واکنش مادران: بسیاری از آن‌ها تصویر مریم میرزاخانی را روی جلد کتاب ریاضی فرزندان خود چسبانده‌اند. برخی نیز از کودکان‌شان خواسته‌اند تصاویر دختران حذف شده را با نقاشی کردن به جلد کتاب بازگردانند.
کتاب ریاضی سوم دبستان امسال با تغییری جنجالی، در اختیار دانش‌آموزان قرار گرفت. مقایسه چاپ تازه این کتاب درسی با نسخه‌های قدیمی‌تر نشان می‌دهد وزارت آموزش و پرورش تصویر دختران را از جلد این کتاب حذف کرده است. این تغییر با واکنش‌های بسیاری مواجه شده است. گزارش زیر، روایتی از واکنش‌های کاربران فضای مجازی، فعالان حقوق زنان و مسوولان دولتی است به این سانسور.
مریم دهکردی - ایران وایر
تصویرگر طرح جلد کتاب ریاضی سوم دبستان، یکی از نخستین کسانی بود که نسبت به حذف تصویر دختران و دست‌کاری طرح واکنش نشان داد. «نسیم بهاری» که این جلد را چند سال قبل طراحی کرده است، با انتشار یادداشتی در صفحه اینستاگرام خود، ضمن «باورنکردنی» خواندن این اقدام آموزش و پرورش و دست بردن در طرح اصلی، گفته است این طرح از ابتدا با ممیزی‌های بسیاری مواجه شده بود: «اجازه ندادند یکی از دخترها بالای درخت باشد. از نگاه کسانی که باید طرح را تایید می‌کردند، طرح قبل از ممیزی این گونه القا می‌کرد که یکی از دخترها در حال رفتن به طرف یکی از پسرها است تا او را بغل کند!»
تلاش برای حذف نقش زنان از کتابهای درسی، تابلوهای تبلیغاتی و فضاهای شهری و عمومی مدت‌ها پیش آغاز شد. از چند سال قبل تصاویر مربوط به فرایض دینی در کتابهای درسی افزایش پیدا کردند. حذف دختران از روی جلد کتاب ریاضی سوم دبستان درحالی انجام شده است که نام‌دارترین ریاضی‌دان ایرانی طی چند دهه اخیر در جهان، «مریم میرزاخانی» است که به عنوان اولین ایرانی برنده «مدال فیلدز» شد. از روز گذشته تا کنون مادران زیادی به این سانسور به روش‌های مختلف واکنش نشان داده‌اند. بسیاری از آن‌ها تصویر مریم میرزاخانی را روی جلد کتاب ریاضی فرزندان خود چسبانده‌اند. برخی نیز از کودکان‌شان خواسته‌اند تصاویر دختران حذف شده را با نقاشی کردن به جلد کتاب بازگردانند.
برخی کاربران توییتر نیز خودشان را جای معلم ریاضی بچه‌های سوم ابتدایی گذاشته‌اند؛ مثل «پروانه حسینی»، پژوهش‌گر انسان‌شناسی و مطالعات خاورمیانه و از فعالان حوزه زنان که در توییتر نوشته است: «من اگر معلم ریاضی سوم دبستان بودم، درس برابری و تبعیض را به کلاس ریاضی می‌بردم. به بچه‌ها می‌گفتم به جلد کتابتون نگاه کنید، چه چیزهایی برابر نیستند؟ برای مساوی شدن تعداد پسرها و دخترها چند دختر کم داریم؟ مداد رنگی‌هایتان را بردارید و همانجا روی جلد تعداد دخترها و پسرها را مساوی کنید.»
«مرمر مشفقی»، از فعالان حقوق زنان و سخن‌گوی شبکه «زنان ایران برای برابری پایدار» به «ایران‌وایر» می‌گوید: «یکی از اتفاق‌های مثبت، واکنش والدینی است که وقتی چنین اتفاقی می‌افتد، آن‌قدر حساسیت اجتماعی در آن‌ها ایجاد می‌شود که طرح‌های جایگزین برای جلد کردن کتاب تهیه می‌کنند، آن را به شبکه‌های اجتماعی می‌فرستند و از دیگران هم می‌خواهند در این حرکت آن‌ها را همراهی کنند. این آگاهی خیلی خوشحال‌کننده است و کسب این آگاهی هم پروسه زمان‌بری بوده است.»
