زن و سینما در افغانستان

در افغانستان، حضور زنان در هنر و بخصوص در سینما، همیشه بسیار مشکل بوده است ولی آرزو نوبهار، فعال سیاسی در حقوق زنان، نه تنها بازیگر سینما بوده است، بلکه در راه احقاق حقوق زنان، مشوق دیگران هم میباشد.

در داستان سوارکاران، نوشتۀ ژوزف کسل، نویسندۀ فرانسوی که در سالهای شصت قرن بیستم به افغانستان سفر کرده بود، صحبت از این است که در همه موارد مسئولین حکومتی افغانستان، از آنان پذیرایی خوب کرده بودند، ولی با وجود تلاش های فراوان، موفق نشده بودند، از خانم های افغانستان فیلم برداری کنند. این موضوع تا امروز هم ادامه دارد و زنان افغان در ساحۀ هنر بصورت عموم و در پردۀ فلم سینما، بخصوص، بسیار کمیاب استند.

آرزو نوبهار، استنثنی است. آرزو نوبهار، که امروز یکی از فعالان حقوق زنان است، و یکی از دخترانی میباشد که درین راه موفق شده است، مهمان امروز برنامۀ هنری و فرهنگی ماست. آرزو، که از آوان کودکی به سینما علاقمند بود و میخواست خودش در پرده حاضر شود، در سال 2005، خواهرش، خاطره نوبهار را در سفری همرایی میکرد که طی آن «دو آتش» فیلم برداری میشد. زمانی ضرورت شد که خانم دیگری نقش یک زنی را بازی کند که سنگسار میشود و این نقش، را آرزو نوبهار بازی کرد. این آغاز کار سینمایی آرزو بود و چون بسیار خوب از عهدۀ این بارش سخت بیرون آمد، جوایزی هم به او داده شد.

آرزو نوبهار که امروز در انگلستان زندگی میکند، در شرح مشکلات حقوق زنان در افغانستان، میگوید که کشور ما بسیار سنتی است. ولی سنت حتمن چیز بدی نیست. گاهی سنت ها، با خرافات یکجا شده و از آن قواعد نادرست بوجود میاید . این خرافات است که بیشتر از همه، عرصۀ زندگی را بر خانم ها تنگ کرده است. مشکل دیگر فرهنگ قبیلوی است که در بسا نقاط افغانستان، زن را به یک شی در ملکیت مرد تبدیل کرده است.

در مورد آزادی زنان در غرب، خانم آرزو نوبهار، میگوید که اصلاً کلمۀ آزادی در افغانستان حاوی معنی بدی شده است. مردم به دختری میگویند که آزاد است، که بد اخلاق باشد. یا اینکه آزاد به زنی گفته میشود که بخواهد از شوهرش طلاق بگیرد. آزادی به معنی اصلی آن، که راحت بودن است، یعنی توانستن گفتن چیزیکه میخواهی بگویی، یا کردن کاریکه میخواهی بکنی، البته در صورتیکه برای دیگران ضرری نداشته باشد، در افغانستان مطرح نیست.

آز آرزو نوبهار در مورد تحرک فعلی که در میان زنان مشاهده میشود میپرسم و اینکه آیا این یک جهش عمیق است یا سطحی؟ او میگوید که این تحرک تنها در افغانستان نیست، بلکه همۀ زنان پارسی زبان امروز در تحرک استند. ایرانی ها، افغان ها و تاجیک ها میخواهند چیز هایرا که مانع پیشرفت آنان شده است بگویند و افشا کنند. ولی دین میان، فلج بودن زنها هم مشکلیست که باید افشا شود. تعدادی از زنانیکه وارد عرصه های سیاسی پارلمان و احزاب شده اند، تنها یک نقش نمادین دارند. تحولی به وجود نیاورده اند که قابل یاد آوری باشد. از سوی دیگر، زنانیکه از اروپا به افغانستان بر میگردند، میتوانند نقش مثبتی بازی کنند چون زنان داخل کشور هم، تشنۀ ملاقات و تبادل نظر با آنان استند. یعنی بصورت عموم، روز به روز اوضاع زنان در حال بهبود است.

روشن شدن اذهان زنان، به گفتۀ خانم آرزو نوبهار، در مورد زندگی آنان، دو اثر خوب و دو اثر بد دارد. اثرات مثبت آن یکی اینست که تحرک زنان باعث تحرک جامعه میشود ، و دیگر اینکه خانم ها میتوانند متکی به خود باشند و به نام خود شناخته شوند. اثرات منفی این پیشرفت، یکی خطر از هم پاشی خانواده ها است. و دیگر اینکه، عرض اندام کردن خانمها، که در جوامع ما حیثیت جنس لطیف را دارند، و مقابلۀ آنان با مردن، میتواند باعث ایجاد و ازدیاد خشونت شود.

عزیز احمد فرد