قانون–شهر تهران در دامنه جنوبی کوه البرز مرکزی و بر روی نهشته‌های آبرفتی دوران چهارم بناشده است. قسمت جنوبی آن کم‌وبیش در کناره شمال باختری کویر مرکزی ایران قرارگرفته است.
به گزارش قانون به نقل از ایسنا، اختلاف ارتفاع ناگهانی و شدید میان شهر تهران (با متوسط ارتفاع حدود١٣٠٠متر) و استقرار نزدیک‌ترین قله کوه به آن در یک‌فاصله کمتر از ١٠کیلومتر(قله توچال با ارتفاع حدود٣٩٣٠متر) از خصوصیات توپوگرافی این شهر است.علاوه بر وجود راندگی(فعال) شمال تهران و چند گسل جوان و جنبان دیگر در شمال و جنوب شهر، رسوبات آبرفتی دشت تهران و شهر ری دارای شکستگی‌های کوچک فراوانی است که ممکن است به هنگام جنبیدن گسل‌های بزرگ و زمین‌لرزه زا دچار لغزش، جنبش و جابه‌جایی شوند.
شامگاه یکشنبه ۲۱ آبان ۱۳۹۶ در نزدیکی ازگله، استان کرمانشاه در نزدیکی مرز ایران و عراق در ۳۲ کیلومتری جنوب غربی شهر حلبچه عراق ایران زلزله‌ای ۷٫۳ ریشتری رخ داد و نه‌تنها کشورمان بلکه تمام جهان را در حزن و اندوه فروبرد. اگر به تاریخچه زمین‌لرزه‌های بزرگ گذشته که در این سرزمین به وقوع پیوسته است توجه کنیم، درمی‌یابیم که باوجود گسل‌های مهم در سطح تهران بزرگ و براساس پژوهش‌های سال‌های اخیر وقوع زمین‌لرزه‌ای ویرانگر با قدرت بالاتر از ٧ درجه‌ی ریشتر در تهران بسیار محتمل به نظر می‌رسد. این اتفاق برای پایتخت و شهر مرکزی ایران که بیشترین امکانات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در آن‌یک جا جمع شده است فاجعه‌آمیز خواهد بود و عواقب نگران‌کننده‌ای در پی خواهد داشت.
باید قبل از وقوع زمین‌لرزه برای جلوگیری از خطرهای ناشی از آن آماده شد
یک دکتری زلزله‌شناسی در گفت‌وگو با ایسنا، گفت: با توجه به اینکه در ساخت بیشتر سازه‌های بزرگ و کوچک تهران ضوابط و معیارهای مهندسی ناظر به مقاومت در مقابل زمین‌لرزه موردتوجه قرار نگرفته است، رویداد زمین‌لرزه‌ای در این شهر که کلیه امکانات اجتماعی و فرهنگی کشوری در آن‌یک جا جمع شده فاجعه‌آمیز خواهد بود و عواقب بسیار نگران‌کننده‌ای را خواهد داشت.
دکتر محمد کاویی افزود: معمولاً در زمان وقوع زلزله در دیگر نقاط کشور کمک‌های اولیه نیرو و تجهیزات از تهران ارسال می‌شود حال باید از خود بپرسیم اگر زمین‌لرزه‌ای شدید در تهران روی دهد کمک از چه نقطه‌ای به تهران خواهد رسید؟
وی در خصوص تلفات فراوان این بلای طبیعی عنوان کرد: با توجه به سستی ساختمان‌ها و آتش‌سوزی، تلفات زمین‌لرزه به سبب وجود لوله‌های گاز به‌احتمال زیاد از مرز یک‌میلیون نفر تجاوز خواهد کرد. باید قبل از وقوع زمین‌لرزه بامطالعه عمیق شهر و مردم را برای جلوگیری از خطرهای ناشی از آن آماده کرد.
کاویی با اشاره به اینکه وقوع زلزله در تهران بزرگ خطری جدی برای تمام تأسیسات مهم حیاتی به شمار می‌آید، بیان کرد: وارد شدن آسیب به بیمارستان‌ها، مراکز آتش‌نشانی، مراکز کمک‌رسانی، مدارس، پادگان‌ها، ادارات دولتی و دیگر مراکز پرجمعیت بسیار خطرناک است.
