آن روز که فرهنگستان زبان و ادب فارسی پیشنهاد داد به «سوبسید» بگوییم «یارانه» و به «هلیکوپتر» بگوییم «بالگرد» شاید بسیاری زبان به تمسخر چرخاندند، برخی نادانسته مصاحبه کردند و معترض شدند که این چه کلماتی است؟
این روزها که واژه انگلیسی «فکت شیت» به دلیل دربرگیری خبری مباحث هسته ای، حضور گسترده ای در ادبیات نخبگان کشور و حتی عموم مردم پیدا کرده است، پیشنهاد فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای بکارگیری واژه فارسی« گزاره برگ» به جای آن، واکنش های مختلفی را برانگیخته است.
برخی هنوز هم اصرار بر واژه بیگانه دارند و برخی نیز تلاش دارند تا واژه خوش گویش جدید را به جای آن وارد ادبیات سیاسی کنند. با هر نگاهی به این جایگزین پارسی بنگریم، آنچه حائز اهمیت است ابتکار عمل سریع فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی است که برخلاف بسیاری دیگر از دستگاه ها و نهادهای عریض و طویلی که مسئولیت های خود را به فراموشی سپرده و یا حرکت لاک پشتی دارند؛ وظیفه ذاتی خود را برای حفظ پویایی و سرزندگی زبان فارسی به عنوان یکی از مولفه های مهم تمدن در حال احیای ایرانی- اسلامی به خوبی انجام می دهد.
آن روز که فرهنگستان زبان و ادب فارسی پیشنهاد داد به «سوبسید» بگوییم «یارانه» و به «هلیکوپتر» بگوییم «بالگرد» شاید بسیاری زبان به تمسخر چرخاندند، برخی نادانسته مصاحبه کردند و معترض شدند که این چه کلماتی است؟ این طور که کلمه وارد زبان محاوره مردم نمی‌شود! ان‌قلت و اعتراض به یکی از شئون تاسیسی و ظرفیت‌های استراتژیک فرهنگی شاید در پاره‌ای موارد، فنی هم بود اما دیری نگذشت که واژگان جدید به راحتی جای واژه های بیگانه را گرفت و امروز حتی در عامیانه ترین محاورات مردم ایران، یارانه و بالگرد و رایانه و صدها واژه جدید برساخته فرهنگستان، به کار می رود.
نظر به اینکه زبان فارسى، زبان دوم عالم اسلام و کلید بخش عظیمى از ذخایر ارزشمند علمى و ادبى تمدن اسلامى و خود از ارکان هویّت فرهنگى ملت ایران است و با توجه به اینکه بنابر اصل پانزدهم قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران، فارسی زبان رسمى و مشترک ملت ایران است، به‌منظور حفظ سلامت و تقویت و گسترش این زبان و تجهیز آن براى برآوردن نیازهاى روزافزون فرهنگى و علمى و فنى و رفع تشتّت و ایجاد هماهنگى در فعالیت‌هاى مراکز فرهنگى و پژوهشى در حوزۀ زبان و ادب فارسى و سازمان دادن به تبادل گسترده و پربار تجربه در زمینه تحقیقات و مطالعات در این حوزه و صرفه‌جویى در نیرو و استفاده صحیح از کارشناسان و پژوهشگران و ایجاد مرجعى معتبر و برخوردار از وجهه و حیثیت جهانى در ایران، شوراى عالى انقلاب فرهنگى اساسنامه فرهنگستان زبان و ادب فارسى را در جلسه‌هاى 208 و 209، مورخ 68/10/26 و 68/11/24 به تصویب رساند.
فرهنگستان زبان و ادب فارسی پس از این در راستای اهدافی که در اساسنامه آن تصویب شده فعالیت خود را آغاز کرده و امروز با گذشت بیش از 25 سال از فعالیتش حضور این نهاد فعال در عرصه‌های مرتبط با زبان و ادب فارسی را شاهد هستیم. از جمله اهدافی که برای فرهنگستان زبان و ادب فارسی در نظر گرفته شده است عبارت است از: حفظ قوّت و اصالت زبان فارسى، پروردن زبانى مهذّب و رسا براى بیان اندیشه‌هاى علمى و ادبى و ایجاد انس با مآثر معارف تاریخى در نسل کنونى و نسل‌هاى آینده، گسترش حوزه و قلمرو آن در داخل و خارج از کشور و ایجاد نشاط و بالندگى در زبان فارسى، به تناسب مقتضیّات زمان و زندگى و پیشرفت علوم و فنون بشرى با حفظ اصالت آن.
فرهنگستان زبان و ادب فارسی امروز با 13 گروه پژوهشی در حوزه‌هایی چون آموزش زبان و ادبیات فارسی، ادبیات تطبیقی، ادبیات معاصر، دستور زبان، زبان و رایانه، ادبیات انقلاب اسلامی، واژه گزینی و ... مشغول فعالیت است.
