پیامدهای هدف قرار دادن ناوچه خودی چیست؟
درست چند ساعت پس از این که خانواده‌های قربانیان پرواز شماره ۷۵۲ هواپیمایی اوکراین با انتشار یک بیانیه، اتحادیه اروپا و مسوولان خطوط هواپیمایی اروپایی را در مورد پرواز بر فراز آسمان ایران مورد سوال قرار دادند، خبرهایی مبنی بر شلیک ناو «جماران» به یک ناوچه خودی در فضای مجازی منتشر شد. این خانواده‌ها که عزیزان خود را در شلیک موشک سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به هواپیمای اوکراینی بر فراز آسمان تهران از دست داده، در بیانیه خود پرسیده‌اند آیا ضمانتی برای این که ایران بار دیگر به یک هواپیمای مسافربری شلیک نکند وجود دارد؟
اکنون این سوال مطرح است که پیامدهای شلیک به ناوچه خودی در دریای عمان چیست؟
****
نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی روز دوشنبه بیست و دوم اردیبهشت ۱۳۹۹ در اطلاعیه‌ای خبر داد که برای یکی از شناورهایش، موسوم به ناوچه «کنارک»، در جریان تمرین نظامی در دریای عمان حادثه پیش آمده است و طی آن، ۱۹ نفر از نیروهایش کشته و ۱۵ نفر دیگر زخمی شده‌اند.
بر خلاف گزارش‌های اولیه که حکایت از شلیک موشک «کروز» از ناو جماران به سوی ناوچه کنارک داشتند، نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی هیچ اشاره‌ای به دلیل حادثه دریایی، شلیک موشک خودی و کشته شدن ۱۹ نفر از پرسنل خود نکرد.
پیش از اطلاعیه نیروی دریایی ارتش، رسانه‌های ایران در شامگاه یک‌شنبه بیست و یکم اردیبهشت به وقت محلی (یازدهم می ۲۰۲۰) خبر داده بودند ناو جماران در جریان تمرین نظامی، به اشتباه به سوی ناوچه کنارک شلیک کرده و باعث کشته شدن، جراحت و مفقود شدن برخی از سرنشینان کنارک شده است. در همین حال، ویدیوهایی از انتقال مجروحان از روی آب به سمت خشکی منتشر شدند که تا حدی ابعاد سانحه را نشان می‌دادند.
به دلیل این که موشک شلیک شده، از ناو ایرانی بوده و شناور هدف گرفته شده هم متعلق به جمهوری اسلامی است، موضوع از سوی هیچ کشور ثالثی مطرح نشده و به غیر از اطلاعیه نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، جزییاتی به صورت رسمی انتشار نیافته است. مقام‌های حکومتی و نظامی ایران نیز درباره دلایل این حادثه مرگ‌بار سکوت کرده‌اند.
«حشمت‌الله فلاحت پیشه»، نماینده مجلس شورای اسلامی و رییس پیشین «کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی» مجلس در تذکری قانونی به «حسن روحانی»، رییس‌جمهوری ایران، این اتفاق را «غیرقابل قبول» خوانده و خواستار روشن شدن جوانب واقعی ماجرا شده است که اشاره‌ای تلویحی به پنهان کاری مرسوم در جمهوری اسلامی ایران دارد.
شلیک به ناوچه کنارک در دریای عمان، ۱۲۳ روز پس از شلیک موشک‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به هواپیمای مسافربری پی‌اس ۷۵۲، متعلق به اوکراین بر فراز تهران و به سقوط کشاندن آن با ۱۷۶ مسافر رخ داده است.
جمهوری اسلامی ایران پس از سه روز انکار، هدف قرار دادن هواپیمای غیرنظامی را به دلیل فشار کشورهای اوکراین و کانادا پذیرفت و اعلام کرد که پدافند هوایی سپاه این هواپیما را با موشک کروز اشتباه گرفته و به آن شلیک کرده است.
