پرده آخر
صحنه پایانی ریاست مسعود بارزانی در اقلیم کردستان عراق قرار بود جور دیگری به پایان برسد. بارزانی از این منطقه به آن منطقه و از این شهر به آن شهر اقلیم رفت تا با پیروزی در همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان از عراق هم آینده سیاسی خود را تضمین کند و هم آرزوی دیرینه کردها را تحقق بخشد اما در نهایت آنچه نصیبش شد، کناره‌گیری از قدرت بود. روز گذشته جلسه پارلمان اقلیم کردستان تشکیل شد و مهم‌ترین بخش آن خواندن نامه‌ای بود که مسعود بارزانی شنبه‌شب به رئیس پارلمان اقلیم فرستاده بود. بااین‌حال ساعاتی بعد از آغاز این نشست غیرعلنی، جلسه پارلمان به‌دلیل بالاگرفتن تنش‌ها برای یک ساعت متوقف شد.
به گزارش خبرگزاری رووداو، بارزانی در این نامه تصمیم خود را برای کناره‌گیری از قدرت اعلام و به پارلمان اقلیم پیشنهاد کرد که اختیارات او به دولت، پارلمان و قوه قضائیه اقلیم واگذار شود. بااین‌حال نمایندگان جنبش تغییر (گوران) به طرح تقسیم قدرت اعتراض کردند و خواستار واگذاری قدرت به رئیس پارلمان شدند. بارزانی در نامه‌اش نوشته که همچنان پیشمرگه باقی می‌ماند.
دوره ریاست مسعود بارزانی روز چهارشنبه ۳۱ اکتبر (۹ آبان) به پایان می‌رسد، اما انتخابات ریاست اقلیم به‌دلیل بحرانی که بعد از برگزاری همه‌پرسی استقلال کردستان از عراق پیش آمد، به تعویق افتاد. پس از برگزاری همه‌پرسی و بالاگرفتن اختلافات، بارزانی برای کناره‌گیری تحت فشار قرار گرفت. بارزانی بی‌توجه به مخالفت‌های ایالات متحده، ترکیه، ایران و دولت مرکزی عراق و با نادیده‌گرفتن نگرانی‌های احزاب مخالف کُرد همه‌پرسی را برگزار کرد و همان‌طور که انتظار می‌رفت اکثریت کُردهای اقلیم به جدایی این منطقه رأی آری دادند. اما آنچه ظاهرا بارزانی انتظارش را نداشت، پاسخ دولت مرکزی عراق و کشورهای همسایه اقلیم بود. اقلیم کردستان بلافاصله با تحریم‌هایی فلج‌کننده مواجه شد؛ همه پروازهای بین‌المللی به مقصد اقلیم به‌حالت تعلیق درآمد و ایران و ترکیه مرزهای زمینی خود را با کردستان عراق بستند. بااین‌حال تیر خلاص بر رؤیای کردها، عملیات نظامی نیروهای دولتی عراق و شبه‌نظامیان حشدالشعبی به شهر کرکوک و دیگر شهرهای مورد مناقشه میان بغداد و اربیل بود. اقلیم کردستان کرکوک، شنگال و دیگر مناطقی را که با بیرون‌راندن داعش در سال‌های اخیر به‌دست آورده بود، بدون هیچ‌گونه مقاومتی از سوی پیشمرگه‌های کرد به دولت مرکزی واگذار کرد. ازدست‌دادن میدان‌های نفتی کرکوک در واقع به معنی ازهم‌پاشیدن اقتصاد شکننده این منطقه بود.
