شناخت دوباره خیام

 شاخص‌ترین ویژگی حکیم عمر خیام، شناخت و بینش او در ریاضیات است.

اگر نسل جدید بتواند این مهم را در جوار روز بزرگداشت او، درک کند، توانسته خیام را متفاوت از نسل‌های قبل بشناسد. 

افسوس، کسانی که شعر او را نقل کرده‌اند، عموما خیال‌پرداز و پریشان‌گو بوده‌اند به‌طوری‌که امروز بزرگ‌ترین ظلمی که به خیام شده، بابت شعرهایی است که به نام او در دیوانش افزوده شده و چهره‌ای غیرواقعی از خیام را به تصویر کشیده است. 

یکی از اولین شخصیت‌هایی که خیام را به‌عنوان یک شاعر به دنیا معرفی کرد، «فیتز جرالد» بود، اما انتخاب نادرست اشعار و توجه به اشعاری که عمدتا با محوریت می ‌و میگساری بودند، از اندیشه‌های یگانه این شاعر و ریاضی‌دان، چهره‌ای ساخته که گویی دائم‌الخمر و پریشان‌احوال است و افسوس بیشتر اینکه، اکنون دنیا نیز از همین دریچه به خیام نگاه می‌کند.

عجیب اینکه در طول این اعصار کسی از خود نپرسیده که چطور یک فرد پریشان‌احوال که مدام در حال میگساری است، می‌تواند به چنان جایی در دنیای ریاضیات برسد که اروپاییان قرن‌ها بعد حسرت آن را بخورند؟

در کنکاشی که در دیوان خیام داشته‌ام، تنها می‌توانم بگویم که ١٤ رباعی از آن دوره‌ای است که او زندگی می‌کرده و باقی اشعار مطلقا نه به دوره او تعلق دارند و نه به اندیشه‌های او.

این موضوع را با توجه به افعال به‌کاربرده‌شده در شعرها می‌توان دریافت، به‌عنوان‌مثال فعل «زدن» که در روزگار خیام، به کنش‌های منفی اطلاق می‌شده، در این شعرها معنای مثبت می‌گیرد و ناگهان مصرع معروف «فریاد همی زند که می‌باید خورد»، معنایی غیرواقعی به خود می‌گیرد.

در آستانه روز بزرگداشت این حکیم و ریاضی‌دان، باید نسل جدید، ظلمی  را که رفته به خیام شده، درست دریابند و این ظلم همانا، نشناختن ویژگی‌های بارز اوست.

خیام‌شناسان پیشین؛ از فیتز جرالد گرفته تا صادق هدایت، همگی گویا از ظن خود یار خیام شده‌اند، اما نسل جدید در مواجهه با او، نیاز به شناخت دقیق این چهره چندبعدی دارد.
درهمین‌راستا، کتابی در دست نگارش دارم درباره خیام که به شناسایی درست این چهره چندبعدی کمک خواهد کرد، کمک خواهد کرد که این اندیشه آسمان‌نورد را دقیق‌تر از قبل دریابیم و او را به‌عنوان یک چهره جهانی، دوباره به جهان معرفی کنیم.

فریدون جنیدی . رئیس بنیاد نیشابور