از زمان اولین انتخابات شهرداری‌های عربستان در سال ٢٠٠٥ که کاملا مردانه بود، زنان سعودی به صورت مستمر خواستار حق رأی و حتی نامزدی در انتخابات بودند؛ امسال تغییر و تحولات رقم خورد و زنان درنهایت توانستند در کنار مردان در انتخابات شورای شهر شرکت کنند؛ هم در مقام رأی‌دهنده و هم در جایگاه نامزد. روز گذشته ٩٨٠ زن در کنار بیش از پنج هزار مرد برای کرسی‌های شورای شهر عربستان به رقابت پرداختند. ١٣٠ هزار زن هم برای رأی‌دادن ثبت‌نام کردند که اگرچه در مقایسه با یک میلیون و ٣٥٠ هزار مردی که ثبت‌نام کرده‌اند، اندک است اما حرکت مهمی در راستای سهم‌خواهی زنان سعودی به حساب می‌آید. شوراهای شهر و روستا تنها نهاد دولتی است که اعضای آن با رأی مستقیم شهروندان عربستانی انتخاب می‌شوند. فرصت حضور در انتخابات حتی برای مردهای سعودی هم اندک بوده و در طول دهه‌های اخیر این سومین‌بار است که مردان پای صندوق‌های رأی رفته‌اند؛ اولین انتخابات در سال ٢٠٠٥ برگزار شد، دومین در سال ٢٠١١ و سومین انتخابات هم روز گذشته. به دلیل تعداد بالای نامزدهای مرد و تجربه‌نداشتن زنان در مبارزات انتخاباتی، انتظار نمی‌رود زنان کرسی‌های زیادی را از آن خود کنند اما همین حضور حداقلی زنان هم انعکاسی از تمایل زنان سعودی برای ایفای نقشی پررنگ‌تر در جامعه و سیاست است. بااین‌همه، نابرابری‌ها و فشار پادشاهی محافظه‌کار روی زنان در همین روند انتخاباتی هم کم نبوده؛ دو نفر از فعالان زن در بحبوحه انتخابات رد صلاحیت شدند و محدودیت‌های معمول اعمال‌شده بر زندگی زنان، مبارزه انتخاباتی را برای دیگر نامزدهای زن دشوار کرده است. نامزدهای زن نمی‌توانستند از تصاویر خود در پوسترهای تبلیغاتی استفاده کنند و گپ و گفت آنها با رأی‌دهندگان مرد هم ممنوع بود. حضور زنان در کمپین انتخاباتی یعنی صحبت‌کردن از پشت یک پارتیشن و داشتن همکار یا خویشاوند مردی که بازگوکننده اهداف و برنامه‌های آنها باشد. در چنین فضایی، بدون حق رانندگی و نیاز به رضایت یک مرد برای بسیاری از فعالیت‌ها، تصور تأثیر پررنگ زنان بر مردم شاید بسیار دشوار باشد.
برای کسانی که تلاش کرده‌اند عربستان را به معیارهای حداقلی دموکراسی قرن بیست‌و‌یکم و برابری جنسیتی نزدیک کنند، محدودیت‌ها همواره خسته‌کننده و طاقت‌فرسا بوده است. بسیاری از ناظران بر این باورند که تغییرات عمدتا تحت فشارهای بین‌المللی محقق شده و برای مثال تهدید حذف حضور عربستان از بازی‌های المپیک ٢٠١٢ لندن، درنهایت به اضافه‌شدن دو زن در کاروان ورزشی عربستان سعودی منجر شد. با این همه مناسبات اقتصادی و ثروث نفتی این پادشاهی در بسیاری از موارد نقض حقوق بشر، دهان کشورهای داعیه‌دار دموکراسی را بسته است.
آزادی‌ها اما اندک اندک و به‌آرامی از راه می‌رسند. حدود ١٠ روز پیش بود که عربستان اعلام کرد به زنان مطلقه و بیوه مجوز دریافت کارت هویت خانواده داده می‌شود، کارتی که زنان با آن می‌توانند کارهای ساده‌ای مثل ثبت‌نام مدرسه فرزندان و درمان آنها را که پیش‌تر تنها مردان حق انجام آن را داشتند، انجام دهند. با وجود مزایای این تغییر حداقلی، بسیاری از زنان عربستان همچنان شهروندانی وابسته و درجه دو هستند و از همین‌رو مبارزه بی‌باکانه اما کم‌رمق آنها برای حق و حقوقشان همچنان ادامه دارد. هر قدمی که بر می‌دارند، چوب بزرگ‌تری لای چرخ آنها می‌گذارند اما شاید در کشوری که با پول نفت می‌توان همه چیز را خرید حتی فشارهای بیرونی، گریزی نیست از همان کلیشه معمول: هیچ چیز باارزشی بدون مبارزه و جنگیدن برای آن محقق نمی‌شود.
سودابه رخش
