روشنگری تازه‌ای در باره نقش بریتانیا در کودتای ۲۸ مرداد علیه مصدق
تقی امیرانی، کارگردان ایرانی در آخرین فیلم مستند خود به نام «کودتای ۵۳» که در جشنواره فیلم لندن به نمایش گذاشته شد، نقش بریتانیا در کودتای سال ١۹۵۳ ( ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲) را که به سرنگونی دکتر محمد مصدق، نخست وزیر ایران منجر شد، برجسته می کند. ایالات متحده نقش خود در این کودتا را در سال ۲۰١۳ به هنگام انتشار بایگانی طبقه بندی شده سازمان سیا تأیید کرد، اما انگلیسی‌ها هرگز نقش اصلی خود در این کودتا را تأیید نکرده اند.
تقی امیرانی درحاشیه جشنواره فیلم لندن در باره آنچه این فیلم مستند نشان می دهد به خبرگزاری فرانسه گفت: «به یک معنا، این [فیلم] همان نظری را تأیید می کند که ایرانیان طی دهه ها گفته اند.»
خبرگزاری فرانسه می گوید: برای این کارگردان ایرانی، ساخت فیلمی درباره سقوط مصدق «یک موضوع شخصی» بوده است. کنجکاوی وی پس از دیدن تصاویری از محمد مصدق، نخست وزیر سرنگون شده ایران درجریان تظاهرات طرفدار دموکراسی در ایران در سال ۲۰۰۹ به شدت تحریک شده است. او می گوید: این واقعیت که اگر مصدق در قدرت باقی می ماند، می توانست اوضاع ایران تفاوتهای اساسی داشته باشد، در او طنین انداز شده و انگیزه اصلی برای ساخت این فیلم را ایجاد کرده است.
تقی امیرانی در این رابطه می گوید: «برای بسیاری از ایرانیان، از جمله من، مصدق نمایانگر امیدها و آرزوهای یک ایران دموکراتیک و سکولار بوده است.»
این فیلم با نام «کودتای ۳۲ » (Coup 53) ساخته تقی امیرانی، کارگردان ایرانی است که آخر هفته گذشته در بخش مسابقه فیلم‌های مستند جشنواره فیلم لندن به نمایش درآمد. فیلم مستند«کودتای ۳۲» شواهد جدیدی را نشان می دهد که نقش اصلی یک جاسوس بریتانیایی در کودتای مرداد ۱۳۳۲ علیه دکتر محمد مصدق را اثبات می کند.
این فیلم محصول مشترک ایران، آمریکا و بریتانیا است و داستان دخالت آمریکا و بریتانیا در کودتای مرداد ۱۳۳۲ در ایران را روایت می‌کند؛ روایتی که فیلمساز می‌گوید حاصل ده سال کار و تحقیق او بوده است.
تقی امیرانی
تقی امیرانی در ابتدا یک فیزیکدان بوده که به سینما و کارگردانی رو آورده است. آثار سینمایی او چندین بار جایزه برده است . او ۵۹ ساله است و از ۴۵ سال پیش در لندن زندگی می کند. وی می گوید کشف شواهدی مبنی بر اینکه یک مآمور آژانس اطلاعاتی بریتانیا موسوم به «ام آی ۶» MI6 ، که عملیات کودتای مرداد سال ۱۳۳۲ را هماهنگی کرده، یک روشنگری بزرگ است.
امیرانی برای تهیه این فیلم از کمک های «والتر مورچ»، کارگردان برنده جایزه اسکار بهره مند شده است. این فیلم تصاویر آرشیو شده بی مانندی را در معرض دید تماشاگران می گذارد که تا کنون هیچگاه به طور عمومی منتشر نشده است. این فیلم همچنین با پخش مصاحبه ها با افرادی که در آن عصر در جریان این کودتا بوده اند و با آوردن شواهد جدیدی، پرده هایی را بر می دارد که بخشی از این رویداد را پنهان کرده است.
یادآور می شویم که «والتر مورچ» تدوینگر شناخته شده فیلم‌هایی چون «اینک آخرالزمان» (فرانسیس فورد کوپولا) و «بیمار انگلیسی» (آنتونی مینگلا) است.
امیرانی در فیلم جدید خود از یک فیلم مستند تلویزیونی بریتانیا در سال ۱۹۸۰ استفاده کرده است که در آن با «نورمن داربیشایر» یک مأمور پیشین MI6 مصاحبه شده است. در این فیلم، «نورمن داربیشایر» در باره کودتای مرداد سال ۱۳۳۲ اعتراف کرده است.
در نسخه های بعدی که منتشر شده، مصاحبه «نورمن داربیشایر» از این فیلم مستند انگلیسی برای جلوگیری از ظن مداخلات دولت بریتانیا در این کودتا، حذف شده است. اما امیرانی متن باز تولید مصاحبه با «نورمن داربیشایر» را بدست آورده است که بازیگری به نام «رالف فینز» نقش این جاسوس سابق یعنی «نورمن داربیشایر» رابازی کرده است. او در این فیلم گفته است: "از طرف ما ، روند عملیات کودتا[در ایران] تحت مسئولیت من انجام شده است.»
وزارت امور خارجه بریتانیا در این مورد سکوت کرده و از اظهار نظر خود داری کرده است.
در نگاه بسیاری از ایرانیان؛ خصوصاً طرفداران جبهه ملی و مصدق، کودتای ۲۸ مرداد، کودتایی بوده است که با طرح و حمایت مالی و اجرایی سرویس اطلاعات مخفی بریتانیا (اس‌آی‌اس) و آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) و با همراهی عناصر وفادار به سلطنت در ارتش شاهنشاهی ایران و پشتیبانی مخالفان محمد مصدق، از جمله سید ابوالقاسم کاشانی با هدف سرنگونی دولت قانونی محمد مصدق در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ رخ داد. در آمریکا از آن به نام عملیات آژاکس (Operation Ajax) نیز یاد می‌شود.
رادیو بین المللی فرانسه
اولین تیزر رسمی مستند سینمایی «کودتای ۵۳»
