علی شاکری زند
مرگ امیرانتظام فرصتی برای آب تطهیر
بر سر انقلابیون دیروز و اصلاح طلبان امروز!
بر سر انقلابیون دیروز و اصلاح طلبان امروز!
درگذشت امیرانتظام فرصتی شد برای کسانی که در زمان بازداشت و محاکمه ی ظالمانه ی او از هیچ اتهام و دشنام سیاسی ناجوانمردانه به او خودداری نکرده بودند و حال می‍خواستند با اظهار همدردی با کسان و یاران او و نهضت ملی بر سرِ خود آب تطهیر بریزند.
خوشبختانه تاریخ، خاصه در دوران ما، کور و بی حافظه نیست و کمابیش همه ی خطاها و گناهان و هویت مرتکبان آنها را، از یک سو، و نشانه ها و آثار درستکاری و دلاوری قربانیان آنان را، از سوی دیگر، نگهداری می کند.
درباره ی امیرانتظام هم همینگونه است.
بعضی، مانند چند تن از دانشجویان خط امامِ اشغال کننده ی سفارت آمریکا که اتهام جاسوسی به امیرانتظام وارد کرده بودند تا کنون تا اینجا پیش آمده اند که در زمان حیات او به بی پایگی اتهام خود اذعان کرده اند؛ چند تن از آنان این کار را پس از مرگ او کردند. این ها نشان قدرت حقیقت است که بعضی را که در داوری خود زمانی دچار خطا شده اند وجداناً به خود جلب کرده وادار می کند که به خبط خود اذعان کنند؛ بعضی را هم تنها از روی مصلحت جویی و فرصت طلبی وامیدارد تا، همانگونه که در زمان دیگری همرنگی با جماعت پیشه کرده بودند، در زمان دیگری با زمانه ای دیگر همرنگ شوند.
در سال ۵۷ که انقلاب و انقلابی گری مد شده بود در میان همرنگ شوندگان با جماعت هیچکس نمی خواست از دیگران عقب بماند.
نزدیک به چهل سال تبلیغات انقلابی حزب توده و زوائد آن از مفهوم انقلاب چنان اسطوره ی مقدسی ساخته بود که بخش مهمی از درس خواندگان دچار فتیشیسم انقلابی شده بودند و در انقلابیگری از هم پیشی می گرفتند. آنان مانند بیمارانی که به ویروسی معین یا به شکل جهش یافته ای از آن دچار می شوند همگی به نوعی استالینیسم مبتلا بودند؛ استالینیسم ساخت شوروی یا استالینیسم جهش یافته ی دینی که از نقش موهوم واکسن برای آن دیگری خود نیز به ویروسی هولناک تبدیل شده بود.
در چنین جوی، ظاهر آراسته ی امیر انتظام یا بختیار که می خواستند پایان دیکتاتوری و تغییرات لازم در روش حکومت، بدون به هم ریختن پایه های قانونی آن و بدون مهارگسیختگی کورترین نیروهای جامعه، صورت گیرد، می توانست دلیلی بر ضدیت آنان با اینگونه شخصیت ها و، از این راه، دشمنی با عالیترین منافع جامعه باشد.
زمانی که امیرانتظام در هیأت دولت طرح خود ناظر بر انحلال مجلس خبرگان را با موافقت مهندس بازرگان به امضاءِ اکثریت وزیران رسانید اما چند تن از آنان چون صباغیان و میناچی از امضاء آن خودداری ورزیدند، عده ای از مخالفان خبر را نزد خمینی بردند و او را وادار به مخالفت با این ابتکار کردند.
و درباره ی رفتار مهندس سحابی در همین زمینه نیز چنین می خوانیم:
«مرحوم عزت‌الله سحابی درباره امیرانتظام و مخالفت‌ها با انتخاب او در کتاب خاطرات خود توضیحات مفصلی داده است:
و از آن کتاب نقل می شود که:
" پس از ورود مهندس بازرگان به جلسه نارضایتی اعضای شورای انقلاب با ایشان در میان گذاشته شد. مهندس بازرگان پس از شنیدن اعتراضات رو کرد [ به من] و با حالت عصبانی گفت، از تو دیگر انتظار نداشتم [...] این اعتراضات بیشتر به دلیل آن بود که افراد، آقای امیرانتظام را عضو نهضت [ازادی] نمی‌دانستند... . دلیل دیگر هم، ظاهر شیک‌پوش و آراسته ایشان بود که با جو و فضای انقلابی آن روز شباهتی نداشت!"». [ت. ا.]
