«به‌نام گل‌سرخ*» ؛ روایت هنرمندانه
۶۰سال پیش در چنین روزهایی حوالی مرکز پایتخت به‌هم ریخت. قداره‌کشان و نظامیان اجیرشده در عرض چندساعت دولت برآمده از خواست مردم و نخست‌وزیر را با کودتایی آمریکایی برکنار کرد. این داستان آشنای یک کودتاست؛ کودتایی که برای همیشه لکه‌ای سیاه بر تاریخ ایران خواهد ماند. روایتی که در طول این ۶۰ سال تاریخ بارها به زبان‌ها و شیوه‌های مختلف بازگویی شده است.
حالا پس از ۶۰ سال چند خیابان بالاتر از مکان‌هایی که آن کودتا به‌وقوع پیوست، در خیابان خردمند بلوار کریمخان «گالری آران» کودتا را «به‌نام گل‌سرخ» به روایت هنرهای تجسمی به تصویر می‌کشد؛ روایتی که در همه این سال‌ها ناگفته باقی مانده است و برای نخستین‌بار با چنین کیفیتی به آن پرداخته می‌شود.
نازیلا نوع‌بشری مدیر گالری آران که برگذاری و هماهنگی این نمایشگاه را برعهده داشته است؛ درباره روند برپایی آن به «شرق» گفت:
«باتوجه به اینکه امسال شصتمین‌سالگرد کودتای آمریکایی 28مرداد است، تصمیم گرفتیم کاری را انجام دهیم که هم به این موضوع پرداخته شود و ادای احترام به دکتر محمد مصدق هم باشد. به همین دلیل با دوستانی که آثاری داشتند صحبت کردیم تا بتوانیم آثاری که در این زمینه دارند را به نمایش بگذاریم.»
ادای احترام به دکتر محمد مصدق نکته‌ای است که در مقدمه کتاب نمایشگاه هم آمده است: «۶۰ سال پیش در مرداد 1332 کودتای مشترک کشورهای انگلستان و آمریکا، دکتر محمد مصدق را که نخست‌وزیر قانونی ایران بود برکنار کرد و به این طریق سرنوشت میلیون‌ها انسان در این قسمت از دنیا را تغییر داد.
دکتر محمد مصدق پس از تحمل سه‌سال زندان انفرادی برای باقی عمر به حبس خانگی محکوم شد و سرانجام در سال 1345 از دنیا رفت. تعدادی انگشت‌شمار از یاران او اجازه شرکت در تشییع جنازه را پیدا کردند و پیکر ایشان در سالن منزلشان در احمدآباد به خاک سپرده شد. در سرزمین خود و بدون سنگ قبر. در چند دهه گذشته تلاش‌های متعددی برای حذف نام و تصویر ایشان از حافظه تاریخی این کشور باستانی صورت گرفته.
این نمایشگاه ناآگاهانه و در فرآیند انتخاب، آثار هنری را یافته که در انبارها و آرشیوهای هنرمندان پنهان شده بودند.
این نمایشگاه در ابعاد کوچک خود، سعی در ادای احترام به این انسان برجسته و متفاوت را داشته و در عین حال تلاشی است برای تاکید براینکه تاریخ دیگر توسط فاتحان نوشته نمی‌شود.»
در این نمایشگاه آثاری از زنده‌یادها علی‌اصغر پتگر و بهمن جلالی در کنار آثاری از احمد عالی، رعنا جوادی، محمدمهدی طباطبایی، فرساد لباف، بهرنگ صمدزادگان، باربد گلشیری و محمد اسکندری به نمایش درمی‌آید. همچنین در خلال نمایشگاه فیلم مستند «یادی از یک رهبر ملی» اثر کارگردان برجسته حسین ترابی به نمایش درمی‌آید.
به‌گفته نوع‌بشری برخی از آثار این نمایشگاه برای نخستین‌بار از انبار خانه‌های هنرمندان خارج شده است و به نمایش عمومی درخواهد آمد. یکی از اینها پرتره‌ای رنگ‌روغن از شادروان اصغر پتگر است که به‌گفته نوع‌بشری در سال 1340 کشیده شده است و در خانه‌اش پنهان شده بود:
«این تابلو 60 در 72 که برای نخستین‌بار در نمایشگاه به‌نام گل‌سرخ به نمایش درخواهد آمد توسط دختر آقای پتگر به این نمایشگاه سپرده شده است.»
دختر مرحوم پتگر در یادداشتی که در کنار این تابلو در کتاب نمایشگاه منتشر شده است؛ از راز این اثر چنین نوشته است:
«پدر با لبخند و یک‌جور لذت از برملاساختن راز پنهان این پرده نقاشی، پرده اول را برداشت و این داستان را برایمان نقل کرد. قاه‌قاه می‌خندید. ارادت او به مصدق با نگاه‌های مرطوب و احتمالا تصویر نیمه‌شفافی که از پشت اشک‌های شوقش دیده می‌شد، واضح بود. این را هم می‌گفت که نقشه الوان ایران پشت‌سر دکتر مصدق تصویری از افکار رنگین و سازنده دکتر مصدق برای ایران بوده است.
حتی اگر محقق نشد میهن‌پرستی عشقی فارغ از گرایشات سیاسی و حزبی است که همه اقشار را به‌هم وصل می‌کند. هنرمند را به مرد سیاسی و مرد خیرخواه سیاست را به تاریخ یک کشور. دلیل بیشتری نمی‌خواهد.»
در این نمایشگاه چهارقطعه از عکس‌های مرحوم بهمن جلالی روی دیوار می‌رود که نازیلا نوع‌بشری می‌گوید این عکس‌ها هم بعد از سال‌ها برای نخستین‌بار است که از روی نگاتیو چاپ می‌شود.
در یکی از این عکس‌ها تصاویری از دکتر مصدق در زمان انقلاب است که در کنار درخت در کنار هم چیده شده است. در کنار این تصاویر چهار عکس هم از آثار رعنا جوادی است که آن هم برای نخستین‌بار به نمایش درمی‌آید.
نمایشگاه «به‌نام گل‌سرخ» که 25مرداد 1392 در گالری آران افتتاح می‌شود، یک آغاز است. یک یادآوری به هنرمندانی که یادگارهایی که از این واقعه تاریخ‌ساز دارند را به نمایش بگذارند.
این نکته‌ای است که نازیلا نوع‌بشری نیز به آن اشاره می‌کند و می‌گوید:
«کارهای زیادی در آرشیو هنرمندان است که شاید این نمایشگاه آغازی برای نمایش آنها باشد. البته در نمایشگاه تلاش کرده‌ایم کیفیت آثاری که روی دیوار می‌رود بالا باشد و به‌دنبال پرکردن دیوارهای نمایشگاه نبودیم. امیدواریم این تلاش که کتاب آن نیز منتشر شده توسط دوستان دیگر هم در نمایشگاه‌هایی مشابه ادامه پیدا کند.»
«به‌نام گل‌سرخ» بازخوانی هنرمندانه‌ای از یک کودتا و ادای احترام به دکتر محمد مصدق است بعد از۶۰ سال. این نمایشگاه از 25مرداد در گالری آران، واقع در خیابان کریمخان،خیابان خردمند‌شمالی، کوچه دی برای بازدید عموم اختصاص دارد.
فرزانه ابراهیم‌زاده ، شرق
* نام نمایشگاه برگرفته از نام کتاب مشهور امبرتو اکو است.
