زنان و قيام‌هاي عربي
گل‌هاي هميشه بهار
 |
| منال الشريف فعال حقوق زنان (عربستان سعودي) |
زنان در صف مقدم قيام‌هايي بوده‌اند كه از تونس آغاز شد و دامنه آن به سرعت به مصر، ليبي، يمن و سوريه نيز گسترش يافت. زنان عرب در سال گذشته، طعم خوش نويد تغيير را چشيده و به معناي نويني از برابري رسيده‌اند؛ معنايي كه سال‌ها توسط رژيم‌هاي مردسالار منطقه سركوب شده بود، ولي اكنون از نظر بسياري از فعالان زن اين نويد در حال محو شدن است و حقوق زنان فعلا از اهميت چنداني برخوردار نيست. در اولين انتخابات پارلماني بعد از سقوط مبارك كه اغلب آن را اولين حق راي آزاد مردم مصر مي‌دانند، زنان تنها 9 كرسي از 498 كرسي مجلس را به دست آوردند. داليا زياده، وبلاگ‌نويس و فعال حقوق‌بشر مصري، مدت كوتاهي قبل از انتخابات يك نظرسنجي غيررسمي بين 1400 نفر از راي‌دهندگان در قاهره انجام داد كه طي آن حتي يك نفر، چه مرد چه زن، تمايلي به راي دادن به يك كانديداي زن براي انتخابات رياست‌جمهوري نشان نداد. زنان مصري نگران شكاف فزاينده بين واقعيت مشاركت زنان در تظاهرات خياباني و عدم‌حضور آنان در روندهاي سياسي هستند. برخي از فعالان زن سكولار از اين موضوع بيم دارند كه قدرت گرفتن احزاب اسلامگرا، با وجود اعتدال و ميانه‌روي ظاهري، موجب محدود شدن فضاي سياسي آنان شود.
در مصر، زنان با برخورد خشونت‌باري از جانب شوراي عالي نظامي روبه‌رو شده‌اند. فعالان حقوق‌بشر رفتار شوراي نظامي با معترضان را در بهترين حالت نامناسب و در بدترين حالت توهين‌آميز و پرخشونت توصيف مي‌كنند. در ماه مارس گذشته، زماني كه نظاميان معترضان را از ميدان التحرير، كانون طرفداران دموكراسي، با خشونت بيرون مي‌كردند، 18 فعال زن بازداشت شدند كه از ميان آنها 17 نفر مجبور به انجام «آزمايش بكارت» شدند (نيروهاي نظامي ادعا كرده‌اند كه اين آزمايش‌ها به منظور جلوگيري از اتهام احتمالي تجاوز به نظاميان انجام شده است). اخيرا، صدها زن از كشورهاي خاورميانه در همايشي در مصر شركت كردند تا در مورد چگونگي استفاده از فناوري و اينترنت، به ويژه شبكه‌هاي اجتماعي، براي حفاظت و پيشبرد اهداف زنان در منطقه بحث و تبادل نظر كنند. منا الطحاوي، خبرنگار مصري - آمريكايي و دبير همايش با دستاني گچ‌گرفته در اين همايش حاضر شده بود. وي در ماه نوامبر از سوي سربازان در نزديكي ميدان التحرير كتك خورده و مورد آزار و اذيت جنسي قرار گرفته بود. اين دستان شكسته و گچ‌گرفته مانع از آن نشد كه وي پيامش را به زبان نياورد: «انقلابي‌ترين حركتي كه يك زن مي‌تواند انجام دهد، انتقال تجربياتش به ديگران است.»