و در این باره همچنین می خوانیم که پس از دستگیری امیرانتظام و زمزمه ی محاکمه ی او، سحابی شرکت او در دولت موقت را بهانه قرار داد تا از نهضت آزادی انشعاب کند۱.
بی جهت نیست که آقای عمادالدین باقی، که بر « شکست پروژه توسعه سیاسی خاتمی»، افسوس می خورد، همان خاتمی که او نیز دراین رفتار زشت و زننده علیه امیرانتظام شرکت جسته بود، و همان محمد خاتمیِ مبتکرِ اسلامیِ «گفت و گوی تمدن ها» (چون مبتکر نخست آن شهبانوی سابق و دو تن از مشاوران فرهنگی او سید حسین نصر تئوریسین ایرانی تمدن اسلامی و داریوش شایگان بودند !)، باری، آقای باقی نیز در بزرگذاشت امیرانتظام، با گذاردن نام او و مصدق در کنار نام هایی چون ابراهیم یزدی و معین فر آن مردان پاکیزه و درستکار را به سطح این سازشکاران مرتجع تنزل می دهد۲.
این انشعاب سحابی از نهضت آزادی یکی از همان نمونه های فتیشیسم انقلابی بود پس از آن که استالینیسم کلاسیک به استالنیسم دینی تبدیل شده بود.
این استالینیسم همه گیر انقلابیون به شکل افشاء « لیبرال ها» (و«لیبرالیسم»)ـ اصطلاحاتی که توده ای ها در دهان آنان گذاشته بودند و اکثریت قریب به اتفاق آنان بدون فهمی از معنای آنها تکرارشان می کردند ـ نمایان می شد. در آن جو خوفناک که خلخالی دسته دسته تیرباران می کرد و آدم ها را روز روشن می دزدیدند ـ چنان که با فرزندان طالقانی کردند ـ دیگر هدفِ سبقت گرفتن از دیگران در تصرف تمام قدرت هر وسیله ای را توجیه می کرد.
هر شعاری را که عوامل حزب توده و زوائد آن دم می گرفتند دیگران هم دم به دم آن می دادند. از شعارهای مسموم و نفرت انگیز علیه بختیار و دولت آزادیخواه او تا حملات زشت و ناجوانمردانه برضد امیرانتظام پس از سقوط دولت موقت بازرگان، و حتی علیه خود مهندس بازرگان و دولت موقت او به عنوان دولت لیبرال ها.
سه مکتب نفرت و خشم : حزب توده، فداییان خلق، که از عقب مانده ترین مدعیان گرایش چپ در جهان و فاقد هرگونه درک و تصوری از دموکراسی بودند و مجاهدین خلق که بر عقب ماندگی این گروه چاشنی تعصب و خرافه ی دینی را هم افزوده بودند جز غرش همان کینه و نفرت چیزی برای دمیدن در شیپورهای خود نداشتند.
کبر کمونیستی(به قول لنین!) که هرقدر حزبی عقب مانده تر باشد در اعضای آن قوی تر است در این دارودسته های دنیای سومی و دیکتاتوری زده چندان شدید بود که خود را پیشرفته ترین نقطه ی حرکت تاریخ ایران و جهان می پنداشتند و حاضر بودند همه ی ارزش ها را در پای این پندارهای کودکانه قربانی کنند. این رفتار البته دنباله ی منطقی حمله ی مسلحانه ی دارودسته ی فدایی به پایگاه نیروی هوایی تهران در آخرین هفته ی دولت ملی شاپور بختیار بود که با فریب بخشی از همافران و همکاری آنان صورت گرفت و با غارت بخشی از زرادخانه ی آن شمار زیادی اسلحه را در اختیار افراد بی‍مسئولیتی قرار داد که کوشیدند تا با حمله مسلحانه به مراکز حکومتی و نظامی پایتخت آنها را، در انقلاب «شکوهمندی» که امروز عده ای مدعی مسالمت آمیزبودن آن شده اند، دردست گیرند.