او از گستردگی واکنشها به این رخ‌داد اظهار خرسندی می‌کند و آن را از ثمرات آگاهی جامعه نسبت به حقوق زنان می‌داند: «رویه حذف و سانسور زنان در تمام ۴۲ سال گذشته اتفاق افتاده است اما امروز و با تلاش فعالان حقوق زن، جامعه نسبت به چنین رخ‌دادی این‌قدر گسترده واکنش نشان می‌دهد و این باعث خوشحالی است. هم نسل تازه که به نوعی در دوران زمام‌داری جمهوری اسلامی شست‌وشوی مغزی شده است، حالا بیشتر درباره حق خودش می‌داند، هم نسل گذشته که شاید پیش‌تر نسبت به این حذف و سانسور بی‌اعتنا بود و گاهی آن را انکار و در مواردی حتی تایید می‌کرد، امروز آن‌را فریاد می‌زند.»
این فعال حقوق زنان بر این باور است که طرح پیشین هم تصویر دختران ایران نبود و پیش از این نیز حکومت ایران تصویر حقیقی زنان را حذف کرده بود: «من بر این باورم که حذف فقط به این معنا نیست که دخترها روی جلد نباشند. همین که وقتی دختران و زنان ایرانی در تصویرسازی‌ها، تبلیغات یا پوسترها باید با پوشش مورد تایید حکومت، یعنی چادر و حجاب نشان داده شوند، یعنی حذف! این ترویج پروپاگاندای نظام جمهوری اسلامی است. ممکن است حالا خیلی‌ها مثل خانم معصومه ابتکار، معاون رییس‌جمهوری در امور زنان و خانواده ما را متهم کنند که یک‌طرفه مسایل را می‌بینیم و کتاب علوم که روی جلدش فقط عکس دختران است، توجه ما را جلب نکرده است. اما چیزی که ما درباره آن حرف می‌زنیم، تحریف و تغییر و نادیده گرفتن نقش زنان است. کلیشه‌های جنسیتی ایران همیشه درس علوم را یک درس دخترانه می‌دانسته‌اند و اتفاقا حذف دختران از جلد کتاب ریاضی به شکلی بازتولید همان کلیشه است که ریاضی به کار دختران نمی‌آید.»
اشاره مرمر مشفقی به توییت معصومه ابتکار، معاون رییس جمهوری در امور زنان و خانواده است که با کنار هم قرار دادن جلد دوکتاب ریاضی و علوم سوم دبستان، در توییتر خود نوشت: «اگر چه دو جلد کتاب ریاضی و علوم سال تحصیلی جدید را باید کنار هم دید، وزیر محترم آموزش و پرورش بررسی و اصلاح کتابهای درسی از زوایای مختلف، از جمله #عدالت_جنسیتی را در دستور کار دارند. در هر صورت حساسیت مردم بجاست.#دختران را نمی توان نادیده گرفت.»
سال گذشته، «جواد حسینی» که سرپرستی وزارت آموزش و پرورش را در فاصله خرداد تا شهریور ۱۳۹۸ بر عهده داشت، با انتقاد از کلیشه‌های جنسیتی گفته بود مطابق پژوهشی که حدود ۱۰ سال پیش با رویکرد بررسی کلیشه‌های جنسیتی در کتابهای درسی تمام مقاطع تحصیلی انجام داده، به این نتیجه رسیده است که ۷۰ درصدکتاب‌های درسی به لحاظ تصاویر، اسامی، پدید آورندگان، نقش‌های کلیدی، ابزاری و بسیاری از موارد دیگر، مردانه هستند.
طیف‌های مختلف و گروه‌های فکری زیادی نگاهی انتقادی به این اقدام آموزش و پرورش دارند. «محسن بیات زنجانی»، فرزند آیت‌الله «بیات زنجانی»، از روحانیون شناخته شده ساکن قم نسبت به حذف تصویر دختران از جلد کتاب ریاضی واکنش نشان داده و در توییتر نوشته است: «کتاب محمدطاها را چک کردم و دارم منفجر می‌شوم! شما در کجای عالم زندگی می‌کنید؟ افکاری که در ذهن شما است، بین شما و چند درصد جامعه مشترک است؟ گاهی فکر می‌کنم که با این نگاه پوسیده، اگر در صدر اسلام بودید، نگاه‌تان به زنده‌به‌گور کردن دختران چگونه بود؟»
«مصطفی تاج‌زاده»، از چهره‌های نام‌آشنای اصلاح‌طلب ایران نیز با هشتگ «دختران حذف نمی‌شوند»، توییت کرده است: «عکس دختران از طرح روی جلد کتاب ریاضی سوم دبستان حذف شد. تصاویر مردان در کتاب اول دبستان ریش‌دار شد. رقابت با امارت اسلامی افغانستان (طالبان) تنگاتنگ شد. مانده انتخابات، که اگر حذف شود، جمهوریت پایان می‌یابد و عصر خلافت آغاز می‌شود.»
