زلزله نفتی در بازارها
مهم‌ترین دلیل این کاهش قیمت، تصمیم اوپک مبنی‌بر حذف سقف تولید در نشست روز جمعه بود. به‌طوری‌که قیمت نفت WTI با کاهش بیش از ۵/ ۱۱ درصدی از ۵/ ۴۱ دلار پیش از نشست، به کمتر از ۳۷ دلار در روز گذشته رسید. شکست مرز روانی ۴۰ دلاری نفت، شوک‌هایی را در سایر بازارها ایجاد کرد. به‌طوری‌که قیمت جهانی فلزات پایه نیز در مسیر نزولی با نفت همراه شدند. همچنین اثر منفی کاهش قیمت نفت بر تورم جهانی، باعث کاهش جذابیت اونس طلا و قرار گرفتن قیمت آن در کف ۵/ ۵ ساله شد.
در بورس تهران نیز که حدودا ۵۰ درصد آن شرکت‌های وابسته به کالا هستند، شاهد فشار فروش و افت قیمت‌ها بودیم. هرچند در لحظات پایانی برخی معاملات بلوکی در تک‌سهم‌ها، مانع منفی ماندن شاخص کل شدند، اما مسیر عمومی قیمت‌ها نزولی بود و از ۳۴ صنعت فعال بورسی، ۲۰ گروه افت شاخص را تجربه کردند.
پایداری محدوده ۳۰ دلاری نفت؟
گروه نفت و پتروشیمی - نسیم علایی: در دو روز ابتدایی بازگشایی بازارهای بین‌المللی بعد از آخرین نشست اوپک، قیمت نفت افت کرد. روز دوشنبه هر دو نفت شاخص برنت و وست تگزاس اینترمیدیت حدود ۶ درصد سقوط کرده و نفت برنت را به مرز ۴۰ دلار و WTI را به حدود ۳۷ دلار به ازای هر بشکه رساندند؛ روز گذشته نیز افت قیمت نفت ادامه یافت، به طوریکه تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۸ به وقت تهران) نفت خام آمریکا با افت حدود یک دلاری نسبت به روز پیش از آن به ۷۶/ ۳۶ دلار بر بشکه رسید. هر بشکه نفت برنت نیز با حدود ۹۰ سنت کاهش ۹/ ۳۹ دلار معامله شد.
بر این اساس بهای نفت در دو روز گذشته حدود ۳ دلار (۷ درصد) افت قیمت را تجربه کرد و به کف ۷ ساله خود رسید. کار‌شناسان دلیل افت قیمت‌ها را ناتوانی اعضای اوپک در به توافق رسیدن بر سر میزان سقف تولید این سازمان در نشست روز جمعه اعلام کردند. در این بین برخی بر این باورند که بازار نفت برای معدود دفعاتی در تاریخ مانند یک بازار طبیعی عمل می‌کند و تحت کنترل سیاست‌های اوپک نیست، بنابراین گذشته از شوک روانی که تصمیم جمعه اوپک بر بازار نفت داشته است، عرضه و تقاضای نفت نشان از به تعادل رسیدن بازار در سال ۲۰۱۶ دارد.
عدم توافق در اوپک محرک کاهش قیمت نفت
روز جمعه گذشته اعضای اوپک در نشست رسمی این سازمان بر سر تعیین سقف تولید با یکدیگر به اختلاف رسیدند و این موجب شد که این سازمان سقفی برای تولید نفت در بیانیه پایانی خود اعلام نکند. در این نشست عربستان خواستار افزایش ۵/ ۱ میلیون بشکه‌ای سقف تولید و رساندن آن به ۵/ ۳۱ میلیون بشکه در روز شد و در مقابل ایران و دیگر اعضا با آن مخالفت کردند، در نتیجه این عدم توافق اعضا به بی‌سقفی اوپک انجامید که این موضوع فعالان بازار را نگران افزایش مازاد عرضه کرده است. روز گذشته بسیاری از کار‌شناسان اعلام کردند که تصمیم اوپک ممکن است منجر به افت قیمت نفت در هفته‌های آینده شود. این در حالی است که به نظر نمی‌رسد تصمیم این سازمان در میزان عرضه جهانی تاثیر چندانی داشته باشد و این موضوع تنها از بعد روانی و در کوتاه‌مدت بر بازار نفت اثرگذار است.