در نتیجه، چنان که گفته شد همه ی اینان در صف اول حملات بیرحمانه ی خود به امیرانتظام و، بدین بهانه، به همه ی ملیونی بودند که یا به اصول و آرمان های خود وفادار مانده بودند یا دست کم به ساز آنان نمی رقصیدند.
آیا از این دارودسته هایی که برای اعدام های خلخالی و همکارانش اصطلاح «انقلاب شکوهمند» را ابداع کرده بودند هیچیک به این گذشته ی خود پرداخته اند، به هیچ بررسی منصفانه ای از این گذشته ی بی افتخار خود و اعتراف به نقش خود در دستیاری خمینی و حزب الله او در انتقال قدرت به این مرتجع ترین نیروهای جامعه ی ایران و تحکیم پایه های این قدرت ایفا کردند دست زده اند؟
از فداییان اسلام و حزب مؤتلفه کسی کمترین انتظاری نداشته و ندارد که روزی به انتقاد از خود در قتل کسروی و بسیاری دیگر از اعمال تروریستی یا آتشسوزی سینما رکس آبادان بپردازند و کوچکترین تجدید نظری در ایدئولوژی شدیداً ارتجاعی خود بنمایند. آنان که پیشروان داعش بوده اند می خواهند مانند داعش ایران و جهان را به دوران خیالی مدینةالنبی بازگردانند و بدین منظور مانند فاتحان عرب از هیچ کشتار و تبهکاری شرم ندارند. اما آیا کسانی که از روز دست اندازی لنین به قدرت سیاسی در روسیه تا کنون همواره ندای جهان نوینی، رها شده از بیداد و بهره کشی و به دور از خرافات را می داده اند و می دهند و با چنین ادعاهایی خود را پیشروان جامعه پنداشته و چنین معرفی کرده اند، اما در آن انقلابِ ارتجاعی و ضد آزادی به رهبری مردی بی اطلاع از جهان کنونی، عقب مانده و خرافی و متعصب جانب او را گرفتند و برای خفه کردن آزادیِ تازه نفس زمان بختیار با همان فداییان اسلام آدمیخوار همصدا و همگام شدند، آیا اینان هرگز کلامی درباره ی این همگامی با آن خونخواران و همدستی در جنایات آنان بر زبان یا بر قلم آورده اند تا بتوان به سخنان امروز آنان در هواداری از آزادی اندکی اعتماد یافت. آیا این دارودسته ها نبودند که نه تنها در ایران بلکه حتی در خارج از کشور که آزادیخواهان به آنجا پناه آورده بودند همه جا جلسات دیگران را به هم میزدند و به تهدید آنان می پراختند؛ اینان نبودند که همراه با حزب اللهی ها جلسه ی سخنرانی حسن نزیه به دعوت جبهه ملی اروپا ـ کمیته ی برلن ـ را با جنجال وغوغا و تهدید سخنران و هجوم به کرسی سخنرانی برهم زدند؛ آنان نبودند که دانشجویان هوادار شاپور بختیار را که مانند دیگر دانشجویان هموطن خود برای عرضه ی مطبوعات خود روز یکشنبه به کوی دانشگاه پاریس رفته بودند، همدست با حزب الله و مجاهدین و توده ای ها به قصد کشت کتک زدند و برخی از آنان را به سختی مجروح ساختند؛ آیا هنگامی که مجاهدین در رستوران دانشگاه کلن در آلمان بر سرِ گروه کوچکی از دانشجویان هوادار شاپور بختیار ریختند و در حالی که پس از ضرب و شتم شدید و تحقیر و تهدید آنها بدون دخالت دانشجویان آلمانی ناظر بر آن صحنه ی شرم آور کار به جاهای باریک تر کشیده بود واکنش اینگونه « هموطنان آزادیخواه» چه بود؟ آیا این گروه ها هرگز نوشتند یا در جایی گفتند که آنچه با بختیار و هواداران جوان او کردند و دشنام های ناجوانمردانه ای که هم‍آوا با به فداییان اسلام علیه امیرانتظام دادند و حکمی که همصدا با خط امامی ها بر خیانت و محکومیت او صادر کردند۳ برخلاف اصول اولیه ی عدالت و راه و رسم آزادیخواهی و ایراندوستی بوده؛ هیچگاه در جستجوی علت این خطاهای عظیم تاریخی خود برآمدند یا از آن اظهار پشیمانی یا حتی تأسف کردند؟ اگر کردند آن تحلیل از علت خطاهای عظیم، یا اظهار پشیمانی شان را در کجا باید خواند؟ و اگر نکرده اند حال که تشت رسوایی جمهوری اسلامی از بام آسمان افتاده و این نظام رو به فروپاشی می رود و امیر انتظام از جهان رفته و همه ی ایرانیان شرافتمند به ستایش از برخورد درست و شجاعانه ی او به ولایت فقیه و ایستادگی به موقع وی در برابر استقرار آن زبان به ستایش گشوده اند، چگونه می توان همصدایی کسانی را شنید و باور کرد که در آن زمان همنوا با گرگانِ زمانه علیه او غریده و دندان تیزکرده بودند و امروز همصدا با ستایشگران او به او درود فرستاده با ملیون اظهار همدردی می نمایند و در اعلامیه ی مشترک خود درباره ی او می نویسند:
« متاسفانه در مقابل اتهام ناجوانمردانه‌ی جاسوسى در آن زمان، برخی نیروهای سیاسى انقلابی و مخالف آمریکا نه تنها از امیر انتظام دفاع نکردند، بلکه بر آتش اتهامات ناموجه و بدون استناد علیه او دمیدند. ۴»
آیا در حالی که این گروه ها به مشارکت خود در «عدم دفاع از امیر انتظام و دمیدن بر آتش اتهامات ناموجه و بدون استناد علیه او» اشاره ای نمی کنند و تنها دیگران مجهول‍الهویه ای را به این اتهام سرزنش می کنند که در اعلامیه ی بالا نامی از هیچیک از آنان برده نشده، می توان برای سخن امروز آنان سر مویی اعتبار قائل شد؟ یا این سخنان را نیز باید مانند دیگر سخنان و اتهامات آن روز آنان علیه امیرانتظام و امثال او هم‍آوایی با زمانه دانست؟ آیا کسانی که از ملیون و حتی نهضت آزادی با سیل «دشنام»هایی چون «لیبرال» و «عامل امپریالیسم» پذیرایی می کردند ممکن است امروز بگویند در نهضت ملی و در ملیون لیبرالیسم جز هواداری از آزادی و شکل مدرن آن یعنی دموکراسی که در ایران مصدق مظهر آن بود چه معنایی داشت که از آن یک ناسزا ساخته بودند؟ و آیا امروز لیبرالیسم تغییر ماهیت داده یا آنان خود تغییر ماهیت داده اند که دیگر ما را با این واژگان نمی نوازند؛ و اگر آنان تغییر ماهیت داده اند این تغییر ماهیت را در چه عاملی می توان جستجو و مشاهده کرد؟ راستی، حال که تاریخ با سالگرد قتل شاپور بختیار نیز مصادف است آیا زمان آن نیست که نیم سخنی نیز، بر وفق زمانه، در خدمت تاریخی او به آزادی و در طرح فکر جدایی دین از حکومت به قلم آورند؟ یا زمان هنوز برای این کار زود است؛ یا اینکه شاپور بختیار هنوز از برزخ محکومیت های ایدئولوژیک آنان عبور نکرده است ؟!
