سکته مغزی بیماری شایعی است و علت اصلی مرگ و ناتوانی در سراسر جهان است.
آخرین آمار نشان می‌دهد که در جهان ۱۷ میلیون مورد به سکته مغزی در سال رخ داده و ٦,٥ میلیون مورد به مرگ انجامیده است و ۲۶ میلیون نفر بازمانده سکته مغزی در جهان زندگی می‌کنند.
با افزایش سن پس از ۳۰سالگی، خطر سکته مغزی به‌طور تصاعدی افزایش می‌یابد. دوسوم موارد سکته مغزی پس از ۶۵ سالگی رخ می‌دهند.
در ایران بر اساس گزارش وزارت بهداشت، هر سال صد‌هزار سکته مغزی رخ می‌دهد. سکته مغزی دومین علت مرگ‌ومیر و اولین علت ناتوانی طولانی‌مدت در کشور است. از طرف دیگر در ایران از هر پنج مورد سکته مغزی یک مورد در سنین زیر ۵۵ سال رخ می‌دهد و با افزایش بروز موارد سکته مغزی در کشور، سن ابتلا به آن هم در حال کاهش است.
سکته مغزی چطور رخ می‌دهد؟
سکته مغزی یک فوریت پزشکی است و درصورتی‌که به‌طور فوری تشخیص داده شده و درمان نشود، ممکن است به عوارض بازگشت‌ناپذیر عصبی و حتی مرگ بینجامد. سکته مغزی به دو شکل ممکن است رخ دهد:
١- نوع ایسکمیک (اختلال خون‌رسانی) که ناشی از انسداد شریان‌های خون‌رساننده به مغز است و اکثریت موارد سکته مغزی (۸۷ درصد) را تشکیل می‌دهد. در این نوع سکته مغزی معمول عارضه زمینه‌ای «آترواسکلروز» رسوب پلاک‌های چربی روی دیواره درونی رگ‌ها وجود دارد که باعث تنگ‌شدن آنها می‌شود. حال اگر لخته خونی روی این پلاک چربی ایجاد شود (ترومبوز) یا لخته‌های خونی که در جاهای دیگر بدن تشکیل شده‌اند، کنده شده و از راه جریان خون به این محل تنگی برسند (آمبولی)، ممکن است شریان خون‌رسان به بخشی از مغز را مسدود کنند. سلول‌های مغزی چنددقیقه پس از نرسیدن خون به آنها شروع به مردن می‌کنند و آسیب دائمی ایجاد می‌شود.
٢- نوع هموراژیک (خون‌ریزی‌دهنده) ناشی از پارگی دیواره ضعیف‌شده شریان مغزی و خون‌ریزی از آن به درون بافت مغزی اطراف است. تجمع خون باعث فشار بر بافت مغزی مجاور و آسیب‌زدن به آن می‌شود. نوع خون‌ریزی‌دهنده سکته مغزی خود به دو نوع تقسیم می‌شود: یکی خون‌ریزی داخل مغز و دیگری خون‌ریزی در فضای زیر عنکبوتیه (یکی از لایه‌های غلاف پوشاننده مغز یا مننژ). ضعف دیواره عروق خونی مغز و پارگی آن ممکن است به علت آنوریسم (بخشی از رگ که دیوار ضعیف‌شده دارد، به شکل یک بادکنک بیرون می‌زند) یا بدشکلی‌های شریانی- وریدی (مجموعه‌ای از عروق خونی که به‌طور ناهنجار تشکیل شده‌اند) باشد.
سکته مغزی یک فوریت پزشکی است و درصورتی‌که به‌طور فوری تشخیص داده شده و درمان نشود، ممکن است به عوارض بازگشت‌ناپذیر عصبی و حتی مرگ بینجامد. سکته مغزی به دو شکل ممکن است رخ دهد:
١- نوع ایسکمیک (اختلال خون‌رسانی) که ناشی از انسداد شریان‌های خون‌رساننده به مغز است و اکثریت موارد سکته مغزی (۸۷ درصد) را تشکیل می‌دهد. در این نوع سکته مغزی معمول عارضه زمینه‌ای «آترواسکلروز» رسوب پلاک‌های چربی روی دیواره درونی رگ‌ها وجود دارد که باعث تنگ‌شدن آنها می‌شود. حال اگر لخته خونی روی این پلاک چربی ایجاد شود (ترومبوز) یا لخته‌های خونی که در جاهای دیگر بدن تشکیل شده‌اند، کنده شده و از راه جریان خون به این محل تنگی برسند (آمبولی)، ممکن است شریان خون‌رسان به بخشی از مغز را مسدود کنند. سلول‌های مغزی چنددقیقه پس از نرسیدن خون به آنها شروع به مردن می‌کنند و آسیب دائمی ایجاد می‌شود.