انتقادها از بارزانی
بسیاری از منتقدان بارزانی را به خاطر اقتصاد اقلیم سرزنش می‌کنند و اقلیم کردستان به رهبری بارزانی را یکی از فاسدترین بخش‌های عراق می‌دانند. به گفته برخی از نمایندگان پارلمان اقلیم، میلیاردها دلار از درآمدهای نفتی اقلیم کردستان در سال‌های اخیر ناپدید شده است. در ماه مارس سال ٢٠١٧ یکی از نمایندگان پارلمان اقلیم کردستان گفت چیزی حدود یک‌میلیاردو ٢٦٦ میلیون دلار از درآمدهای نفتی اقلیم در سه ماه اخیر ناپدید شده است. بسیاری از منتقدان هم می‌گویند بارزانی به جای خدمت به مردم اقلیم و سروسامان‌دادن به اوضاع اقتصادی، ثروت عظیمی برای خود و اعضای خانواده‌اش به جیب زده است. پسر بارزانی رئیس سازمان اطلاعات منطقه اقلیم بوده و نچیروان بارزانی، برادرزاده مسعود بارزانی، نخست‌وزیر اقلیم کردستان است. خانواده جلال طالبانی هم از این اتهامات مصون نمانده‌اند و منتقدان می‌گویند همسر طالبانی و پسرش و دیگر نزدیکان به رهبر حزب اتحادیه میهنی، بخشی از درآمدهای حاصل از فروش نفت اقلیم را برای خود برداشته‌اند.
آینده بغداد-اربیل
فارغ از مسائل داخلی اقلیم کردستان، رابطه این منطقه و دولت مرکزی پس از برگزاری همه‌پرسی به یکی از مسائل چالش‌برانگیز این روزهای عراق بدل شده است. زیاد العلی، تحلیلگر مسائل عراق، بر این باور است که اولین قدم برای حل اختلافات این است که دو طرف به‌درستی منافع خود را تعریف کنند.
این تحلیلگر در یادداشتی که برای الجزیره نوشته، می‌گوید دو طرف برای کنارگذاشتن خودخواهی و متحدشدن درباره منافع متقابل به زمان و تلاش زیادی نیاز دارند. شرایط فعلی و موضع‌گیری‌های اخیر بغداد این احتمال را افزایش می‌دهد که دولت مرکزی در گفت‌و‌گوهای احتمالی تقاضای حداکثری را مطرح کند و از آن سو اقلیم هم ١٤ سال نقش پررنگی در سیاست داخلی عراق داشته و از همین رو عادت‌کردن به کاهش این نفوذ احتمالا برای مقامات اقلیم بسیار دشوار خواهد بود.
زیاد العلی می‌گوید تلاش برای اصلاح قانون اساسی با هدف ایجاد شکل جدیدی از فدرالیسم هم باید قدم بعدی در راستای حل اختلافات باشد. این اصلاحات باید شامل مکانیسم توزیع منصفانه و روشن درآمدها باشد، سازوکاری که دو طرف بتوانند بر آن تکیه کنند. بااین‌حال این فرایند ممکن است سال‌ها طول بکشد و ضمنا پیش‌فرض آن این است که دو طرف مایل به اجراکردن این سازوکارها باشند. در فضای کنونی بغداد با چالش‌های بسیاری روبه‌روست؛ گروه تروریستی داعش هنوز به‌طور کامل در عراق شکست نخورده و در صورت شکست کامل هم احتمالا ترکش‌های آن تا مدت‌ها دامن‌گیر عراق خواهد بود و از همین رو برقراری امنیت در عراق که حتی پیش از ظهور داعش هم بحران‌زده بود، کار بسیار دشواری است. یکی دیگر از چالش‌های پیش‌روی بغداد، انتخابات پارلمانی این کشور است که فرایند تشکیل دولت را به دنبال دارد که همواره بحث‌برانگیز و بحرانی بوده است. همه این چالش‌ها به این معناست که هرگونه تلاش جدی برای حل‌و‌فصل بحران میان اربیل و بغداد به این زودی‌ها کارساز نخواهد بود.