یا حساب های کاسبکارانه ایجاب می کند که هنوز یک پا در اردوی اصلاح طلبان و پایی دیگر در زمین مخالفان جمهوری اسلامی داشته شانس آینده را از هر دو سو محفوظ نگهدارند؟
کسانی که در نتیجه ی «تعالیم دورانساز» حزب توده همواره به گرایش های سیاسی دیگر به چشم عوام سیاسی نگریسته اند و همچنان با همان زبان کهنه ی پر تبختر آن حزب به عنوان پیشروان جامعه بر دیگران فخر ایدئولوژیک می فروشند، از چند پله بالاتر به غیرخودی ها نگاه می کنند، و یک گام هم از این موضع خودشیفته ی پیشاهنگی تاریخ پایین نمی آیند باید بگویند رفتاری حسابگرانه، آن چنان که شرح آن رفت، با کدام آرمان والای سیاسی، با کدام مکتب آرمانخواهی، یا با کدام تحلیل سیاسی ـ تاریخیِ علمی تطبیق می کند؟ آیا هنوز ما با پیروان این تفسیر نادرست از نظریات مارکس که گویا اخلاق نیز بخشی از روبنای جامعه ی بورژوایی است روبروییم و باید واقع بینانه آن را بپذیریم و با تساهل از کنار اینگونه مسائل بگذریم؟
مهم تنها پذیرش منفعلانه ی فروپاشی اتحاد شوروی و همه ی اقمارش در اروپای شرقی و شکست فضیحت آمیز ورود ارتش سرخ به افغانستان برای تحمیل رژیمی کاملاَ بیگانه با فرهنگ مردم آن نیست. آنچه مهم است این است که بدانیم چه کسانی به علت اصلی این شکست بزرگ پس از ۷۳ سال حکومت یک حزب واحد، با مشت آهنین و با ایدئولوژی اقتدارطلب دولتی و اجباری اندیشیده اند و از این اندیشه چه دستگیرشان شده و تا کنون از آنچه دستگیرشان شده به ما چه گفته اند!
می توان از موضع چپ به جامعه نگریست، اختلاف شدید شرایط زندگی میان بالاترین قشر جامعه با محروم ترین بخش های آن را، خواه در سطح ملی و خواه در سطح جهانی دید، از تمرکز خیره کننده ی درصدی بزرگ از ثروت های تولید شده در دست درصدی بسیار کوچک از جامعه دچار بهت و انزجار شد، حتی می توان مانند بسیاری از سوسیالیست ها هنوز سرمایه داری را مسئول اصلی چنین وضعی دانست، و بالأخره به نام عدالت خواهی خواستار دگرگونی چنین وضعی بود و با بهره برداری از آزادی های دموکراتیک در راه برقراری عدالت بیشتر و حتی دگرگونی اساس بی عدالتی موجود با پیگیری مبارزه کرد.
نیز، می توان از موضع راست به اوضاع اجتماعی و اقتصادی نگریست، مانند بخشی از سیاستمداران و نظریه پردازان اقتصادی، که همگی آنان الزاماً کارگزاران سرمایه و دست‍نشاندگان چشم و گوش بسته ی سرمایه داری نیستند، مدیریت دولت بر امور اقتصادی خاصه مالکیت دولتی مؤسسات تولیدی را، جزئاً یا کلاً، و بالأخره حتی خدمات و کمک های اجتماعی به اقشار محروم را به دور از صرفه ی اقتصادی دانست و با استفاده از آزادی های سیاسی و اجتماعی و امکانات برتر خود برای پیش بردن چنین نظریاتی کوشید.
و، همچنین، می توان با کسب هوشیاری نسبت به خطر مهلکی که محیط زیست و آینده‍ی انسان و همه ی موجودات زنده ی این سیاره را تهدید می کند بر نظام سرمایه داری که با وسائل گوناگون توسعه ی هر روز بیشترِ مصارف غیرلازم را برای توسعه ی بازار فروش و به نفع منافع سرمایه داران دامن می زند شورید؛ یا ابرـ تولیدگرایی (hyper-productivisme) بخش مهمی از مکتب چپ را که از یک قرن و نیم پیش همه چیز را از نگاه به تولید و چرخه ی آن و «پیشرفت» های باز هم بیشتر وسائل تولید می‍دید و سالیان دراز در درک اهمیت محیط زیست نابینا مانده بود، بر گونه ای از محدودیتِ دید و جزمی بودن باورهای آن حمل کرد، اما همچنان نیز به آرمان عدالتخواهانه ی چپ وفادار ماند.