وی افزود: پس از وقوع زلزله در تهران آب و برق شهر قطع‌شده و به علت خرابی ساختمان‌ها خیابان‌ها و راه‌ها مسدود شده و بیمارستان‌ها و مراکز آتش‌نشانی ویران خواهند شد و روشن نیست چه کمکی و از چه نقطه‌ای به این شهر بزرگ و مردم آن می‌تواند، برسد.
این دکتری زلزله‌شناسی با اشاره به اینکه خطر آتش‌سوزی در لوله‌کشی گاز، انبار مواد شیمیایی برخی از کارخانه‌ها و پالایشگاه‌ها و انبارهای بزرگ فرآورده‌های نفتی در اطراف تهران وجود دارد، عنوان کرد: علاوه بر این موارد، سدهای کرج لتیان و لار در برابر زلزله‌های بزرگ مقاوم ساخته نشده‌اند و در صورت رویداد زمین‌لرزه بزرگ ویران‌شده و تأمین آب مصرفی تهران مسئله‌ای جدی خواهد بود.
وی همچنین در خصوص حرکت گسل شمال تهران و رویداد زمین‌لرزه گفت: لوله‌ها و کانال‌های تأمین‌کننده آب از سدهای مذکور به شهر تهران بریده‌شده و درنتیجه آبی برای آشامیدن و آتش‌نشانی و مصارف دیگر به تهران نخواهد رسید.
این استاد دانشگاه هرمزگان ادامه داد: لغزش و سنگریزش در شمیرانات و دیگر بخش‌های کوهپایه تهران نیز می‌تواند سبب خرابی‌ها و کشتار شود.
بایستی در مورد همه موارد آسیب‌پذیری شهر تهران مطالعه و برنامه‌ریزی شود
کاویی با بیان اینکه خطر شکسته شدن دکل‌های فشارقوی برق در کوهپایه‌های البرز و در شمال تهران براثر وقوع زلزله وجود دارد، افزود: بایستی در مورد همه موارد آسیب‌پذیری شهر تهران و نحوه پیشگیری از خطرات و کاهش صدمات مطالعه و برنامه‌ریزی شود.
وی در خصوص مقاومت پایین ساختمان‌های پایین‌شهر تهران و همچنین محلات قدیمی آن اظهار کرد: اصولاً تهران در تمام نقاط قدیمی‌تر آن مثل تجریش، قلهک و جنوب شهر دارای ساختمان‌هایی با طول عمر بیش از ۳۰ سال است که با مصالح نامرغوب و ملات ضعیف یا خشت و گلی ساخته‌شده است، واضح است که این بناها نمی‌توانند در برابر زلزله‌های بزرگ یا حداقل متوسط مقاومت کنند.
این استاد دانشگاه هرمزگان بیان کرد: ساختمان‌هایی که در حال حاضر به‌صورت بساز و بفروش در تهران عرضه می‌شوند با مصالح نامرغوب بوده و کسانی که خانه جهت زندگی خودشان می‌سازند، به‌اندازه کافی از مهندسی زلزله آگاهی نداشته و ناآگاهانه در راه ساختمان‌سازی برای آینده خود و خانواده‌شان مشکل می‌آفریند.
کاویی عنوان کرد: نکته‌هایی مانند کوچه‌های تنگ و باریک در محلات قدیمی جنوب تهران که راه فرار را در زمان وقوع زلزله خواهد بست، تراکم خانه‌ها و جمعیت، نبودن فضای باز برای چادر زدن و کمک‌رسانی بعد از زلزله، وضعیت آشفته سیم‌کشی خیابان‌ها، کوچه‌ها و ساختمان‌ها بخصوص در مرکز و جنوب تهران از جمله گرفتاری‌های دست و پاگیر و تهران است.
این دکتری زلزله‌شناسی اظهار کرد: این مشکلات بیشترین تلفات را در مناطق جنوبی تهران مثل جوادیه، راه‌آهن و دیگر مناطق پرازدحام به همراه خواهد داشت.