در مصر، زنان با برخورد خشونت‌باري از جانب شوراي عالي نظامي روبه‌رو شده‌اند. فعالان حقوق‌بشر رفتار شوراي نظامي با معترضان را در بهترين حالت نامناسب و در بدترين حالت توهين‌آميز و پرخشونت توصيف مي‌كنند. در ماه مارس گذشته، زماني كه نظاميان معترضان را از ميدان التحرير، كانون طرفداران دموكراسي، با خشونت بيرون مي‌كردند، 18 فعال زن بازداشت شدند كه از ميان آنها 17 نفر مجبور به انجام «آزمايش بكارت» شدند (نيروهاي نظامي ادعا كرده‌اند كه اين آزمايش‌ها به منظور جلوگيري از اتهام احتمالي تجاوز به نظاميان انجام شده است). اخيرا، صدها زن از كشورهاي خاورميانه در همايشي در مصر شركت كردند تا در مورد چگونگي استفاده از فناوري و اينترنت، به ويژه شبكه‌هاي اجتماعي، براي حفاظت و پيشبرد اهداف زنان در منطقه بحث و تبادل نظر كنند. منا الطحاوي، خبرنگار مصري - آمريكايي و دبير همايش با دستاني گچ‌گرفته در اين همايش حاضر شده بود. وي در ماه نوامبر از سوي سربازان در نزديكي ميدان التحرير كتك خورده و مورد آزار و اذيت جنسي قرار گرفته بود. اين دستان شكسته و گچ‌گرفته مانع از آن نشد كه وي پيامش را به زبان نياورد: «انقلابي‌ترين حركتي كه يك زن مي‌تواند انجام دهد، انتقال تجربياتش به ديگران است.»
در حالي كه كشورهاي منطقه در تقلا براي از ميان برداشتن ساختارهاي غيرعادلانه و ايجاد يك جامعه مدني نوين هستند، اينها تنها گروه كوچكي از «عوامل تغيير» هستند كه تجربيات خود را با ديگران به اشتراك گذارده و قصد عقب‌نشيني ندارند.
منال الشريف (عربستان سعودي)
در ماه مي گذشته، منال الشريف 32ساله و مشاور امنيت فناوري اطلاعات در عربستان سعودي براي گردشي كوتاه سوار اتومبيل خود شد و با رانندگي، قانون را زيرپا گذاشت. منال الشريف در حالي كه دوستش از رانندگي وي فيلمبرداري مي‌كرد، قوانين تبعيض جنسيتي عربستان سعودي را به سختي مورد انتقاد قرار داد. او روز بعد براي كمك به «جنبش رانندگي» زنان عربستان در مقابل قانون ممنوعيت رانندگي ويديو را در يوتيوب به نمايش گذاشت و بلافاصله به مدت 9 روز بازداشت شد. الشريف پس از آزادي، كمپين خود را به «حقوق من، شرافت من» تغيير داد؛ كمپيني كه هدف آن مبارزه براي حق رانندگي زنان و لغو قيموميت مردان و ساير مشكلات زنان عربستان است؛ قيموميتي كه طبق آن، زنان سعودي بايد از قيم خود كه معمولا پدر يا شوهر است براي كار، مسافرت، تحصيل يا ازدواج اجازه‌نامه كتبي بگيرند. منال الشريف مي‌گويد: «ما نيمي از جامعه هستيم، اما نيمي كه آن نيم ديگر را به دنيا آورده و بزرگ مي‌كند؛ پس ما در واقع همه جامعه هستيم.» مبارزه او تازه آغاز شده است. او و ديگر زنان سعودي ماه آينده براي اخذ گواهينامه رانندگي اقدام مي‌كنند تا ثابت كنند ممنوعيت رانندگي در عربستان پايه و اساس قانوني نداشته و تنها يك عرف مذهبي براساس فتواي روحانيون مذهبي محافظه‌كار است و اگر آنها مخالفت كنند؟ «ما درخواست استيناف مي‌دهيم.»
داليا زياده (مصر)
داليا زياده 30ساله از سوي حزب عدالت در انتخابات پارلماني مصر شركت كرد ولي نتوانست به مجلس راه يابد. اين حزب به تازگي و از سوي جمعي از انقلابيون جوان مصري طرفدار ايدئولوژي ميانه‌رو و معتدل سياسي و مذهبي تاسيس شده است. او در اين حزب اولين سازمان حزبي زنان در مصر را به منظور ارتقاي سواد سياسي و كمك به توانمندسازي زنان واجد شرايط براي شركت در انتخابات ايجاد كرده است.