اما پس از آنهمه جنایت که به نام نظریات صریح یا پوشیده ی برتری نژادی در راه مطامع استعماری انجام یافته، یا به نام «دیدگاه علمی سیر تاریخ» به دست احزاب «تراز نوین» رخ داده، با عدم تجدید نظر در آن ادعاها و بدون اعلام رویگردانی از آنها، هنوز نیز خواستار صریح یا ضمنی رهبری بر دیگران در زیر پرچم ایدوئولوژی های کهنه و امتحان داده بودن، نمی تواند مبنای اعتماد متقابل باشد.
اگر برای آن دسته از هواداران سلطنت که حاضر به برشمردن خلافکاری های شاه، خاصه تجاوزات او به قانون اساسی مشروطه و در رأس همه ی آنها کودتای ۲۸ مرداد و محکوم کردن آنها نیستند صِرف ادعای پشتیبانی از دموکراسی و هواداری از آن قانون اساسی برای اعتماد به افکار و نیات آنان تکافو می کند، برای دستجات و گروه ها و افرادی نیز که قانون اساسی مشروطه را (از دیدگاهی که به تصور نادرست آنان یک دیدگاه چپ بوده)، قانونی عقب مانده، بورژوایی و لیبرال خوانده اند و سالیان دراز علیه هواداران آن تبلیغات کوبنده کرده اند نیز صرف ادعای هواداری از دموکراسی و خواست یک جمهوری بدون پسوند کافی است تا بتوان به آنان اعتماد کرد. چنین اعتمادی از هر دو سو نادرست و ساده لوحانه خواهد بود. اگر در میان سلطنت خواهان جناحی متشکل و مصمم که واقعاً و عمیقاً خواستار سلطنت مشروطه به معنی واقعی آن، یعنی به شکلی که در کشورهای اسکاندیناوی، انگلستان یا حتی اسپانیا شاهد آنیم وجودداشت چنین سلطنتی برای آینده ی ایران هیچ مسأله ای دربرنمی داشت؛ مگر مسأله های خاص برای بعضی از سلیقه های شخصی. همچنین است موضوع جمهوریخواهی؛ اگر کسانی که جمهوری خواهی را پرچم اصلی خود کرده اند، بی آن که خود را از زاویه های دیگری نیز تعریف کنند و مانند آنچه سلطنت طلبان نیز باید بکنند به گذشته ی خود برخورد دقیق و بیرحمانه نمایند، ماهیت نوینی از خود ارائه ندهند چه دلیلی برای رجحان آنان بر آن قسم از سلطنت خواهان که در بالا گفتیم و برای اعتماد بیشتر به آنان وجود خواهدداشت؟ تنها برای این که بجای سلطنت از جمهوری سخن می گویند؟ آنچه سبب عدم اعتماد به این دسته از خواستاران سلطنت می گردد غرور و افتخار بیجای آنان نسبت به صِرف نهاد سلطنت به دستاویز تاریخی بودن آن و به نام «افتخارات دوران پهلوی» است بی آنکه حاضر باشند کلامی پیرامون ضربات پادشاهان پهلوی به بنیاد مشروطه ی ایران که در اثر آن صدمات امروز جای خود را به نکبت مشروعه داده است بر زبان و بر قلم بیاورند. این کوته نظری تا زمانی که جای خود را به درک درست از واقعیت های دوران پهلوی نداده و با بیان صریح آنها زدوده نشده مسلماً آبستن خطرات بزرگ دیگری برای آینده است. برای گروه های جمهوری خواهی نیز که خود را با برچسب چپ تعریف می کنند اما در گذشته کار اصلی آنان بزرگترین ضربه های تبلیغاتی به قانون اساسی مشروطه و تضعیف مبانی نهضت ملی و فکر دموکراسی بوده، و در تبلیغات خود مسائل وارداتی کاذبی را که از حزب توده و فرقه ی دموکرات آذربایجان به ارث برده اند و می تواند به تجزیه ی ایران بیانجامد بر انبوه مسائل ملت ایران می افزایند، نیز تفاوت چندانی وجود ندارد؛ از سوی آنها نیز، تا زمانی که دچار غرور بیجا نسبت به گذشته ی خود و افکار همیشگی خود بوده از ادعای نابخردانه ی اشرافیت فکری، که در دوران های عتیق همواره از جانب پیامبران و منجیان بشریت عنوان می شده، دست نکشیده اند، همان خطرات سیادت طلبانه قابل پیش بینی است؛ چه شوربختانه امروز هنوز در جهان جمهوری هایی که به دست جموریخواهان «مترقی»(!) پایه گذاری شده و به شکل تنگ نظرانه ترین و بیرحمانه ترین نظام ها درآمده اند کم نیستند. نه صرف جمهوریخواهی، حتی جمهوریخواهی لاییک، و نه صرف مشروطه خواهی، بدون برخورد جدی به وضع مشروطه در دوران پهلوی، ملاکی برای آزادیخواهی و ضمانتی برای اعتماد به مدعیان آنها نیست.
