بی بی سی: هم‌زمان با اوج گرفتن تنش میان ایران و آمریکا دولت ایالات متحده، علی خامنه‌ای، رهبر ایران و دفتر او را تحریم کرده است. بر اساس فرمان اجرایی رئیس جمهور آمریکا منصوبان رهبر یا دفتر او هم می‌توانند مشمول این تحریم‌ها شوند.
رهبر جمهوری اسلامی ایران فرمانده کل قوا است و بر اساس قانون اساسی عزل و نصب فرماندهان ارشد نظامی و انتظامی را بر عهده دارد. قانون اساسی اختیارات دیگری را هم در انتخاب رئیس یا اعضای نهادها و سازمان‌های مختلف برای رهبر در نظر گرفته است. علاوه بر قانون اساسی گروه دیگری از منصوبان او بر اساس قوانین و مصوبات دیگر یا به حکم ولی فقیه بودن او انتخاب می‌شوند. (اولین نسخه این مطلب در اردیبهشت ۱۳۹۵ به صورت طرح قابل کلیک منتشر شد.)
منصوبان رهبر بر اساس قانون اساسی
فقهای شورای نگهبان
شورای نگهبان، گلوگاه دموکراسی درایران است. نه نماینده ای بدون تایید این شورا به مجلس می‌رود، نه قانونی بدون رضایت آن در مجلس تصویب می‌شود. نه تنها رئیس جمهور که نمایندگان مجلس خبرگانی که رهبر را انتخاب می‌کنند راهشان از این شورا می‌گذرد.
شش فقیه از دوازده عضو شورا را رهبر تعیین می‌کند. شش عضو حقوقدان دیگر را رئیس قوه قضاییه معرفی می‌کند که خود منصوب رهبر است و نمایندگانی در مجلس تایید می‌کنند که همین شورای نگهبان صلاحیتشان را تایید کرده است. پاسداری از احکام اسلام و قانون اساسی وظیفه رسمی این شورا است و پاسداری از این شورا وظیفه‌ای است که رهبر ایران همواره در دستور کار خود قرار داده است.
اعضا و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام
رئیس و اعضای این مجمع ۴۴ نفره برای دوره‌های پنج ساله و به حکم رهبر ایران منصوب می‌شوند. حل اختلاف میان مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان مهمترین وظیفه این نهاد است. تهیه و پیشنهاد سیاست‌های کلی نظام جمهوری اسلامی و مشورت دادن به رهبر از دیگر وظایف آن است. رؤسای قوای سه‌گانه و فقهای شورای نگهبان از اعضای ثابت این مجمع هستند. بنا بر قانون اساسی 'اعضاى ثابت و متغیر این مجمع را مقام رهبرى تعیین مى‌نماید'.
نهاد دیگری که آن هم وظیفه حل اختلاف را بر عهده دارد و بنا بر تفسیر قانون اساسی به حکم رهبر ایران تشکیل شده، 'هیئت عالی حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه گانه' است که رئیس و اعضای آن را رهبر تعیین می‌کند.
رئیس سازمان صدا و سیما
رادیو تلویزیون دولتی ایران نه از لحاظ امکانات رسانه‌ای و قدرت سیاسی در میان رسانه‌ها رقیبی دارد، نه بودجه آن با هیچ رسانه دیگری قابل مقایسه است. این سازمان هم از دولت پول می‌گیرد، هم از تبلیغات. با ده‌ها شبکه داخلی و خارجی، بلندگوی تبلیغاتی نظام جمهوری اسلامی در داخل و خارج به حساب می‌آید. رئیس این سازمان با حکم مستقیم رهبر ایران منصوب می‌شود.
عالی‌ترین مقام قوه قضاییه
رئیس قوه قضاییه تنها رئیس از روسای قوای سه‌گانه جمهوری اسلامی است که مستقیما با حکم رهبر جمهوری اسلامی انتخاب می‌شود. دوره تصدی این فرد که باید 'مجتهد، عادل و آگاه به امور قضایی و مدیر و مدبر' باشد، پنج سال است. شرایط لازم برای رسیدن به ریاست قوه قضاییه و شباهت آن به آنچه برای رهبر شدن در جمهوری اسلامی لازم است از یک سو و معتمد بودن رئیس قوه قضاییه و نزدیکی به رهبر باعث شده نام روسای این قوه به عنوان رهبران احتمالی آینده جمهوری اسلامی مطرح باشد.
دادستانی دادگاه ویژه روحانیت مقام دیگر قضایی است که انتصاب آن با حکم رهبر جمهوری اسلامی صورت می‌گیرد.