فرهنگستان زبان و ادب فارسی در میان جامعه و عموم مردم تنها به یکه نهاد برای واژه‌گزینی شناخته می‌شود که آن هم از نظر مردم نماد بیرونی ندارد. در حالی که وظیفه فرهنگستان تنها محدود به واژه‌گزینی نشده و در حوزه‌های دیگر نیز در حال فعالیت است. سازمان دادن و تمشیت فعالیت‌هاى ناظر به حفظ میراث زبانى و ادبى فارسى، تأسیس واحدهاى واژه‌سازى و واژه‌گزینى و سازمان دادن واحدهاى مشابه در مراکز دانشگاهى و دیگر سازمان‌هاى علمى و فرهنگى و هماهنگ ساختن فعالیت‌هاى آنان از راه تبادل تجارب، نظارت بر واژه‌سازى و معادل‌یابى در ترجمه از زبان‌هاى دیگر به زبان فارسى، کمک به معرفى و نشر میراث زبانى و ادبى فارسى به‌صورت اصلى و معتبر، اهتمام در حفظ فرهنگ‌هاى علمى و مردمى و جمع‌آورى و ضبط و نشر امثال و حکم و کلیه اعلام و اصطلاحات فارسى در همه زمینه‌ها و بهره‌بردارى از آنها براى پرورش و تقویت زبان و ادب فارسى، بهره‌بردارى صحیح از زبان‌هاى محلى (در داخل و خارج از ایران) به‌منظور تقویت و تجهیز این زبان و غنى ساختن و گستردن دامنۀ کارکرد آن، معرفى محققان و ادیبان و خدمتگزاران زبان و ادب فارسى و حمایت از نشر آثار ایشان و کمک به تأمین وسایل فعالیت علمى و فرهنگى آنان و فراهم آوردن موجبات تقدیر از خدمات آنها و ... بخشی از وظایفی است که در اساسنامه فرهنگستان پیش‌بینی شده است.
نکته‌ای که در مورد فرهنگستان توجه به آن اهمیت دارد این است که برخی علاوه بر اینکه فرهنگستان را محدود به واژه گزینی می‌دانند با رواج دادن شوخی‌‌هایی که برخی رگه‌هایی از ابتذال نیز در آن به چشم می‌خورد فعالیت‌های فرهنگستان را زیر سوال برده و عملکرد آنها را کوچک نشان می‌دهند. اما باید دقت شود به عنوان نمونه با توجه به اینکه امروز در عصر فناوری اطلاعات هستیم و با عطف به اینکه فناوری‌های نوین از یک بستر فرهنگی غیر بومی وارد شده و در صورتی که نسبت به آن بی‌توجه باشیم موج آن فرهنگ اصیل ایرانی - اسلامی را در خواهد نوردید، فرهنگستان در این حوزه وارد میدان عمل شده است.
فرهنگستان زبان در سال 80 در یک حضور به موقع وارد میدان شده تا بتواند از زبان فارسی به عنوان نماد هویت ملی حفظ و حراست کرده باشد. در این حرکت، تعیین و حفظ ضوابط گفتاری و نوشتاری زبان فارسی، رفع مشکلات نمایش و پردازش این زبان در محیط‌های رایانه‌ای و تلاش در جهت بومی‌سازی و ارتقای فناوری‌های مرتبط با این حوزه، از جملۀ وظایفی است که گروه زبان و رایانۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای عمل به آنها تشکیل شده است.
گروه واژه‌گزینی یکی از گروه‌های فعال در فرهنگستان است که در خارج از این نهاد، فرهنگستان را با این گروه می‌شناسند. این گروه در حال حاضر با گروه‌هاى تخصصى در شش حوزه از جمله: علوم پایه، علوم مهندسی، علوم انسانی، هنر و ... به واژه‌گزینی مشغول است. همچنین در اوقاتی که واژگانی از دیگر زبان‌ها وارد می‌شود اعضای گروه با تشکیل جلسه‌ای برای تعیین واژه جایگزین پیشنهادات خود را ارائه می‌کنند تا در نهایت به واژه مورد نظر برسند و آن را تصویب کنند.
اگر خواسته شود که فعالیت‌های فرهنگستان را تنها لیست کرده و به اثرات آن در زبان فارسی و فرهنگ ایرانی اشاره کنیم در یک گزارش و یا یادداشت نمی‌توان به آن پرداخت و لازم است تا در یک بحث مفصل و دامنه‌دار مورد بررسی و تدقیق قرار گیرد تا غبار از چهره فرهنگستان زبان شیرین فارسی برداشته شود.
با این حال در مجموع فرهنگستان زبان و ادب فارسی امروز با گذشت بیش از ربع قرن از تاسیس آن تاثیری که باید در حوزه زبان و ادب فارسی گذاشته باشد را از خود بر جای نهاده و همین نکته موجب شده تا روز به روز شاهد بالندگی این زبان غنی باشیم. البته نباید فراموش شود نهادی چون فرهنگستان زبان و ادب فارسی به صورت نامحسوس در حال فعالیت است زیرا قاعده کار فرهنگی همین نکته است و نباید انتظار داشت که فعالیت‌های فرهنگستان بازخورد سریع داشته باشد بلکه بر عکس تاثیر فعالیت‌های آن در دراز مدت و آینده به چشم خواهد آمد.
خبرگزاری فارس ـ گروه کتاب و ادبیات.