زياده، وبلاگ‌نويس برنده جايزه و مدافع سرسخت حقوق زنان است؛ كسي كه وب‌سايتش دوبار در زمان رياست‌جمهوري مبارك به تيغ سانسور دچار شد. او از جمله زناني است كه در كودكي مورد عمل غيرانساني ختنه قرار گرفته‌است. عملي كه در مصر و در سال 2007 با حمايت صريح مقامات برجسته مذهبي مسيحي و مسلمان غيرقانوني اعلام شد. تحقيق يونيسف در سال 2005 نشان داد كه 96 درصد از زنان مصري متاهل كه سني مابين 15 تا 49 سال دارند، در كودكي ختنه شده‌اند. زياده، مدير بخش مصر كنگره اسلامي آمريكا است و به تازگي از سوي مجله نيوزويك، به عنوان يكي از 150زن تاثيرگذار در جهان انتخاب شده و از سوي روزنامه Daily Beast يكي از 17 وبلاگ‌نويس شجاع جهان لقب گرفته است. زياده مي‌گويد: «چگونگي نگاه زنان به خود و نقش‌شان در تغييرهاي در حال وقوع اجتماعي، سياسي و اقتصادي بزرگ‌ترين چالش پيش‌روي زنان است»؛ زني كه خود روسري به سر مي‌كند، مسلماني پايبند [به شريعت] است. او كه در حال حاضر در رشته روابط بين‌الملل دانشگاه تافتز مشغول به تحصيل است، مي‌گويد: «بهار، بدون گل از راه نمي‌رسد و زنان گل‌هاي بهار عربي هستند. اما اگر آنها ارزش و منزلت خود را درك نكنند و جوامع [عربي] آنها را در تغيير دموكراتيك مشاركت ندهند، پايان خوشي در انتظار بهار عربي نخواهد بود.»
ماريا المثني (يمن)
ماريا المثني مي‌گويد با پدري فحاش و بدرفتار بزرگ شده كه قصد داشته در 14سالگي او را شوهر بدهد. او حالا يك متخصص روابط عمومي در كانادا و بنيان‌گذار سازمان پايش حقوق‌بشر در يمن است كه طرحي ابتكاري براي ثبت موارد نقض حقوق‌بشر در يمن به شمار مي‌رود.
او با چشماني فندقي‌رنگ و وقاري مثال‌زدني، مي‌گويد: «چون نمي‌توانم به صورت فيزيكي در يمن حضور داشته باشم، هدفم نجات دادن زندگي انسان‌ها از طريق روشن كردن ابعاد و موارد نقض حقوق‌بشر در يمن با كمك رسانه است.» او مي‌گويد قهرمانش زني محجبه در شهر زادگاهش «تايز» است كه به سمت يك جوخه آتش رفت و از آنها خواست اسلحه‌هاي خود را زمين بگذارند. او در حالي كه اشك در چشمانش حلقه زده، مي‌گويد: «رويايم اين است كه روزي، يك رييس‌جمهور زن در يمن سوار بر اتومبيل خود به ديدار پادشاه عربستان برود و با وي دیدار کند.»
ياسمين المهيري (مصر)
ياسمين المهيري، موسس و مديرعامل شركت سوپرماما، اولين جامعه آنلاين والدين در خاورميانه است كه به عنوان يك هاب اطلاعاتي براي مادران عرب فعاليت مي‌كند. المهيري مي‌گويد بسياري از زنان عرب در يك فرهنگ معلم‌مآب بزرگ مي‌شوند كه در آن به امر و نهي شنيدن خو گرفته و عادت مي‌كنند؛ به ويژه زماني كه پاي مساله‌اي همچون مراقبت و تربيت كودكان در ميان باشد. او اميدوار است كه اين وضعيت را از طريق گسترش اطلاعات تغيير دهد تا «زنان در نهايت بتوانند آنچه را برايشان بهترين است برگزينند.»
المهيري مي‌گويد در اغلب موارد زنان عرب براي موضوعات مربوط به كودكان به تجربه‌هاي مادرها و مادربزرگ‌هاي خود رجوع مي‌كنند و با خنده اضافه مي‌كند ولي در بيشتر موارد اين تجربه‌ها تاريخ مصرف گذشته‌اند. او مي‌گويد: «ما شاهد تغيير و پيدايش نسلي از مادران عرب هستيم كه كار مي‌كنند و خودشان صاحب درآمد هستند.» يكي از محبوب‌ترين بخش‌هاي سايت «پدر عزيز» نام دارد. او توضيح مي‌دهد: «در منطقه ما اغلب مردان به هيچ عنوان در پرورش و بزرگ كردن بچه‌ها دخالت نمي‌كنند. آنها نان‌آور خانه هستند ولي همه وظيفه تربيت را به ما سپرده‌اند. بسياري از مادران خواهان سهيم شدن غيرمستقيم شوهران‌شان در اين مساله هستند، بنابراين ما فكر كرديم كه زنان مي‌توانند مقاله‌هاي سايت را براي آنها بفرستند.»