برخی چهره‌ها اما به مغالطه روی آورده‌اند؛ برای نمونه، «محمود صادقی»، نماینده پیشین مجلس شورای اسلامی در حساب توییتر خود نوشته است: «در کنار ناراحتی از حذف تصویر دختران از روی جلد کتاب ریاضی سوم دبستان، بد نیست یک آمار خوشحال‌کننده را هم یادآوری کنیم: سهم دختران از کل دانش‌آموزان از ۳۸/۳ درصد در سال ۵۶ به ۴۹/۳ درصد در سال ۹۶ افزایش یافته است.»
این همان اتفاقی است که مرمر مشفقی در گفت‌وگو با «ایران‌وایر»، آن را «بهره‌برداری طرف‌داران دولت» برای کسب امتیاز می‌نامد و در تشریح آن می‌گوید: «دولت صد در صد بهره‌برداری خود را از این ماجرا خواهد کرد تا امتیازاتی برای خود بخرد. در این داستان هم حتما طرف‌داران دولت آقای روحانی سعی می‌کنند ضمن هم‌نظر نشان دادن خودشان با منتقدان این رویداد، از قبول مسوولیت شانه خالی کنند و با به میان کشیدن مسایل فرعی و بی‌ارتباط با موضوع یا منحرف کننده، از این ماجرا به نفع دولت استفاده ببرند.»
گستردگی واکنشها به ماجرای حذف تصویر دختران از جلد کتاب ریاضی سوم دبستان موجب شد وزیر آموزش و پرورش در این زمینه موضع‌گیری کند و در حساب شخصی توییترش، خود را با منتقدان این مساله هم‌نظر نشان دهد: «تغییرات در #کتاب_های_درسی همه ساله براساس ارزیابی و از سوی مولفین انجام می‌شود. به رییس سازمان پژوهش و‌برنامه‌ریزی آموزشی ماموریت دادم تغییرات در شکل و محتوای کتاب‌های‌درسی را با حساسیت کامل رصد، اصلاح و گزارش نماید. به‌دغدغه‌های مردم اهمیت میدهم. دختران میهن شایسته احترام‌اند.»
این در حالی است که پیش از این اعلام موضع، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی درباره كتاب ریاضی سوم ابتدايى اطلاعیه‌ای صادر کرده و تغییر آن را به «شلوغی تصویر قبلی» مرتبط دانسته بود: «پیشنهاد دوستانی که از منظرهای هنری، زیباشناسی و روان‌شناسی کتاب را بررسی می‌کنند، این بود که تصویر خلوت‌تر شود و تصویر دو دانش‌آموز دختر که برخی شکل‌های هندسی در دستان آن‌ها است، حذف شده است.»
بسیاری از فعالان برابری‌خواه، حذف تصویر دختران یا پسران را از یک کتاب، نشانه اعمال سیاست‌های «تفکیک جنسیتی» و «تبعیض جنسیتی» می‌دانند. آن‌ها بر این باورند که «زن‌ستیزی» و «حذف زنان از جامعه» تا روی جلد کتابهای دبستان نیز گسترده شده است.
«الی خرسندفر»، جامعه شناس در این‌باره در اینستاگرام خود نوشته است: «این حذف، نشان از تفکر مبتذلی دارد که هر گونه ارتباط بین زن و مرد را از همان کودکی منع می‌کند؛ تفکری که روابط بین زنان و مردان را در رابطه جنسی خلاصه می‌کند؛ تفکری که در طی این چند سال نه تنها هرگز تلاش نکرده است که روابط سالم را آموزش دهد بلکه با تفکیک و جداسازی از همان کودکی، ارتباط بین زنان و مردان را چنان آلوده کرده که امکان همبستگی محال می‌نماید. و در این راه حتی از طرح روی جلد کتابها هم اغلب غافل نمی‌ماند و اگر هم بماند، جبران مافات می‌کند و نتیجه‌اش می‌شود چاپ جدید ریاضی سوم دبستان. و صد البته که از این عدم اتصال و عدم ارتباط سالم، نفع را همان تفکر منحط و مرتجع می‌برد.»