نماینده در شورای عالی امنیت ملی
بر اساس قانون اساسی، رهبر جمهوری اسلامی دو نماینده در شورای عالی امنیت ملی تعیین می‌کند. وظیفه این شورا 'تأمین منافع ملی و پاسداری از انقلاب اسلامی و تمامیت ارضی و حاکمیت ملی' ایران است. دامنه نفوذ و کنترل این شورا گسترده است: از مهمترین موضوع سیاست خارجی (پرونده هسته‌ای) تا جزیی‌ترین مواردی که ممکن است برای 'امنیت ملی' دردسرساز باشد (محدود کردن رسانه ها). ریاست شورای عالی امنیت ملی با رئیس جمهور است و دبیری آن طبق روال به عهده یکی از نمایندگان منصوب رهبر. مصوبات شورای عالی امنیت ملی بعد از تأیید رهبر جمهوری اسلامی قابل اجرا است.
ستاد کل نیروهای مسلح
فرماندهی کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی به عهده رهبر است و بر اساس قانون اساسی اعلام جنگ و صلح و بسیج نیروها با او است. قانون اساسی اختیار عزل و نصب فرماندهان عالی نظامی را به رهبر ایران داده است.
ستاد کل نیروهای مسلح، مسئول هماهنگی میان تمام قوای نظامی است که ریاست آن با حکم مستقیم رهبر منصوب می‌شود. این ستاد در اواخر جنگ با نام 'ستاد فرماندهی کل قوا' و به دلیل اختلافات میان سپاه و ستاد مشترک ارتش ایجاد شد اما بعد به 'ستاد کل نیروهای مسلح' تغییر نام داد. حق انتصاب فرماندهان و معاونان ستاد کل که بالاترین مرجع نظامی در ایران است، به عهده رهبر است: (سپاه، ارتش و نیروی انتظامی به صورت جداگانه بررسی شده است.)
فرمانده ستاد کل نیروهای مسلح
فرمانده قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیا
جانشین فرمانده قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیا
جانشین رئیس ستاد کل نیروهای مسلح
معاون هماهنگ‌کننده ستاد کل
رئیس سازمان پدافند غیرعامل
معاون اطلاعات و عملیات ستاد کل
معاون ستاد کل نیروهای مسلح در امور بسیج
معاون آماد و پشتیبانی و تحقیقات صنعتی ستاد کل
معاون فرهنگی و تبلیغات دفاعی ستاد کل نیروهای مسلح
معاون بازرسی ستاد کل نیروهای مسلح
معاون نیروی انسانی ستاد کل نیروهای مسلح
رئیس سازمان عقیدتی سیاسی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح
رئیس سازمان حفاظت اطلاعات وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح
مشاور عالی فرماندهی کل قوا در امور مرتبط با نیروهای مسلح
فرماندهان ارشد سپاه پاسداران
سپاه پاسداران 'نگهبانی از انقلاب و دستاوردهای آن' را بر عهده دارد و عملکردش نشان داده که به عنوان نیروی وفادار به رهبر، 'نگهبانی از انقلاب' را هم در داخل و هم در خارج از ایران وظیفه خود می‌داند. در شهرها و مرزها نیرو دارد و تامین امنیت خلیج فارس را بر عهده گرفته است. علاوه بر نیروهای متعارف سه‌گانه زمینی، هوافضا و دریایی، دو بازوی دیگر هم دارد: بسیج که 'نیروهای داوطلب' آن در زمان جنگ می‌جنگند و در زمان صلح انقلاب و ارزش‌های آن را پاسداری می‌کنند، و نیروی قدس که دامنه قدرت و حوزه نفوذ سپاه را به فرای مرزهای ایران می‌برد. فعالیت‌های سپاه در قالب قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا 'بزرگترین پیمانکار پروژه های دولتی ایران' سپاه را در رده یکی از قدرتمندترین موسسات اقتصادی ایران قرار داده است. سازمان اطلاعات این نیرو هم رقیبی برای نهاد رسمی اطلاعاتی و امنیتی ایران یعنی وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی محسوب می‌شود. اختیار عزل و نصب فرماندهان ارشد سپاه با رهبر ایران است.