٢- نوع هموراژیک (خون‌ریزی‌دهنده) ناشی از پارگی دیواره ضعیف‌شده شریان مغزی و خون‌ریزی از آن به درون بافت مغزی اطراف است. تجمع خون باعث فشار بر بافت مغزی مجاور و آسیب‌زدن به آن می‌شود. نوع خون‌ریزی‌دهنده سکته مغزی خود به دو نوع تقسیم می‌شود: یکی خون‌ریزی داخل مغز و دیگری خون‌ریزی در فضای زیر عنکبوتیه (یکی از لایه‌های غلاف پوشاننده مغز یا مننژ). ضعف دیواره عروق خونی مغز و پارگی آن ممکن است به علت آنوریسم (بخشی از رگ که دیوار ضعیف‌شده دارد، به شکل یک بادکنک بیرون می‌زند) یا بدشکلی‌های شریانی- وریدی (مجموعه‌ای از عروق خونی که به‌طور ناهنجار تشکیل شده‌اند) باشد.
سکته مغزی قابل پیشگیری است
٩٠درصد موارد سکته‌های مغزی با ۱۰ عامل خطرساز اصلی مرتبط هستند. اگر دچار دیابت هستید، مشکلات قلبی یا سابقه سکته مغزی دارید، با دکترتان درباره خطر سکته مغزی و درمان‌های پیشگیری صحبت کنید. در اینجا به ۱۰ عامل خطرساز برای سکته مغزی و شیوه مقابله با آنها اشاره می‌کنیم:
١- فشارخون بالا را کنترل کنید: فشارخون بالا تقریبا با نیمی از موارد سکته مغزی ارتباط دارد. دانستن فشارخونتان و در صورت بالابودن، کنترل‌کردن آن (با تغییرات سبک زندگی و دارو) خطر سکته مغزی در شما را کاهش خواهد داد.
٢- پنج‌بار در هفته ورزش با شدت متوسط انجام دهید: بیش از یک‌سوم از سکته‌های مغزی در افرادی رخ می‌دهد که ورزش منظم انجام نمی‌دهند. ورزش با شدت متوسط پنج‌بار در هفته خطر سکته مغزی را کاهش می‌دهد.
٣- رژیم غذایی سالم و متعادل داشته باشید: تقریبا یک‌چهارم سکته‌های مغزی به علت رژیم غذایی نامناسب، به‌خصوص مصرف کم میوه‌ها و سبزی‌ها رخ می‌دهد. خوردن پنج وعده یا بیشتر میوه و سبزی خطر سکته مغزی را کاهش خواهد داد.
٤- کلسترولتان را کاهش دهید: بیش از یک‌چهارم سکته‌های مغزی با میزان بالای کلسترول بد (LDL) ارتباط دارند. خوردن چربی‌های اشباع‌نشده و غیرهیدروژنه خطر سکته مغزی را کاهش خواهد داد. اگر نتوانید میزان کلسترولتان را فقط با رژیم غذایی در حد طبیعی نگه دارید، باید با دکترتان درباره درمان‌هایی که می‌توانند به شما کمک کنند، مشورت کنید.
٥- شاخص توده بدنی یا نسبت دور کمر به دور لگن را در حد طبیعی نگه دارید: تقریبا یک‌پنجم موارد سکته مغزی به چاقی مربوط هستند. یک شیوه خوب برای دانستن اینکه آیا نیاز به کم‌کردن وزن دارید یا نه، این است که اندازه دور کمرتان را بر اندازه دور لگنتان تقسیم کنید.
٦- سیگارکشیدن را کنار بگذارید و از دود سیگار محیطی پرهیز کنید: از هر ۱۰ سکته مغزی، یک مورد به سیگارکشیدن ارتباط دارد. متوقف‌کردن سیگارکشیدن خطر سکته مغزی را کاهش خواهد داد. کمک‌گرفتن از متخصصان، احتمال موفقیت در ترک سیگار را افزایش می‌دهد.
٧- از مصرف نوشیدنی‌های الکلی بپرهیزید: مصرف الکل یک عامل خطرساز برای سکته مغزی است. بیش از یک میلیون سکته مغزی در سال با مصرف مفرط مشروبات الکلی ارتباط دارند.
٨- فیبریلاسیون دهلیزی (یک نوع اختلال ریتم قلب) را شناسایی و درمان کنید: بی‌نظمی‌های ضربان قلب و سایر مشکلات قلبی با ۹ درصد از سکته‌های مغزی ارتباط دارند. برای درمان احتمالی و کاهش خطر در این زمینه با دکترتان مشورت کنید.
٩- دیابت را جدی بگیرید: دیابت علاوه بر اینکه عوامل خطرساز مشترکی با سکته مغزی دارد، خطر سکته مغزی را هم افزایش می‌دهد. اگر مبتلا به دیابت هستید، با دکترتان درباره درمان‌هایی که به کاهش خطر سکته مغزی کمک می‌کنند، صحبت کنید.
١٠- درآمد و تحصیلات: تفاوت میزان درآمد و تحصیلات درون هر کشور در میان کشورها با سکته مغزی ارتباط دارد. سیاست‌های دولت برای کاهش فقر و بهبود دسترسی برابر به مراقبت‌های بهداشتی و تحصیلات اثر مثبتی از لحاظ کاهش خطر سکته مغزی و سایر بیماری‌های غیرواگیردار دارد.
علی نیکویی / شرق
