گزارشي از سخنراني دكتر «ارفعي» درباره هيگز
بستري براي مشاركت بين‌المللي
گروه علم: نيم‌قرن تلاش دانشمندان براي يافتن مهم‌ترين ذره بنيادي عالم عملا به نتيجه رسيد و نتايجي كه در كنفرانس صبح روز چهارشنبه چهار جولاي (14تير) در سرن منتشر شد، وجود ذره‌اي شبيه به هيگز را در محدوده انرژي 125 تا 126 گيگاالكترون‌ولت اثبات كرد.
آن روز همچنين مهم‌ترين روز تاريخ علم معاصر ايران نيز بود چراكه دانشمندان
جوان كشورمان هم در اين پروژه علمي بين‌المللي بزرگ شركت داشتند. فيزيكدانان ايراني در آزمايش سي.ام.اس (يكي از دو آزمايش اصلي ال.اچ.سي) مشاركت داشتند كه اين موضوع، نشان‌دهنده مشاركت و سهم دانشمندان ايراني در اين اكتشاف است. در همين راستا، يكشنبه هفته گذشته نشست علمي انجمن ترويج علم ايران با موضوع «ذره هيگز و فيزيك ذرات در عصر جديد» در محل موزه علوم و فناوري جمهوري اسلامي ايران برگزار شد. سخنران اين نشست علمي، دكتر «حسام‌الدين ارفعي» استاد فيزيك دانشگاه صنعتي شريف و رييس پژوهشكده ذرات و شتابگرهاي پژوهشگاه دانش‌هاي بنيادي بود. دكتر «ارفعي» در سخنراني خود كه با استقبال گروه‌هاي مختلف علاقه‌مندان به فيزيك، از استادان دانشگاه تا دانشجويان و دانش‌آموزان همراه بود، مفاهيم پايه فيزيك ذرات را با زباني ساده بيان كرد و به پرسش‌هاي اساسي درباره ماده، چگونگي تشكيل مواد و منشاء جرم پاسخ داد. در ادامه گزارشي از اين سخنراني را مي‌خوانيم.
رييس پژوهشكده ذرات و شتابگرهاي پژوهشگاه دانش‌هاي بنيادي با اشاره به همكاري حدود 15 محقق ايراني در تحقيقات شتابگر بزرگ هادروني سرن گفت: «اگرچه تعداد محققان ايراني پروژه و توليدات علمي آنها از اغلب كشورهاي منطقه بيشتر است، ولي بودجه اندك و ناپايدار، برنامه‌ريزي بلندمدت درخصوص همكاري ما با سرن را مشكل كرده است.» دكتر «حسام‌الدين ارفعي» خاطرنشان كرد: «در آشكارساز سي.ام.اس برخورددهنده بزرگ هادروني (LHC) مركز تحقيقات هسته‌اي اروپا (سرن) بالغ بر سه‌هزار و 800 نفر كار مي‌كنند كه دو‌هزار نفر آنها فيزيكدان هستند. ايران از سال 2000 به سي.ام.اس پيوسته و حدود 14، 15 محقق ايراني در اين بخش همكاري دارند كه در مشاهده شواهد قطعي وجود ذره بوزون هيگز در آشكارساز سي.ام.اس هم نقش داشته‌‌اند.» وي خاطرنشان كرد: «مركز تحقيقات هسته‌اي اروپا در سال 1953 با همكاري 12 كشور اروپايي تشكيل شد و در حال حاضر، 20 عضو اصلي از اروپا و تعدادي عضو ناظر و همكار دارد. در مجموع حدود 10هزار نفر در بخش‌هاي مختلف اين مركز فعاليت دارند.» دكتر «ارفعي» با اشاره به مشاركت كشورهايي از جمله ايران، مصر، عربستان، پاكستان، چين، برزيل و كانادا در تحقيقات سرن، به عنوان اعضاي همكار خاطرنشان كرد: «با اينكه مصر و عربستان و پاكستان زودتر از ايران به سرن ملحق شده‌اند، ولي تعداد پژوهشگران و مقالات آنها بسيار كمتر از ايران است.» وي در ادامه مشاركت هزاران محقق از كشورهاي مختلف دنيا در تحقيقات سرن را نمودي از تحول چشمگير در صحنه علم جهاني توصيف كرد و گفت: «نوع نويني از علم كه ماهيتي كاملا جهاني دارد، در شرف ايجاد است. توليد علم و كشفيات علمي ديگر مانند زمان ابن‌سينا و حتي كشف DNA در چند دهه پيش، به صورت انفرادي يا در يك آزمايشگاه حاصل نمي‌شود، بلكه نيازمند همكاري نزديك بين‌المللي دانشمندان است.»
استاد فيزيك دانشگاه صنعتي شريف در ادامه گفت: «زماني شيمي بيشترين نقش را در شناخت ريزترين ذرات داشت و آنها را تا ابعاد 10به توان منهاي 10متر بررسي مي‌كرد. در ابتداي قرن بيستم، فيزيك هسته‌اي، دامنه بررسي ذرات را تا ابعاد 10 به توان منهاي 15متر افزايش داد و در حال حاضر در حوزه فيزيك ذرات، با كمك شتاب‌دهنده‌ها مي‌توانيم ذراتي با ابعاد 10 به توان منهاي 18 متر يعني يك‌ميليارد برابر كوچك‌تر از ابعاد نانو را بررسي كنيم.» دكتر «ارفعي» در ادامه با تبيين برخي نظريات پايه فيزيك ذرات گفت: «در تصويري كه تئوري‌ها و اصول فيزيك ذرات از دنياي ذرات ترسيم كرده‌اند، همه ذرات بدون جرم هستند و عامل جرم‌دار شدن آنها بوزون‌هيگز است كه وجود و خواص احتمالي آن توسط فيزيكداناني از جمله «پيتر هيگز» و پروفسور «عبدالسلام» پيش‌بيني شده است.» دانشمندان در جست‌وجوي اين ذره كه جرمي صد تا 200 برابر پروتون و طول عمري حدود 10 به توان منهاي 25 تا 10 به توان منهاي 26 ثانيه دارد، پروتون‌ها را در شتاب‌دهنده بزرگ هادروني سرن به هم مي‌كوبند تا امكان تشكيل و مشاهده اين ذره را پيدا كنند. استاد فيزيك دانشگاه صنعتي شريف خاطرنشان كرد: «شواهدي از ذره‌اي با خواص پيش‌بيني‌شده براي بوزون هيگز، در تحقيقات اخير سرن مشاهده شده كه اعلام رسمي آن به عنوان كشف ذره بوزون هيگز، مستلزم بررسي دقيق خواص مختلف آن است.»