المهيري مي‌گويد اين بخش از سايت در ميان مردها چنان محبوب شده است كه در حال حاضر چندين نويسنده مرد به صورت داوطلبانه با اين بخش همكاري مي‌كنند. «ما در حال ايجاد تغيير بدون زيرپا گذاشتن و نقض ويژگي‌هاي سنتي و فرهنگي منطقه هستيم.»
لميس ضيف (بحرين)
«من از كشوري مي‌آيم كه مادري خودش را سوزاند چراكه پسرش را بارها و بارها شكنجه داده بودند.» لميس ضيف، روزنامه‌نگار 32 ساله قاطعانه مي‌گويد: «من از كشوري مي‌آيم كه همه روزه تظاهرات برپا مي‌شود ولي هيچ‌كس درباره آن حرف نمي‌زند. ما زنان انقلابي فراموش‌شده هستيم.» ضيف اهل بحرين است؛ جزيره‌اي كوچك بين عربستان سعودي و ايران كه آمريكا پايگاه ناوگان پنجم نيروي دريايي خود را در آنجا مستقر كرده و اكثريت شيعه بارها در اعتراض به منزوي و در حاشيه قرار گرفتن‌اش توسط حكومت سني آل خليفه دست به اعتراض زده است. زماني كه بهار عربي از راه رسيد، شيعيان بحريني با برخي از متحدان سني خود به خيابان‌ها ريختند و خواستار دموكراسي مبتني بر قانون اساسي و نظام پارلماني شدند. ضيف به عنوان يكي از هواداران اعتراض‌ها، پس از چندين بار تهديد به مرگ شدن خود و خانواده‌اش در ماه مارس 2011 كشور را ترك كرد.
«زناني كه اعتراض مي‌كنند مجازاتي مضاعف دارند؛ يك‌بار به عنوان ياغي و يك‌بار به عنوان خائن. اگر اعتراض كنيد، فاحشه ناميده مي‌شويد. آنها كلمات مرا سانسور مي‌كردند ولي من اهميتي نمي‌دهم. او مي‌خندد و مي‌گويد تعداد فالوئرهاي او در تویيتر (تقريبا 60 هزار نفر) از مجموع تيراژ تمام روزنامه‌هاي بحريني بيشتر است. «آنها شايد حالا بتوانند برخي از ما را از افشاي حقيقت باز بدارند ولي براي هميشه نمي‌توانند جلو ما را بگيرند.»
شهناز احمد (مصر)
اعداد براي مصر، چهارمين اقتصاد بزرگ خاورميانه، هميشه خوش‌يمن نبوده‌اند. مصر با نرخ بالاي بيكاري، تورم، كاهش گردشگر خارجي، اعتصاب‌هاي كارگري، كاهش سرمايه‌گذاري خارجي و كاهش ذخاير ارزي از 36ميليارد دلار به 10ميليارد دلار دست و پنجه نرم مي‌كند.
40درصد مردم مصر زير خط فقر زندگي مي‌كنند و بيكاري در تمام طول سال بالاي 12درصد است. 60درصد مصري‌ها 30ساله يا جوان‌تر هستند و حداقل از هر چهار نفر در سنين 18 تا 30سال، يك نفر بيكار است. اينجا جايي است كه شهناز احمد از راه مي‌رسد. احمد مديرعامل بنياد آموزش براي استخدام است. سازماني غيرانتفاعي كه تلاش مي‌كند از طريق آموزش‌هاي مبتني بر بازار به جوانان محروم كمك كند. او مي‌گويد: «يكي از بزرگ‌ترين چالش‌هاي پيش‌روي زنان منطقه، حق انتخاب است. براي رسيدن به آزادي حق انتخاب، استقلال مالي حياتي و لازم است.» در بنياد آموزش براي استخدام، كم‌وبيش نيمي از متقاضيان كار، زن هستند. بنياد براي كسب شرايط لازم جهت ورود به بازار كار و شركت‌هاي خصوصي به آنها آموزش مي‌دهد و تاكنون موفق شده است، 96درصد از دانش‌آموختگان خود را به استخدام رسمي [سازمان‌ها] درآورد. او مي‌گويد: «حقوقي كه يك زن در پايان ماه مي‌گيرد به اين معناست كه او فقط به خودش مديون و وفادار است نه هيچ كس ديگري. اين استقلال و توانمندي است كه بر انتخاب‌هاي مستقل يك زن تاثير مي‌گذارد.»