ساختمان‌های بلند شهر تهران اغلب بدون رعایت کامل ضوابط مهندسی زلزله ساخته‌شده است
کاویی بیان کرد: ساختمان‌های بلند شهر تهران اغلب بدون رعایت کامل ضوابط مهندسی زلزله ساخته‌شده و حتی در تعداد طبقات آن‌ها نیز هیچ ملاحظه‌ای رعایت نشده است. در کشورهای لرزه‌خیز و پیشرفته چون ژاپن ساختن ساختمان‌های بتن آرمه بیش از ۱۴ طبقه مجاز نیست، درصورتی‌که در تهران لرزه‌خیز ساختمان‌های بلندی حتی تا ۳۰ طبقه نیز بناشده است.
این کارشناس در خصوص وضعیت لوله‌کشی تهران، بیان کرد: آتش‌سوزی پس از زلزله به دلیل وضعیت نامناسب لوله‌کشی گاز در این شهر می‌تواند خطرات بیشتری از خود زلزله ( ویرانی‌های بناهای نامقاوم) ایجاد می‌کند. مثلاً در زلزله بزرگ ۱۹۰۶ سانفرانسیسکو آتش ۱۲ کیلومتر را سوزاند درصورتی‌که خسارات ناشی از زمین‌لرزه ۲۰ درصد کل خسارت بود.
کاویی همچنین در خصوص مسئله غارت و به وجود آمدن ناامنی، افزود: غارت اموال مردم زلزله‌زده به‌وسیله بزهکاران فرصت‌طلب از مسائل اجتماعی است که زلزله‌ها با خود به همراه می‌آورند. در زمین‌لرزه ٢٣دسامبر١٩٧٢مانگوا در نیکاراگوا تا چند روز پس از زلزله دولت قادر به کنترل سارقین نبود.
تهران هیچ‌گونه آمادگی در برابر یک زمین‌لرزه بزرگ ندارد
وی عنوان کرد: به نظر می‌رسد شهر تهران هیچ‌گونه آمادگی در برابر یک زمین‌لرزه بزرگ ندارد. هماهنگی و همکاری میان سازمان‌ها و مؤسسات گوناگون کشوری و لشگری مسئول و چاره‌اندیشی در این زمینه و آماده ساختن شهر و مردم و مؤسسات مختلف در مقابل خطرهای ناشی از زمین‌لرزه و حراست بیشتر جان و مال مردم از مسئولیت‌های مقاماتی دولتی است.
کاویی اظهار کرد: محاسبات اسکلت کلیه ساختمان‌ها و مقاوم کردن آن‌ها در برابر زمین‌لرزه‌های بزرگ حداکثر دقت و سخت‌گیری لازم اعمال شود.
این کارشناس با اشاره به اینکه شهرداری تهران باید مفاد آیین‌نامه”ضوابط تعیین نیروهای حاصله از زلزله” را موردتوجه قرار دهد، افزود: این آیین‌نامه که به‌وسیله کمیته زلزله انجمن ایرانی مهندسان محاسب ساختمانی تهیه‌شده موردتوجه قرار دهد و رعایت آن را اجباری کند و همچنین نظارت مستمر بر اجرای صحیح آن داشته باشد.
کاویی در پایان بیان کرد: بروسی و برنامه‌ریزی تقویت ساختمان‌های ضعیف تهران، در نظر گرفتن فضای سبز باز با اندازه کافی در بخش‌های گوناگون شهر برای استفاده در زمان وقوع زلزله، مرمت و مقاوم‌سازی پل‌های بزرگ سطح شهر، پاک‌سازی سریع خیابان‌ها پس از ویرانی و آماده بودن سرویس‌های فوریتی، جایگزینی سریع سرویس‌های مخابراتی، غذایی، ترابری، امدادرسانی برق‌رسانی فاضلاب، سم‌پاشی، سوخت‌رسانی، خارج کردن زباله‌ها، بررسی وضعیت ساختمان‌های موجود و تقسیم‌بندی آن‌ها به امن-نیمه امن و نا امن، انبار کردن لوازم امدادرسانی، مواد غذایی و دیگر ملزومات از اقدامات قبل و بعد از وقوع زمین‌لرزه می‌باشند و آشنا بودن وزارت بهداشت و درمان، وزارت نیرو، سازمان هواپیمایی کشور با نحوه کمک‌رسانی خود به مردم و رفع مشکلات و نیز انجام پیش‌بینی‌های لازم سازمان انرژی اتمی به جلوگیری از وقوع خطرات ناشی از زمین‌لرزه در راکتورهای خود از مهم‌ترین اقدامات است.
