ایسنا/اصفهان با تعطیلی مدارس و بلاتکلیفی سرنوشت سال تحصیلی، کم کم سر و کله دانش آموزانی که تعطیلات تابستان را در مغازه ها و مشاغل مختلف شاگردی می کردند در گوشه و کنار شهر پیدا شده است. کودکانی که امسال نه از روی بی میلی و اجبار، بلکه برای گریختن از بند قرنطینه خانگی و گاهی رهایی از فقر کار می کنند.
مغازه میوه فروشی هر چند دقیقه یکبار پر و خالی می شود. در بیرون از مغازه و لابلای مشتریان، دو کودک ریزنقش و لاغر اندام به چشم می خورند که تلاش می کنند دورریز میوه، سبزیجات، صندوق ها و جعبه های خالی را جایی در کنار پیاده رو سر و سامان دهند. در چهره شان نشانی از غم و اجبار نیست و آنچنان کار می کنند که گویی در حال شوخی و بازی هستند.
از پسر بزرگتر درباره سنش می پرسم، خودش را امیرمهدی ۸ ساله معرفی می کند. می گویم: مگر درس و مشق نداشتی؟ گنگ و بریده بریده جواب می دهد: نه، مدرسه که تعطیل شده، مادرم گفت همراه اوستا بیایم در مغازه.
در مغازه آپاراتی، تنظیم باد را پسری ۱۳ یا ۱۴ ساله صاحب مغازه، انجام می دهد که می گوید درسم را می خوانم، اما برای این که حوصلم در خانه سر نرود، صبح تا ظهر به مغازه می آیم.
به صرف این که کودکی در مغازه باشد، کودک کار نیست
افسانه میرزاییان، کارشناس مسئول دفتر آسیب‌های اجتماعی بهزیستی استان اصفهان در گفت و گو با ایسنا، درباره افزایش کودکان کار در هفته های اخیر به دلیل تعطیلی مدارس، اظهار کرد: به صرف دیدن دو سه مورد، نمی توان درباره افزایش شمار کودکان کار صحبت کرد، چون بیشتر کودکان کار در سطح شهر هستند و مثلا می بینیم سر چهارراه ها به دست فروشی، گل فروشی، شیشه پاک کردن و به طور کلی مشاغل کاذب مشغول اند.
وی با تایید این که پدیده کار کودکان، یک واقعیت انکارنشدنی در جامعه است، افزود: به جز کودکانی که در خیابان به دستفروشی و تکدی گری و … مشغول هستند، ممکن است تعدادی از کودکان هم در مشاغل دیگری که به چشم نمی آیند، فعالیت کنند. به عنوان مثال در کارگاه های تولیدی که قانون استفاده نکردن از کودکان زیر ۱۵ سال را رعایت نمی کنند یا مشاغل دیگری که از توان جسمی یک کودک بیشتر است.
میرزاییان با اشاره به محدودیت هایی که در قانون کار برای بکارگیری کودکان در واحدهای تولیدی در نظر گرفته شده است، گفت: گاهی ممکن است ببینیم که از کودکان زیر سن قانونی هم در کارگاه های استفاده کرده باشند و با شرایط بسیار مناسب کار کنند، اما به صرف این که کودکی در سبزی فروشی و مغازه های دیگر باشد، این را نمی توان ربط یا بسط به این مسایل داد که کودک کار است، چون ممکن است پدری سبزی فروشی داشته باشد و پسرش هم نزد خودش کار می کند.
بخش پنهان و آسیب دیده از قشر کودکان کار
کارشناس مسئول دفتر آسیب‌های اجتماعی بهزیستی استان اصفهان با اشاره به تفاوت تعریف کودکان خیابانی و کار، یادآور شد: تعریف کودک خیابانی، فردی است که جا و مکانی برای زندگی ندارد، زیر سن ۱۸ سال سن دارد و برای امرار معاش و بقا در خیابان زندگی می کنند، در حالی که کودک کار، جا و مکان یعنی خانواده و سرپناه دارد و فقط برای کار در سطح شهر می آید و بعد به خانه بر می گردد، این کودک ممکن است بدسرپرست یا بی سرپرست باشد، اما به طور کلی این قشر یعنی کودکانی که در کارگاه ها و مشاغل دیگر فعالیت می کنند نادیده گرفته می شوند و اصلا دیده نمی شوند، یا به عبارتی از این که چه شرایطی دارند، چه کارهایی انجام می دهند یا آیا مورد سوء استفاده قرار می گیرند، خبر نداریم.
وی مهم ترین موضوع برای ساماندهی کودکان کار را رعایت قانون دانست و گفت: درباره ممنوعیت بکارگیری کودکان در بعضی مشاغل و شرایط کارکردن در دسته دیگری از شغل ها، قانون کار شرایطی را تعیین کرده، اما این که آیا کارفرمایان آن را رعایت می کنند مساله ای جداست؟
با کارکردن کودک مخالفم
میرزاییان درباره پیامدهای کارکردن برای کودکان، گفت: به عنوان یک کارشناس با کار کودک مخالفم، چراکه معتقدم باید کودک دوران کودکی خود را به سلامتی و با خوبی سپری کند تا در آینده بتواند از نظر حرفه ای، آموزشی، فرهنگی و … تکامل پیدا کند و سپس بتواند در رشته هایی که می خواهد موفق شود. البته استثاء هست که بعضی از کودکان ممکن است نتوانند درسشان را ادامه دهند یا بهای چندانی به درس خواندن ندهند، اما این که بخواهیم یک کودک را از اول بگوییم برای این که آینده اش تامین شود بگوییم از هفت هشت سالگی برو پیش یک نجار کار کن این ظلم به کودک است.