فيدا اوري (تشكيلات خودگردان فلسطين)
اوري 23ساله، معاون مديركل و مدير سايت راديو نسا، اولين ايستگاه راديويي زنان در خاورميانه، در منطقه رام‌الله در كرانه باختري رود اردن است. اوري كه صاحب يك پسر است، مي‌گويد تنها زن فلسطيني‌ای است كه مديريت يك سايت را برعهده دارد. او كه متولد نيويورك و تحصيلكرده فلوريداست، پس از پايان تحصيلات در آمريكا به فلسطين بازگشته تا «فرصت‌ها و انتخاب‌هاي بيشتري براي زنان فراهم كند.» او مي‌گويد: «حدود 70درصد زنان فلسطيني از اينترنت استفاده مي‌كنند ولي هنوز در زمينه توليداتي كه به نگراني‌ها و دل‌مشغولي‌هاي آنها بپردازد، كمبودهاي زيادي وجود دارد. ايستگاه راديويي داراي برنامه‌هاي مختلفي از جمله «قهوه مربوط» است كه در مورد هر چيزي از تغذيه صحيح در دوران بارداري تا تصميم‌هاي كاري و شغلي بحث مي‌كند.» او مي‌گويد: «ما مي‌خواهيم الهام‌بخش زنان باشيم. در مقام مادر، به عنوان همسر يا يك فعال عرصه كار و صنعت.»
دانيا بشير (ليبي)
دانيا بشير تنها 20 سال دارد، ولي صاحب كسب‌وكار است. او (به عنوان اولين و تنها زن) دوبار برنده مسابقه كارآفريني امارات عربي متحده شده است؛ موضوعي كه به وي در راه‌اندازي شركتش «رلورا» كه به مديريت استرس مي‌پردازد، كمك كرده است. ولي بيوگرافي او در توييتر نشان از آرزوهاي بلندپروازانه ديگري دارد: «رييس‌جمهور بعدي ليبي.» مساله‌اي كه تا سال گذشته آن‌هم در كشوري كه «كتاب سبز» فلسفه سياسي معمر قذافي اعلام كرده بود جاي زن در خانه است، غيرممكن به نظر مي‌رسيد. بشير كه متولد آريزونا و تحصيلكرده امارات است، تابستان‌ها را در ليبي مي‌گذراند ولي ارتباط كمي با مردم حتي بستگانش داشت.
او كه پدرش را قهرمان خود مي‌داند، مي‌گويد: «پدرم يك تبعيدي سياسي و در فهرست سياه بود، بنابراين من نمي‌توانستم ارتباط مناسبي با كشورم داشته باشم. بزرگ‌ترين جنايت قذافي، فاسد كردن ذهن مردم بود.»
بشير در زمان انقلاب مشغول سازماندهي حمل دارو و تجهيزات پزشكي و نيازهاي اساسي مردم ليبي بود. او مي‌گويد 57 درصد جمعيت ليبي را زنان تشكيل مي‌دهند و در پشت صحنه نقش مهمي برعهده دارند: جابه‌جايي سلاح، قاچاق دارو به داخل كشور و جمع‌آوري اطلاعات. آنها با سقوط قذافي از آزادي بيشتري براي تحرك و فعاليت برخوردار شده‌اند ولي جامعه قبيله‌اي و مردسالار ليبي هنوز راه درازي در پيش دارد. هرچند كشور شاهد شكوفايي و ظهور ده‌ها سازمان غيردولتي به رهبري و هدايت زنان است ولي از ميان 51 عضو شوراي ملي انتقالي تنها يك نفر زن است.
دانيا مي‌گويد: «آنها به رهبري در تمامي جبهه‌ها نياز دارند، ما از صفر شروع كرده‌ايم. ولي نكته مثبت اين است كه مردم در ليبي مشتاق و تشنه يادگيري حقوق خود هستند. حقوقي كه به معناي آزادي واقعي و بيان نظرات و عقايد خود است. ما فقط به زمان و افرادي نياز داريم كه ما را راهنمايي كرده و آموزش بدهند. خودمان به آزادي خواهيم رسيد.»
منبع: Cnn
ترجمه رضا آقازاده
