شب یکشنبه ٢٥ خرداد تلویزیون کانال ٤ بریتانیا مستند یک ساعته ای را به نمایش گذاشت که در آن ادعا شده بود ملکه بریتانیا نیز در کودتا ٢٨ مرداد بر علیه دولت قانونی و مردمی دکتر محمد مصدق نقش داشته. برای آنهایی که به زبان انگلیسی حداقل تسلط را دارند, و این برنامه را مشاهده کرده اند کاملا مشخص است که این ادعای پوچ چیزی جز مبالغه هیجان انگیز, تحریف و جنجال آفرینی نیست.
درست مثل این می ماند که یک نفر دکمه ای پیدا کند و بعد بر اساس دستیابی به یک دکمه, تصمیم می گیرد حال که دکمه مجانی پیدا کرده برود و برای آن کت بدوزد. دو استاد دانشگاه واریک و ناتینگهام نیز در تحقیقات خود به چنین کشف بزرگی نایل شدند. اجازه بدهید بنده صراحتا و بدون لکنت زبان روشن بگویم که کودتای ٢٨ مرداد بر علیه دولت قانونی و مردمی دکتر محمد مصدق که توسط سیا آمریکا و همچنین بریتانیا صورت گرفت را محکوم می کنم. قطع دست استعماری بریتانیا از نفت ایران و سپس توطئه آمریکا و بریتانیا برای سرنگونی دولت دکتر مصدق و آغاز دیکتاتوری محمد رضا شاه پهلوی واقعیت تلخی از تاریخ سیاسی ایران است. در اینکه دولت بریتانیا نقش پررنگ و اساسی در کودتا داشته بحثی نیست. دولت آمریکا از نقش خود در این کودتای مخرب و ضد مردمی عذرخواهی رسمی کرده است. بریتانیا نیز هرگز دشمنی خود با دولت دکتر مصدق و جنبش ملی نفت را پنهان نکرده است.
بنابراین بحث بنده تحت هیچ شرایطی نباید به کم رنگ کردن یا دفاع از نقش بریتانیا و نهادهای مختلف آن در کودتای ٢٨ مرداد تعبیر شود. حقیقت تاریخی روشن است. اشکال کار از سوءاستفاده عامدانه دو پژوهشگر است که با دستیابی به یک تلگرام وزیر خارجه بریتانیا, از وان حمام سوء تعبیر خود به بیرون پریدند و فریاد زدند یافتیم! یافتیم! نقش ملکه را در کودتا یافتیم. باید عرض کنم که کانال ٤ بریتانیا یک شبکه متفاوت با بقیه شبکه ها است که متمایل به چپ و منتقد حاکمیت و نهادهای سنتی بریتانیا است که بعقیده من امر خوبی است. اما در مورد نکته محوری و جنجال آفرین این مستند بخصوص از نظر علمی به بیراهه رفته است.
داستان چیست؟ ماجرا از این قرار است که ساعت ٩ شب ٢٧ فوریه ١٩٥٣ هنگام که آنتونی ایدن، وزیر امور خارجه بریتانیا سوار بر کشتی ملکه الیزابت روانه کانادا بود, پیامی به نیابت از ایشان توسط وزارت خارجه بریتانیا آمریکایی ها فرستاده شد. متن پیام بصراحت می گوید از(from) "ایدن" از(from) "ملکه الیزابت". یعنی پیغام یا محتوای تلگرام را ایدن از "ملکه الیزابت" (در حقیقت منظور کشتی ملکه الیزابت) فرستاده. وزارت امور خارج بریتانیا همواره از لقب و واژه علیاحضرت ملکه (her majesty the queen) استفاده می کند و نه صرفا "ملکه الیزابت". درست مثل این می ماند که وزارت امور خارجه ایران در مکاتبات رسمی خود با یک کشور دیگر بجای اعلیحضرت فقط بگوید محمدرضا شاه. منظور این بوده که پیام از آقای ایدن (وزیر خارجه بریتانیا) است که از (from) (کشتی) ملکه الیزابت آمده (یا فرستاده شده).
در همین برنامه به اصطلاح مستند, تلگرام دیگری نشان داده می شود که روز بعد (٢٨ فوریه) بیش از ٦٧ سال پیش, در ساعت ٧ و هیجده دقیقه صبح توسط وزارت خارجه بریتانیا به آمریکایی ها فرستاده شده. یعنی کمتر از حدود ١٢ ساعت, وقتی مسئولین وزارت خارجه متوجه بروز سوءتفاهم احتمالی از انشاء تلگرام. بلافاصله قبل از اینکه عکس العملی دریافت کنند, در پیام متعاقب تاکید می کنند که جهت رفع سوءتفاهم احتمالی منظور از "ملکه الیزابت" همان کشتی ملکه الیزابت است که آقای آنتونی ایدن که مسافر آن کشتی است پیام را از(from) آن (یعنی کشتی ملکه الیزابت) فرستاده. این تصحیح بیش از ٦٧ سال پیش و در عرض ١٢ ساعت صورت گرفته و مستند شده. هر محقق منصفی باید وقایع تاریخی را بصورتی بنگرد که اتفاق افتاده اند و نه بصورت گزینشی. در نتیجه محقیقن منصف باید تلگرام اول و دوم را کنار هم می گذاشتند و قضاوت می کردند.
حال بگذریم از اینکه معلوم نیست نبش قبر این موضوع بعد از بیش از ٦٧ سال ممکن است چه اهدافی را دنبال بکند. باید گفت که حداقل برای بریتانیایی ها این "طوفان در فنجان چای" یک مخدوش نمایی غیر علمی, جنجالی و کاذب بود. تیتر برنامه نیز جهت جذب مخاطب کاملا کاذب و نادرست بود. زیرا باید واقعیت های تاریخی را آنگونه که اتفاق افتادند, بررسی کنیم و از تحریف و دغلکاری تاریخی و وانمود سازی نادرست پرهیز کنیم.
عبدالستار دوشوکی
مرکز مطالعات بلوچستان ـ لندن
خرداد ١٣٩٩
doshoki@gmail.com