وی با انتقاد از کسانی که کودکان را برای حرفه آموزی به سر کار می فرستند، ادامه داد: درست است که کودک با کار کردن می تواند یک حرفه بیاموزد، اما در عین حال ظلم به اوست چون به او حق نداده ایم که انتخاب کند چه حرفه ای را دوست دارد. همچنین خود او توانایی ها و استعدادهایش را آزمایش نکرده که بداند در آینده در کدام حرفه می تواند موفق باشد، آیا از نظر تحصیلی و آموزشی می تواند به مدارج بالا برود یا از نظر حرفه ها و مشاغل دیگر از جمله موسیقی، صنایع دستی و …
این کارشناس آسیب های اجتماعی با اشاره به این که مهاجرپذیری اصفهان این استان را در معرض افزایش شمار کودکان کار قرار داده است، گفت: متاسفانه بعضی از اتباع و مهاجران داخلی و خارجی هستند که بچه هایشان را به کار وادار می کنند، چون درآمد بالایی هم دارند، پس اصلا نمی توان این مساله را انکار کرد، اما در اصفهان با وجود این که سومین کلان شهر بزرگ کشور به شمار می آید، تعداد کودکان کار و خیابانی آنقدر زیاد نیست. گرچه آرزوی ما این است به جایی برسیم که هیچ کودکی را در خیابان به عنوان کودک کار و خیابان نبینیم.
همه ساختارهای جامعه درگیر کرونا
از سوی دیگر مرتضی پدریان، استاد رشته جامعه‌شناسی دانشگاه اصفهان در گفت و گو با ایسنا، درباره افزایش تعداد کودکان کار به دلیل تعطیلی مدارس، اظهار کرد: آنچه مهم است این که پدیده کرونا، بخش ها و ساختارهای مختلف جامعه را درگیر کرده است، یعنی هم از نظر ساختاری و هم از نظر کارکردی درگیر این پدیده شده ایم و شیوع این ویروس، ساختارهای اجتماعی را در روابط بین اعضای جامعه مثل روابط والدین و فرزندان، یا روابط کودکان با نظام اجتماعی را به شدت دچار تغییر کرده است.
این پژوهشگر اجتماعی ادامه می دهد: گاهی شاهد هستیم در میان افرادی که مجبور به خانه نشینی هستند به ویژه در خانواده هایی که از نظر تمکن مالی ضعیف هستند و مشکلات مالی دارند، فرزندانشان از حوزه آموزش کمی فاصله بگیرند به ویژه پسرانی که گاهی علاقه مندی به مسایل درسی هم ندارند این مسایل را کنار گذاشته اند و شروع کرده اند به رفتن به سمت فعالیت های دیگر مثل فعالیت هایی که گفتید؛ خدماتی مثل میوه فروشی، مکانیکی و دیگر فعالیت ها یا فعالیت هایی که در جامعه دیده می شود.
وی خطر رفت و آمد در کوچه و خیابان را مانع از افزایش تعداد متکدیان دانست و یادآور شد: تکدی گری و دست فروشی در شهر بسیار کم دیده می شود، اما ممکن است اعضای خانواده های ضعیف تر به سمت مشاغل خدماتی دیگر رو بیاروند و این که آیا این گرایش می تواند آسیب زا باشد یا خیر؟ جای تعمق دارد؟
یک تغییر و تحول در نظام اجتماعی
استاد جامعه شناسی دانشگاه اصفهان بر این باور است که اگر از این زاویه دید که این کودکان در آینده به سمت ادامه تحصیلات نمی روند و به سمت فعالیت های خدماتی گرایش پیدا می کنند، شاید خیلی آسیب زا نباشد و می توان گفت که در اصل یک تغییر و تحول در نظام اجتماعی در حال اتفاق افتادن است، شاید به این دلیل که افراد تحصیل کرده هم در جامعه چندان دارای مشاغل خوب و توان استفاده از تحصیلاتشان نیستند، مشوق بیشتری برای سر کار فرستادن دانش آموزان وجود دارد.
وی کارکردن کودکان در شرایط فاصله گذاری اجتماعی و خانه نشینی را پدیده ای منفی دانست و گفت: اگر از زوایه دید انتقال کرونا نگاه کنیم که بیرون آمدن از خانه، برای همه منفی است چون زمان خانه نشینی و فاصله گذاری اجتماعی است، از سوی دیگر حتی اگر این فاصله اجتماعی رعایت شود، خانه نشینی به دنبال خود کارکردهای منفی دارد و نوعی افسردگی و بریدن و احساس یاس و ناامیدی را خود به خود ایجاد می کند. بنابراین کارکردن کودکان اگر با رعایت فاصله اجتماعی باشد، میزان کارکردهای منفی اش کمتر از کارکردهای مثبت است.
پدریان با اشاره به آسیب پذیری خانواده های ضعیف تر از شیوه کرونا، توضیح داد: کاملا روشن است که پدیده کرونا در شکل گیری رفتارهای اجتماعی تاثیر داشته و در آینده هم تاثیرش شدیدتر خواهد شد، آسیب های اجتماعی کرونا در آینده با توجه به بر هم خوردن ساختارها، هنجارها، ارزش های جامعه حتما پیامدهای منفی و پیامدهای مثبت به دنبال خود دارد.
