماه آینده حقوق کلیه کسانى که کمتر از پنج هزار ریال است به میزان اشل جدید پرداخت خواهد شد و اضافه حقوق سایر معلمان در رتبه‏هاى بالا‌تر پس از تأمین اعتبار پرداخت خواهد شد.
دو روز بعد یعنی سه شنبه ۲۵ اردیبهشت ماه ۴۰ على امینى در کاخ محمدرضا پهلوى حاضر شد و محمد درخشش- رئیس باشگاه مهرگان و نماینده معلمین را به‏ عنوان وزیر فرهنگ معرفى کرد. درخشش حدود ۱۴ ماه وزیر فرهنگ بود. دولت امینی در تیرماه سال ۴۱ سقوط کرد و محمد درخشش هم از وزارت فرهنگ کنار رفت. باشگاه مهرگان منحل و محمد درخشش هم از فعالیت سیاسی محروم شد. در فعالیت صنفی معلمان تا سال ۷۸ وقفه‌ای طولانی به وجود آمد.

روز: شیرزاد عبداللهی