در واقع در حال حاضر بیش از یک سال و نیم است که اعضای این سازمان بیش از سقف ۳۰ میلیون بشکه‌ای خود تولید می‌کردند و عملا در نبود میزان سهمیه مشخص برای هر یک از اعضا این سقف تولید نمی‌توانست مانع از تولید حداکثری اعضای این سازمان شود. بنابراین اگر اوپک سقف تولید خود را ۳۰ میلیون بشکه نگه می‌داشت یا حتی سقف جدیدی اعلام می‌کرد و آن را مثلا به ۵/ ۳۱ میلیون بشکه افزایش می‌داد همچنان در میزان عرضه این سازمان تاثیری نداشت چراکه غالب اعضای این سازمان با همه توان خود در حال تولید هستند. اما تصمیم اوپک از منظر دیگری حائز اهمیت است، اوپک روز جمعه رسما اعلام کرد که راهبرد بلند‌مدت این سازمان محدود کردن تولید و تاثیر‌گذاری بر بازار نفت به‌عنوان یک کارتل نفتی نیست و این موضوع در کوتاه‌مدت بر بازار نفت فشار آورده و قیمت نفت را کاهش داد.
نوسانات طبیعی بازار نفت
اکونومیست در یکی از گزارش‌های خود از بازار نفت از قول جیسون برودوف، مدیر مرکز دانشگاه کلمبیا اعلام کرد که یک سال گذشته در تاریخ بازار نفت جزو معدود دفعاتی است که این بازار بسیار طبیعی و مانند یک بازار واقعی تنها تحت تاثیر عوامل عرضه و تقاضا است. این گزارش افت قیمت نفت را در پی افزایش عرضه و کاهش رشد تقاضا می‌داند، نه متاثر از سیاست‌های نفتی اوپک. در بازار طبیعی نفت در این مدت سمت عرضه در این یک سال چه اتفاقاتی افتاده است؟
به گزارش «دنیای اقتصاد» با افزایش تولید نفت از منابع غیر‌متعارف مانند نفت شیل و نفت ماسه‌ای و از سوی دیگر افزایش تولید از آب‌های عمیق دریای شمال، مدت‌ها است که اوپک مانند سابق تنها بازیگر بازار نفت نیست. بر این اساس اگر از منظر تئوری بازی‌ها به این موضوع نگاه کنیم، زمانی‌که تعداد بازیگران یک بازار زیاد است و نمی‌توان بین آن‌ها در راستای کاهش تولید و افزایش قیمت هماهنگی ایجاد کرد (همان‌طور که بین اوپک و غیر‌اوپک طی یک سال اخیر اتحادی به منظور کاهش تولید و افزایش قیمت نفت به وجود نیامد) اگر تنها یکی از آن‌ها (اوپک) تولید خود را کاهش دهد، دیگر تولیدکنندگان نفت عرضه خود را افزایش و در پی آن قیمت‌ها همچنان کاهش می‌یابد بنابراین بر اساس تئوری بازی‌ها در رقابت بین تولیدکنندگان اوپک و خارج از اوپک تنها یک گزینه باقی می‌ماند تولید حداکثری و خارج کردن رقیب از گود رقابت.
اما در درون اوپک چه اتفاقی افتاد؟ طی یک سال اخیر اعضای اوپک نیز به دلیل اختلافی که با یکدیگر بر سر کاهش تولید داشتند تنها یک گزینه پیش روی خود دیدند، تولید حداکثری به منظور جبران افت درآمد. بر این اساس مدت‌ها است که اعضای این سازمان با همه توان در حال تولید هستند و هیچ سقف تولیدی نمی‌توانست مانع از افزایش تولید آن‌ها شود. همچنین درخصوص تولیدکنندگان نفت ارزان که علاوه بر اوپک، روسیه را نیز شامل می‌شود، تولیدکنندگان نفت ارزان طی یک سال گذشته با یکدیگر به رقابت پرداختند تا بلکه بتوانند سهم بیشتری از بازار را به دست آورند. به‌طوری‌که روسیه و اعضای اوپک برای کسب بازار آسیا و اروپا با یکدیگر به رقابت پرداختند و برای کسب سهم بیشتری از بازار قیمت‌های خود را کاهش دادند. این موضوعی است که در هر بازاری که به شکل طبیعی معامله می‌شود و کسی آن را کنترل نمی‌کند، اتفاق می‌افتد. در این بین تولیدکنندگانی که برای تولید هر بشکه نفت هزینه بالایی می‌پردازند، از جمله شرکت‌های بزرگ تولیدکننده نفت شیل و ماسه‌ای و همچنین شرکت‌های رقیب شرکت‌های ملی نفت رفتار معقولانه‌ای در پیش گرفته و به کاهش سرمایه‌گذاری‌های خود پرداختند.