چنین ضمانتی تنها می تواند با برخورد بیرحمانه و صریح هر مدعی آزادیخواهی نسبت به گذشته ی خود به دست آید. این کاری است که ما نسبت به روش بخشی از رهبری جبهه ملی در آخرین ماههای ۱۳۵۷ بدون هرگونه مجامله کرده ایم و خواهیم کرد.
آیا برای گروه ها و افرادی که دارای چنان افکار و چنین گذشته ای هستند هنوز نیز زمان یک خانه تکانی ایدئولوژیک و نگاه جدید به گذشته ی خود فرانرسیده و عرصه ی فعالیت سیاسی ایران باید همچنان از هر طرف در اشغال سنگواره های فکری و دروغ های ماهرانه و خوش ظاهر تاریخی باقی بماند؟ آیا هنوز گروهی از اشراف فکری هستند که تجسم و حامل «درک علمی» از تاریخ اند و دیگران همگی دچار موهومات و طفیل هستی آنان؟ و اگر چنین نیست پس آرایش نوین اندیشه ها چگونه است و چه نام دارد؟
۳۰ مردادماه ۱۳۹۷
علی شاکری زند
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱ «عزت‌الله سحابی و ۱۷ نفر از همفکرانش نیز فرصت را مغتنم شمردند و ضمن همراهی با «خط‌امام» در دشمنی با «لیبرالیسم» و شاخص آن امیرانتظام از نهضت‌آزادی انشعاب کردند.»
«عزت‌الله سحابی تا آنجا پیش رفت که به محکومیت امیرانتظام به جرم جاسوسی رأی داد و ادعا کرد اگر برای او کیفرخواست بنویسد تقاضای ۱۵ سال حبس می‌کند. سحابی هیچگاه بطور علنی از [1]
امیرانتظام پوزش نخواست و «حلالیت» نطلبید.» پژواک ایران، ایرج مصداقی.
۲ « مصدق رفت چنانکه در این سالها بازرگان، منتظری و سحابی‌ها رفتند و در این یکسال پاییزی؛ یزدی، معین فر، حاج سیدجوادی، شاه حسینی و بسته نگار در میان ملی گرایان مسلمان آزادیخواه و نیز برجستگانی از دیگر جریانات فکری و سیاسی ایران رفتند ولی: آسمان ایران ستاره‌های بی شمار دارد. عماد الدین باقی، روزنامه سازندگی، شنبه ۲۳ تیرماه ۱۳۹۷. [ت. ا.]
چنین عملی عجیب نیست؛ او مصدق و امیرانتظام را با کسانی همردیف می سازد که علی رغم همه ی ادعاهایشان به آزادیخواهی و پیروی از راه مصدق، با آنهمه تعصبات دینی و خدمت به دستگاه خون آشام خمینی، کمترین سنخیتی با مصدق و هواداران واقعی او نداشتند. و دلیل چنین رفتارهایی نیز روشن است. امثال عمادالدین باقی که همگی از برکشیدگان دوران این نظام اند، گرچه در مراحل بعدی این حکومت با جناح های رقیب در آن درگیری داشته اند و صدماتی هم متحمل شده اند اما در عین حال همه ی امتیازاتی را که در سایه ی این نظام و ستم های آن به جامعه و ویرانی های کشور به دست آورده اند حق مشروع خود می شمارند و ناچار برای امثال ابراهیم یزدی و معین فر هم باید همین حقانیت را قائل باشند.