فرمانده کل سپاه
جانشین فرمانده کل سپاه
فرماندهان نیروهای زمینی، هوافضا و دریایی
رئیس سازمان بسیج مستضعفین
فرمانده نیروی قدس (شاخه برون‌مرزی سپاه)
نماینده ولی فقیه در سپاه
معاون هماهنگ‌کننده فرماندهی کل سپاه
فرمانده سازمان حفاظت اطلاعات سپاه
رئیس مرکز راهبردی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
مسئول قرارگاه فرهنگی و اجتماعی بقیة‌الله الاعظم
فرماندهان ارشد نیروی انتظامی
نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران (ناجا) یا همان پلیس، وظیفه تامین امنیت در داخل مرزهای جمهوری اسلامی ایران را بر عهده دارد. این نیرو با ادغام شهربانی، ژاندارمری و کمیته‌های انقلاب در سال ۱۳۷۰ تشکیل شد. پلیس ایران جزیى از ستاد کل نیروهاى مسلح و وابسته به وزارت کشور است و فرماندهان آن را رهبر تعیین می‌کند. رهبر ایران در بسیاری مواقع اختیارات خود در نیروی انتظامی را به وزیر کشور وقت تفویض می‌کند.
فرمانده نیروی انتظامی
ریاست سازمان عقیدتی سیاسی نیروی انتظامی (نماینده ولی فقیه)
ریاست سازمان حفاظت اطلاعات نیروی انتظامی
فرماندهان ارشد ارتش
قانون اساسی وظیفه ارتش جمهوری اسلامی ایران را ' پاسداری از استقلال و تمامیت ارضی و نظام' دانسته و گفته است که باید 'اسلامی، مکتبی و مردمی' باشد. ارتش مسئولیتش را در کنار سپاه پاسداران و در بسیاری از موارد زیر سایه سنگین آن نیرو انجام می‌دهد.
فرماندهان ارشد ارتش مستقیما با حکم رهبر تعیین می‌شوند:
فرمانده کل ارتش
جانشین فرمانده کل ارتش
فرماندهان نیروهای چهارگانه زمینی، هوایی و دریایی و پدافند ارتش
فرمانده قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء
معاون هماهنگ‌کننده فرمانده کل ارتش
رئیس سازمان عقیدتی سیاسی ارتش (نماینده ولی فقیه)
رئیس سازمان حفاظت اطلاعات ارتش
منصوبان رهبر خارج از قانون اساسی
بیت رهبری ومشاوران
منصوبان رهبر خارج از قانون اساسی
بیت رهبری ومشاوران
اعضای بیت رهبری
مشاور عالی رهبری
مشاور رهبری در امور بین‌الملل رئیس و اعضای شورای راهبردی روابط خارجی
رئیس دفتر بازرسی مقام رهبری
بیت رهبر ایران مرکز فرماندهی نامحسوس بحران‌ها و تنش‌ها در جمهوری اسلامی است. کافی است تصمیم یا توصیه‌ای به این دفتر منسوب شود تا مخالفان آن مهر سکوت بر لب بزنند. تماسی کوتاه از بیت رهبر ایران بارها غائله‌های دشوار را به سود رهبری خاتمه داده یا دست کم تنش را به لایه‌های زیرین برده است. سمت یا مقام رسمی بعضی از اعضای بیت چندان مشخص نیست اما در بیت رهبر ایران بیش از آن که عنوان ها مهم باشد نام‌ها و نسب‌ها اهمیت دارد. رهبر گروهی از مشاوران هم دارد که در زمینه‌های گوناگون از سیاست خارجی تا حوزه‌های نظامی به او مشورت می‌دهند.
بنیادهای خیریه
رئیس بنیاد شهید و امور ایثارگران
سرپرست بنیاد پانزده خرداد
رئیس بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی
نماینده در بنیاد مسکن
رئیس و اعضای هیئت امنای کمیته امداد امام خمینی
رئیس ستاد اجرایی فرمان امام
همه این سازمان‌ها مدت کوتاهی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و به دستور آیت‌الله روح‌الله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی، تاسیس شدند. ولی فقیه هر پنج یا ده سال یک بار ریاست این سازمان‌ها یا نماینده خود را در آنها معرفی می‌کند. نظارت عالی بر همه این بنیادها با رهبر است.
بنیاد مستضعفان یک ماه بعد از انقلاب با اموال مصادره شده از خانواده شاه سابق ایران و بستگان و نزدیکان او با هدف 'کمک به مستمندان' تاسیس شد. فعالیت‌های اقتصادی این بنیاد غیرانتقاعی - به ویژه بعد از مرگ آیت‌الله خمینی - تا آنجا پیش رفت که رئیس وقت آن عنوان 'بزرگترین موسسه اقتصادی در ایران و خاورمیانه' را در توصیف مجموعه تحت امرش به کار برد. ریاست این سازمان در دوره‌های پنج‌ساله با حکم رهبر ایران تعیین می‌شود.