شرق
چه کساني جاي خالي مسعود بارزاني را پر مي‌كنند
وارثان مسعود
خانواده در کردستان عراق مهم‌ترين عامل در تعيين قدرت سياسي است و هرچه خانواده بزرگ‌تر باشد، قدرت آن نيز بيشتر مي‌شود. از ديگر سو، اقليم کردستان عراق در يکي، دو دهه گذشته دوران پرفرازونشيبي را سپري کرده است. اين منطقه بعد از حمله نيروهاي ائتلاف به رهبري آمريکا و سرنگوني رژيم صدام حسين، به يک منطقه خودمختار در عراق تبديل شد. کردها از فرداي روي‌کارآمدن دولت جديد در عراق رابطه گرم و سازنده‌اي با بغداد داشته‌‌اند اما در سال‌هاي اخير بر سر برخي مسائل ازجمله مناطق مورد مناقشه مانند کرکوک، اين رابطه رو به سردي گذاشت. در اين ميان، نمي‌توان از نقش برخي چهره‌هاي سياسي در اين فرازونشيب‌هاي سياسي غافل شد. تا همين يکی، دو روز پيش، مسعود بارزاني، رهبر حزب دموکرات کردستان و رئيس اقليم، بدون ترديد قدرتمندترين فرد در اقليم کردستان محسوب مي‌شد اما تحولات روزهاي اخير و استعفاي او حالا به بحراني جديد در اين منطقه بدل شده است. درواقع، اصرار مسعود بارزاني به برگزاري همه‌پرسي استقلال در ميانه مخالفت‌هاي داخلي، منطقه‌اي و بين‌المللي درنهايت به ضرر او تمام شد و حال او در آستانه کناره‌گيري از قدرت است. کناره‌گيري بارزاني از رياست اقليم کردستان، بدون شک خلأيي را ايجاد مي‌کند که به‌سرعت بايد پر شود. در ادامه نگاهي خواهيم انداخت به تعدادي از قدرتمندترين افراد در کردستان عراق که مي‌توانند در آينده جا پاي مسعود بارزاني بگذارند.
نچيروان ادريس بارزاني: قدرت و نفوذ او در اقليم اگر از مسعود بيشتر نباشد، کمتر هم نيست. او از سال ٢٠١٢ تاکنون عنوان نخست‌وزيري اقليم کردستان را يدک مي‌کشد و پيش‌تر نيز در يک دوره بين سال‌هاي ٢٠٠٦ تا ٢٠٠٩ ميلادي نخست‌وزيري اقليم را تجربه کرده بود. نچيروان همچنين قائم‌مقام حزب دموکرات کردستان بوده و با مسعود بارزاني نسبت خانوادگي دارد. يکي از ويژگي‌هاي نچيروان قدرت همکاري او با طرفداران و مخالفان است که او را به چهره‌اي محبوب و تقريبا بي‌رقيب بدل کرده است.
مسرور بارزاني: پسر ارشد مسعود بارزاني و يکي از اعضای ارشد رهبري حزب دموکرات. او در مقام رئيس شوراي امنيت اقليم کردستان، فرماندهي تمامي نيروهاي امنيتي و اطلاعاتي اقليم کردستان را در دست دارد. از ديگر سو، رقابت ديرينه‌اي ميان او و نچيروان بارزاني در جريان بوده و هست. بااين‌حال در قياس با مسرور، نچيروان از مهارت بيشتري در اداره امور و همچنين محبوبيت مردمي بيشتري برخوردار است. از ديگر سو، مسرور خود را وارث طبيعي پدرش مي‌داند و بدون ترديد مانعي اصلي در بدل‌شدن نچيروان به رهبري بعدي اقليم محسوب مي‌شود و در اين مسير از هيچ کوششي دريغ نخواهد کرد. بااين‌حال، کارشناسان و تحليلگران سياسي بر اين باورند که مسرور به هيچ عنوان توانايي رقابت با نچيروان را نداشته و بعيد است که در يکي، دو دهه آتي بتواند به جايگاه پدرش دست يابد.