۳ «عباس امیرانتظام در خردادماه ۱۳۶۰ بعد از تحمل ۱۵ ماه سلول انفرادی و تحمل انواع و اقسام فشارهای روانی با یک درجه تخفیف در بیدادگاهی که کمترین موازین حقوقی در آن رعایت نشده بود به حبس ابد محکوم شد. بازرگان که رئیس دولت موقت بود در دادگاه حضور یافت و به صراحت عنوان کرد:
«"به نظر من حال اگر باید کسی محاکمه شود من هستم زیرا از تمام این جریانات که به عنوان اتهام برای آقای امیرانتظام ذکر شده است شریک بوده ام و تمام این جریانات با نظارت خود بنده بوده است."»
«در این دوران تضاد بین نیروهای سیاسی و نظام اسلامی به اوج خود رسیده بود و دیگر هیچیک از گروه‌های سیاسی مخالف نظام برای محکومیت امیرانتظام هلهله و شادی نکردند. تنها حزب توده و فداییان اکثریت و جنبش مسلمانان مبارز که متحدان نظام اسلامی بودند سر ازپا نمی‌شناختند.»
«سازمان فدائیان (اکثریت) با صدور اطلاعیه‌ای نوشت:
«"ما رأی دادگاه را تأیید می‌کنیم و کیفر مربوطه را درخور خیانت‌های ارتکاب شده ارزیابی می‍نمائیم. ما قاطعیتی را که در این رأی به کار رفته ارج می نهیم و معتقدیم که جرائم برشمرده از سوی دادگاه نه تنها دلالت بر محکوم بودن امیرانتظام به جرم جاسوسی به نفع اصلی ترین دشمن مردم ما یعنی آمریکا دارد، بلکه نشان‌دهندّه ی جرائم جنایت‌باری است که دولت موقت (دولت بازرگان) در طی ۹ ماه زمام داریش علیه انقلاب و مردم مرتکب شده است. به همین دلیل هم است که ما می‌گوئیم: دادگاه انقلابی امیرانتظام و ارائه یک دادنامه‌ی انقلابی و سمت دار، کابینه لیبرال بازرگان را هم به شدت محکوم کرده است."»
«خط امامی‌ها نیز که همچنان در صف اول مبارزه «ضد‌امپریالیستی» و ضد آمریکایی بودند ول کن امیرانتظام که زندانی بود و امکان پاسخگویی نداشت نبودند.» [ت. ا.]
نک. ایرج مصداقی، عباس امیرانتظام، یک پرونده نمادین، پژواک ایران.
۴ نک. اعلامیه ی مشترک چهار سازمان که در آن همچنین می خوانیم:
«عباس امیرانتظام در طول چهار دهه‌ی گذشته نماد کم‌نظیر مقاومت و پایداری، رواداری، رویگردانی از انتقام جویی و مخالف کینه ورزی و خشونت بود. انسانی آزاده، که حتی کینه‌ای از عاملان رنج و ملال خود در طول چهار دهه‌ی گذشته به دل نگرفت. او با رفتار و گفتار خود در سال های اخیر به یکی از آموزگاران نسل جدید فعالان سیاسی و مدنی در کشور بدل شده بود. شخصیتی برجسته که مشی و رفتار انسانی اش مرز دیوارهای زندان و جسم و جان خسته و رنجدیده اش را در نوردیده و در سپهر عمومی انتشار یافته بود.
ما همدردی عمیق خود در این غم بزرگ را به همسر و خانواده‌ی ایشان، شورای مرکزی و اعضای جبهه ملی ایران و همه‌ی مبارزان ملی و آزادیخواه کشورمان، اعلام می کنیم. ما همراه با جبهه ملی ایران از همه‌ی کوشندگان راه آزادی و سعادت کشورمان دعوت می کنیم در مراسم تشییع آن نماد مقاومت مشارکت نمایند (…)
هیات سیاسی اجرائی:اتحاد جمهوریخواهان ایران؛ حزب چپ ایران (فدائیان خلق)؛ سازمان های جبهه ملی ایران در خارج از کشور؛ همبستگی جمهوریخواهان ایران. ۲۱ تیر ماه ۱۳۹۷ – ۱۲ ژوئیه ۲۰۱۸ »