با وجود پذیرفتن مسوولیت ساقط کردن هواپیما و با گذشت چهار ماه از آن روز، هنوز جمهوری اسلامی جعبه‌های سیاه را به مالک هواپیما تحویل نداده و اقدامی برای بازخوانی اطلاعات آن نکرده است.
«محمدجواد ظریف»، وزیر امور خارجه ایران گفته بود جمهوری اسلامی تجهیزات مورد نیاز بازیابی اطلاعات جعبه سیاه را ندارد اما آن را به بیرون از ایران هم نخواهد فرستاد.
مدتی بعد مقام‌های ایران و اوکراین از توافق برای خارج کردن جعبه سیاه از ایران خبر دادند اما هنوز این کار انجام نشده است. چنین رویکردی، فرضیه عمدی بودن شلیک به هواپیما را افزایش داده است.
به غیر از خودداری از کمک به روشن شدن علت شلیک، گزارشی هم از اقدامات قضایی درباره عوامل این اقدام مرگ‌بار و پی‌گیری مقصران واقعه منتشر نشده است.
اینک در دومین شلیک مرگ‌بار توسط نظامیان در ایران در پنج ماه گذشته، یک حادثه دریایی از سوی نیروهای نظامی ایرانی رخ داده است و دست کم ۱۹ نفر کشته شده‌اند.
به دلیل نبود طرف خارجی، جمهوری اسلامی ایران موفق شده است دلایل بروز این حادثه مرگ‌بار نظامی را مخفی کند. اما چنین وضعیتی، پیامدهای جدی‌تری در منطقه ناآرام خلیج فارس خواهد گذاشت.
شلیک مرگ‌بار نظامیان ایران که به خطا در آب‌های دریای عمان و در مجاورت تنگه هرمز انجام شده است، پیامدهای فوری در زمینه تجاری دارد و نرخ بیمه حمل و نقل دریایی را افزایش می‌دهد.
بالا رفتن تعرفه بیمه کشتی‌ها، سرنشینان و باری که به روی دریا حمل می‌شود و از منطقه خلیج فارس عبور می‌کند، باعث افزایش هزینه شرکت‌های کشتی‌رانی در منطقه خواهد شد و در نهایت بر روی قیمت تمام شده کالاها اثر خواهد گذاشت.
کشتی‌رانی مسافری و تفریحی در دریای عمان و خلیج فارس هم از ناامنی ایجاد شده به صورت فوری متاثر می‌شوند و اصولا قیمت ارایه خدمات به دلیل بالا رفتن خطر اقدامات پیش‌بینی نشده ایران، افزایش خواهد یافت.
افزایش نرخ بیمه کشتی‌هایی که در مسیر آب‌های ایران حرکت می‌کنند، یک علامت بین‌المللی منفی است که حاصل اقدامات کنترل نشده جمهوری اسلامی ایران در منطقه است. به دلیل تنش میان ایران و امریکا، جمهوری اسلامی به طور مداوم در آب‌های خود در خلیج فارس و دریای عمان تمرین نظامی برگزار می‌کند. برای برگزاری مانور، ایران باید موضوع را به کشورهای اطراف اطلاع دهد و ملاحظات آن‌ها را در نظر بگیرد. به طور مشخص، در آب‌های تنگه هرمز که بین ایران و عمان مشترک است، برگزاری تمرین نظامی باید با موافقت این کشور انجام شود.
اشتباهات نظامی جمهوری اسلامی ایران در ماه‌های اخیر از حالت استثنایی که ممکن است برای هر کشوری در طول سالیان دراز رخ بدهد، خارج شده و در حال تبدیل به رویه‌ای عادی در فواصل زمانی کوتاه است. احتمال دارد که چنین اشتباهات مهلکی در مذاکرات ایران با کشورهای منطقه برای جلب نظر آن‌ها در برگزاری مانور نظامی تاثیر بگذارد.