بر اساس آماری که تاکنون منتشر شده این شرکت‌ها امسال مجبور به کاهش ۱۵۰ میلیارد دلار از حجم سرمایه‌گذاری‌های خود شدند که البته پیش‌بینی می‌شود کاهش حجم سرمایه‌گذاری‌ها در سال ۲۰۱۶ نیز ادامه یابد. هرچند به دلیل اینکه پروژه‌های نفتی زمان‌بر هستند و همچنین تولیدکنندگان سعی می‌کنند از حداکثر امکانات خود استفاده کرده و با افزایش تولید کاهش درآمدهای خود را جبران کنند، کاهش سرمایه‌گذاری‌ها بر میزان تولید نفت با تاخیر اثر می‌گذارد و فعلا شاهد کاهش چندانی در مقدار تولید نبوده‌ایم.
با این وجود، آنچه مشخص است این است که نرخ رشد کاهش سرمایه‌گذاری به کاهش تولید می‌انجامد. در سمت تقاضا نیز بازار نفت بسیار طبیعی عمل می‌کند. طی یک سال گذشته با افت ۵۰ درصدی قیمت‌ها شاهد رشد در سمت تقاضای بازار نفت بودیم و آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی کرده است که نرخ رشد تقاضا در سال جاری میلادی به ۹/ ۱درصد برسد که نسبت به متوسط چند سال اخیر ۹/ ۰واحد درصد بیشتر است. در واقع با وجود اینکه برخی کشورهای مصرف‌کننده نفت با کاهش رشد اقتصادی مواجه شده‌اند اما کاهش قیمت‌ها تقاضا را بالا‌تر از آنچه باید نگه داشته است. تا پیش از نشست اخیر اوپک به دلیل افزایش سطح ذخایر نفتی جهان پیش‌بینی می‌شد که در نیمه اول سال ۲۰۱۶ نفت همچنان در سطح پایینی معامله شود.
به‌طور مثال موسسه گلدمن ساکس پیش از این نیز اعلام کرده بود که انباشت نفت در بازارهای جهانی در حال انتقال به بازار فرآورده‌های نفتی است و به زودی شاهد اشباع بازار فرآورده‌ها و افت قیمت آن‌ها خواهیم بود که خود این موضوع به کاهش تقاضا و قیمت نفت و حتی رسیدن آن به زیر ۲۰ دلار خواهد انجامید اما به نظر می‌رسد این پیش‌بینی کمی بدبینانه باشد چراکه عوامل عرضه و تقاضا نشان می‌دهد بازار سال بعد بیش از امسال به تعادل نزدیک می‌شود.
در حال حاضر در سمت عرضه تولیدکنندگان نفت ارزان به غیر از ایران و لیبی با همه توان در حال تولید هستند و در آینده تنها از سوی این دو کشور به خصوص ایران احتمال افزایش عرضه وجود دارد اما تولیدکنندگان نفت گران با وجود مقاومتی که تاکنون در برابر کاهش قیمت‌ها داشتهاند، در سه ماهه دوم سال ۲۰۱۶ با عرضه مواجه می‌شوند. بنابراین با توجه به رشد تقاضای روزانه که آژانس بین‌المللی انرژی حدود ۲/ ۱ میلیون بشکه آن را برآورد کرده است، افزایش عرضه‌ای که از سوی ایران اتفاق می‌افتد جذب بازار خواهد شد و نمی‌تواند چندان به افت قیمت‌ها منجر شود.
دنیای اقتصاد