بنیاد شهید و بنیاد پانزده خرداد وظیفه رسیدگی به امور خانواده‌های کشته‌ها و معلولان انقلاب و جنگ ایران را بر عهده دارند. بنیاد شهید بارها موضوع گزارش‌هایی بوده که در آن متهم به کوتاهی در انجام وظایفش شده است. ریاست بنیاد با حکم رهبر و به عنوان نماینده ولی فقیه منصوب می‌شود.
مسئولیت بنیاد مسکن تأمین مسکن برای محرومان و توسعه و عمران روستاهای کشور است. این بنیاد زیر نظر یک شورای مرکزی فعالیت می کند که ولی فقیه هم در آن نماینده‌ای منصوب می‌کند.
کمیته امداد امام خمینی هم از موسساتی است که چند هفته بعد از انقلاب به فرمان بنیانگذار جمهوری اسلامی برای حمایت از محرومان تشکیل شد. این کمیته به گفته مسئولانش ماهانه حدود ۱۵ میلیارد تومان از صندوق صدقات درآمد دارد و خدماتش بیش از چهار میلیون نفر را در ایران پوشش می‌دهد.
نهادهای مذهبی
تولیت آستان‌ها (قدس رضوی، احمد بن موسی شاه چراغ، جمکران، حضرت معصومه، عبدالعظیم حسنی)
نماینده در امور حج و سرپرست حجاج ایرانی
ریاست شورای عالی قرآن (معاون ارتباطات مردمی دفتر مقام معظم رهبری)
دبیر کل و اعضای شورای عالی مجمع تقریب مذاهب
دبیر کل مجمع جهانی اهل بیت
مسئول مرکز رسیدگی به امور مساجد
آستان‌های مذهبی نذورات و اوقاف آرامگاه‌های مذهبی را مدیریت می‌کنند و از دادن مالیات معاف هستند. در میان آنها آستان قدس رضوی که خود را 'بزرگترین نهاد موقوفی جهان اسلام' می‌خواند، از همه مشهورتر و جنجالی‌تر است. ارزش زمین‌های موقوفی این آستان ۲۰ میلیارد دلار برآورد شده است. ده‌ها شرکت و موسسه مالی، عمرانی، اقتصادی، کشاورزی، غذایی، دارویی دارد که 'امپراطوری اقتصادی' آن را شکل می‌دهند. علاوه بر قدرت اقتصادی، نفوذ سیاسی این آستان هم قابل توجه بوده است.
نماینده رهبر جمهوری اسلامی در مراسم حج سرپرستی حجاج را بر عهده دارد. رئیس سازمان حج و زیارت که زیرمجموعه وزارت ارشاد است، با هماهنگی همین نماینده و تایید رهبر ایران انتخاب می‌شود. سیاست‌های کلی حج و تصمیم‌گیری درباره تعلیق و تعطیلی آن در زمان ایجاد تنش در عمل به عهده رهبر ایران است.
فرهنگی و رسانه‌ای
اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی
سرپرست مؤسسه اطلاعات
سرپرست مؤسسه کیهان
دبیر شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی
رئیس سازمان تبلیغات اسلامی
اعضای شورای عالی فضای مجازی
رهبر ایران شورای عالی انقلاب فرهنگی را اتاق فرمان یا مرکز مهندسی فرهنگی کشور می‌داند که فلسفه وجودی آن از دیدگاه او، تبیین و تثبیت فرهنگی انقلاب اسلامی است. این شورا در ابتدا با نام ستاد انقلاب فرهنگی و به دستور بنیانگذار جمهوری اسلامی تشکیل شد و نامش همواره با تعطیلی و پاکسازی دانشگاه‌ها بعد از انقلاب با عنوان انقلاب فرهنگی گره خورده است. بیش از چهل عضو حقوقی و حقیقی دارد که هر سه سال یک بار توسط رهبر ایران منصوب می شوند.
سازمان تبلیغات اسلامی در سال ۱۳۶۰ با حکم رهبر وقت تشکیل شد که در آن از این سازمان خواسته شده بود 'نقاط کور و مجهول' را برای مردم ایران و جهان اسلام باز کند و راه مبارزه علیه دشمنان اسلام را به مردم نشان دهد. حوزه هنری، خبرگزاری مهر، دانشگاه سوره و روزنامه تهران‌تایمز از جمله زیر مجموعه‌های سازمان تبلیغات هستند. انتشارات امیرکبیر هم بعد از انقلاب مصادره شد و به این سازمان رسید.
شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی در سال ۱۳۵۹ به فرمان آیت الله خمینی تشکیل شد و وظیفه سازماندهی و مدیریت مراسم ملی و مذهبی مانند سالگردها و راهپیمایی‌ها را بر عهده گرفت. دبیر این شورا بالاترین مقام آن است که با حکم مستقیم رهبر منصوب می‌شود.
در میان روزنامه‌هایی که مدیر مسئولش را رهبر تعیین می‌کند، کیهان از همه جنجالی‌تر است. رهبر ایران در حکم انتصاب نماینده‌اش در کیهان از او می‌خواهد بر خلاف بعضی مطبوعات دیگر در برابر بی‌توجهی به آرمان‌های اسلامی و انقلابی بی‌تفاوت نباشد. کیهان این ماموریت را تا آنجا پیش برده که حتی در مواردی دفتر رهبر ایران را هم در برابر 'تعهد انقلابی' خود مجبور به موضع‌گیری و انتقاد کرده است.
نهادهای آموزشی
نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها
شورای مرکزی نمایندگان ولی فقیه در دانشگاه ها
هیئت امنای موسسه جامعه‌الامام صادق
هیئت مدیره و مدیر اجرایی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم
دبیر، مدیر و اعضای عالی حوزه علمیه خراسان
نماینده در اتحادیه انجمنهای اسلامی دانش‌آموزان
نمایندگی ارتباط با دانشجویان ایرانی و انجمن دانشجویی در مناطق آسیا و اقیانوسیه
نهاد نمایندگی رهبر مهمترین حلقه ارتباطی او با دانشگاه‌ها است و در تمام دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی دفتر دارد. رئیس آن که مستقیما از سوی رهبر ایران تعیین می‌شود، برای تمام دفاتر دانشگاه‌ها، مسئولی انتخاب می‌کند که یک روحانی است. وظیفه رسمی نهاد نمایندگی که با هدف جلوگیری از فاصله افتادن میان دانشگاه و روحانیت تاسیس شده، به طور خلاصه اسلامی کردن دانشگاه‌هاست، اما در بسیاری موارد به عنوان یک لابی قدرتمند در دانشگاه ها نقشی تعیین‌کننده دارد.
موسسه جامعه‌الامام صادق که بیش از هر چیز با دانشگاه امام صادق شناخته می‌شود، مقام‌ها و نظریه‌پردازان زیادی تحویل نظام داده و می‌دهد. رهبر، اعضای هیئت امنای دانشگاه را تعیین می‌کند و هیئت امنا رئیس آن را. ریاست این دانشگاه که در دوره انقلاب فرهنگی تاسیس شد تا زمان خلع آیت‌الله حسینعلی منتظری از قدرت، به عهده او بود. دانشگاه امام صادق در رشته های علوم انسانی و اجتماعی دانشجو می‌پذیرد و مراحل گزینشی سخت‌گیرانه ای دارد. رهبر ایران از هیئت امنای دانشگاه می‌خواهد آن را به 'یکی از مهمترین کانون‌های اعتلای معارف اسلامی و تحوّل علوم انسانی' تبدیل کنند.
نمایندگان و امامان جمعه
نمایندگان ولی فقیه در استان‌ها
امام جمعه مراکز استان‌ها و بعضی شهرهای بزرگ
رئیس و اعضای شورای سیاستگذاری امور ائمه جمعه
نمایندگان در دفاتر خارج از کشور
نماینده در نهادها و سازمان‌ها
رهبر ایران در تمام استان‌های ایران نماینده‌ای دارد که با عنوان 'نماینده ولی فقیه' شناخته می‌شود و معمولا امام جمعه مرکز استان است. در بسیاری از موارد، نمایندگان ولی فقیه در استان‌ها، یکی از نمایندگان استان در مجلس خبرگان رهبری است. دفاتر نمایندگان ولی فقیه وامامان جمعه حلقه اصلی اتصال رهبری با مناطق مختلف هستند که سیاست‌های ابلاغی را به ویژه از تریبون‌های نماز جمعه تبلیغ می‌کنند و در امور محلی و منطقه‌ای هم نفوذ دارند. علاوه بر نمایندگان در داخل ایران، ولی فقیه در خارج از ایران هم نمایندگانی دارد که دفاتر او را اداره می کنند و وظیفه ارسال مبلغ را بر عهده دارند. در بعضی نهادها و موسسات مانند هلال احمر و جهادسازندگی هم رهبر نماینده دارد. او مخالفت با دستورات نمایندگانش را در حوزه اختیاراتی که ولی فقیه به آنها داده، جایز نمی‌داند.
بی‌بی‌سی فارسی