آشتي هورامي: وزير منابع طبيعي اقليم کردستان که مسئوليت انعقاد قراردادهاي نفتي در اين منطقه را برعهده دارد. درواقع او کنترل بخش مالي و جريان پول به اين منطقه را در اختيار دارد. بااين‌حال برخي شائبه‌ها درخصوص انعقاد برخي قراردادهاي مخفي باعث شده تا آينده سياسي او اندکي در هاله ابهام قرار گيرد البته مادامي که خانواده بارزاني قدرت را در دست داشته باشند، او از هر گونه بازجويي و سؤال و جواب در امان خواهد بود.
خانم هرو ابراهيم احمد (هرو طالباني): همسر جلال طالباني فقيد که زماني عنوان بانوي اول عراق را يدک مي‌کشيد. او همواره نقش تعيين‌کننده‌اي در حزب اتحاديه ميهني ايفا کرده است و از نفوذ بالايي در آن برخوردار است. از او به‌عنوان ثروتمندترين زن در کردستان ياد مي‌شود و کنترل مسائل مالي اتحاديه ميهني را در اختيار دارد. در غائله اخير در کرکوک و خارج‌شدن نيروهاي پيشمرگه براي عدم رويارويي با نيروهاي عراقي از اين مناطق، بسياري نقش او را پررنگ مي‌دانند.
کريم سنجاري: او که دانش‌آموخته حقوق از دانشگاه بغداد است، در سال ١٩٧٣ به حزب دموکرات کردستان پيوست. سنجاري در دهه ٨٠ ميلادي به مدت هشت سال به سوئد تبعيد شد و در بازگشت رياست سرويس امنيتي حزب دموکرات را برعهده گرفت و در سال ٢٠٠١ نيز به‌عنوان وزير کشور اقليم کردستان منصوب شد. او که سابقه طولاني حضور در کابينه اقليم کردستان را دارد، نقشي موازنه‌گر را در برابر نچيروان بارزاني ايفا مي‌کند.
هوشيار زيباري: يکي از شناخته‌شده‌ترين چهره‌هاي سياسي کُرد که سمت‌هاي مختلفي را نيز در دولت مرکزي برعهده داشت. زيباري که در سال ٢٠١٤ به‌عنوان معاون اول حيدر العبادي، نخست‌وزير عراق، منصوب شد، بين سال‌هاي ٢٠٠٣ تا ٢٠١٤ به‌عنوان وزير امور خارجه عراق فعاليت مي‌کرد. او عموي مسعود بارزاني است و گفته مي‌شود يکي از قدرتمندترين چهره‌هاي پشت پرده در کردستان بوده و در زمره معدود افرادي است که بر مسعود بارزاني نفوذ دارد. او بعد از آنکه سياست‌مداران کرد از کابينه نوري المالکي خارج شدند، جاي خود را به حسين الشهرستاني داد.
ملا بختيار: يک سياست‌مدار ارشد کرد و رئيس اداره سياسي حزب اتحاديه ميهني که در سال ١٩٧٦ به عضويت رهبري اين گروه درآمد. او که به نوعي بر فعاليت نيروهاي پيشمرگه اقليم کردستان نظارت دارد، به‌عنوان يکي از اعضای ارشد و بانفوذ حزب اتحاديه ميهني شناخته مي‌شود.
فاروق ملامصطفي: ميلياردر و تاجر کرد که از روابط نزديکي با رهبري حزب اتحاديه ميهني برخوردار است. او همچنين مؤسس و يکي از مالکان شرکت تلفن همراه «آسياسل» در عراق و کردستان محسوب مي‌شود.
نزديکان بارزاني: در رده‌هاي بعد قدرت و نفوذ نيز بايد از اعضای خانواده بارزاني، يعني سيروان بارزاني، منصور بارزاني، راوان ادريس بارزاني و يوسف ادريس بارزاني ياد کرد. درواقع اين افراد هرکدام کنترل بخش‌هايی از نيروهاي امنيتي و نظامي اقليم کردستان را در اختيار دارند. منصور، پسر دوم مسعود بارزاني، يک فرمانده نظامي است. سيروان يکي از فرماندهان ارشد نيروهاي پيشمرگه بوده و هم‌زمان مالک شرکت تلفن همراه محلي «کورک» است.
روزنامه شرق