در حال حاضر چند ماه است که نظامیان نیروهای ائتلاف شامل چند کشور، از جمله امریکا، حفاظت از کشتی‌رانی تجاری در تنگه هرمز را آغاز کرده‌اند. این ائتلاف به دعوت ایالات متحده تشکیل شده و ایران به آن معترض است. اما وضعیت ناپایدار ایمنی و ناامنی ایجاد شده توسط نیروهای نظامی ایران، حضور نیروهای این ائتلاف را در حمایت از کشتی‌های غیرنظامی تا ماه‌های آینده توجیه‌پذیرتر می‌کند.
کمتر از دو ماه پیش، قایق‌های نیروی دریایی سپاه پاسداران در آب‌های خلیج فارس به صورت غیرایمن به شناورهای امریکایی نزدیک شده بودند. ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده که اخیرا سطح تنش‌ها در منطقه بین دو کشور آن‌چنان بالا رفته که نیروی‌های دو طرف یک بار تا آستانه درگیری هم پیش رفته‌اند.
تا کنون امریکا برخی اقدامات سپاه پاسداران در آب‌های دریای عمان و خلیج فارس را صرفا «غیر حرفه‌ای» و «بدون رعایت مقررات ایمنی» توصیف می‌کرد اما به نظر می‌رسید به کنترل اوضاع، از جمله تسلط نظامیان ایران بر ادوات تسلیحانی خود اطمینان دارد.
تکرار اشتباهات نظامی جمهوری اسلامی مشابه وقایع چند ماه اخیر و خصوصا شلیک اشتباهی موشک در دریا، ممکن است نیروهای نظامی سایر کشورهای حاضر در خلیج فارس را درباره اقدامات عادی اما بدون رعایت موازین ایمنی از سوی جمهوری اسلامی ایران به اشتباه بیاندازد و آن‌ها را وادار کند برای دفع چنین خطراتی، دست به واکنش‌هایی بزنند که اصطلاحا به آن‌ها رفتار «تحریک‌آمیز» گفته می‌شود. برای نمونه، «دونالد ترامپ»، رییس‌جمهوری امریکا به نیروهای نظامی کشورش اجازه داده است تا شناورهای نظامی ایران را که برای ایالات متحده «مزاحمت» ایجاد می‌کنند، مورد حمله قرار دهد.
اگر اشتباهات مرگ‌بار نیروهای نظامی ایران در مورد اهدافی هم‌چون کشتی‌رانی تجاری یا نظامیان حاضر در منطقه رخ دهند، سرانجام چنین خطایی قابل پیش‌بینی نیست.
اشتباهات محاسباتی درباره شدت پاسخ نظامیان دیگر کشورها در خلیج فارس در دهه ۱۳۶۰ و در اواخر جنگ ایران و عراق، به درگیری نظامی ایران و امریکا انجامید. در جریان این درگیری، خسارات گسترده‌ای به نیروی دریایی و تاسیسات نفتی ایران در آب‌های خلیج فارس وارد شد. حضور نظامی گسترده امریکا در منطقه و تاسیس ناوگان مستقر در بحرین، نتیجه چنین خطاهایی در سال‌های اول انقلاب اسلامی است.
پذیرش مسوولیت، روشن کردن علت خطا، پی‌گیری مقصران و دادن اطمینان به کشورها درباره رفع سلسله اشکالاتی که به این خطای مرگ‌بار منجر شده‌اند و نیز پاسخ به خانواده‌هایی که عزیزان‌شان در این فاجعه کشته شده‌اند، می‌توانند از تبعات قطعی این اشتباهات نیروهای نظامی کشور بکاهند.
خانواده بازماندگان می‌توانند برای دادخواهی، به دادسرای انتظامی نیروهای مسلح مراجعه کنند. پاسخی که آن‌ها از شکایت احتمالی می‌گیرند، سیاست جمهوری اسلامی ایران را در نحوه مدیریت خطای مرگ‌بار اخیر نشان خواهد داد.
ایران وایر
ایران وایر
