آیا می‌شود پوتین را به اتهام حمله به اوکراین محاکمه کرد؟
ولودیمیر زلنسکی، رییس‌جمهوری اوکراین، حمله به بیمارستان زایمان و کودکان را "جنایت جنگی" توصیف کرده است. شاید این‌طور به نظر نرسد اما همان‌طور که کمیته بین‌المللی سازمان صلیب سرخ می‌گوید "حتی جنگ هم قوانینی دارد." این قوانین در معاهده‌ای با عنوان کنوانسیون ژنو و رشته‌ای از قوانین بین‌المللی و پیمان‌های بین‌المللی گنجانده شده است.
جنایت جنگی چیست؟
غیرنظامیان را نمی‌توان به‌عمد مورد حمله قرار داد و همچنین نمی‌توان به زیرساخت‌های حیاتی برای غیرنظامیان حمله کرد.
استفاده از بعضی از ادوات نظامی به دلیل پیامدها و درد وحشتناکی که ایجاد می‌کنند، ممنوع است، مثل مین‌های زمینی ضدنفر و سلاح‌های شیمیایی یا بیولوژیکی.
بقیه قوانین، شکنجه و نسل‌کشی را به معنی تلاش عمدی برای از بین بردن یک گروه خاص، ممنوع می‌کند.
جرایم جدی در طول جنگ مانند قتل، تجاوز یا آزار جمعی یک گروه به عنوان "جنایت علیه بشریت" شناخته می‌شوند.
اوکراین می‌گوید حمله هوایی روسیه به بخش زایمان و کودکان بیمارستان ماریوپل جنایت جنگی است. سه نفر از جمله یک کودک کشته و ۱۷ نفر دیگر از کارکنان بیمارستان و بیماران زخمی شده‌اند.
همچنین گزارش شده نیروهای روسیه غیرنظامیان اوکراینی در حال فرار را هدف قرار داده‌اند.
شواهد فزاینده‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد از بمب‌های خوشه‌ای در برخی از مناطق غیرنظامی خارکیف استفاده شده است؛ بمب‌هایی که به تعداد زیادی از بمب‌های کوچک‌تر تبدیل می‌شوند.
نه روسیه و نه اوکراین هیچ‌کدام معاهده ممنوعیت استفاده از بمب‌های خوشه‌ای را امضا نکرده‌اند اما این شواهد را می‌توان به عنوان جنایت جنگی در نظر گرفت.
وزارت دفاع بریتانیا می‌گوید روسیه در اوکراین از بمب‌های خلا یا ترموباریک استفاده کرده که با مکش اکسیژن و ایجاد خلأ انفجار بزرگی ایجاد می‌کند. استفاده از این مواد منفجره ویرانگر ممنوع نیست اما کاربرد عمدی آن نزدیک محل غیرنظامیان تقریبا به‌طور قطع ناقض قوانین جنگ است.
بمب خلاء چیست؟
البته بسیاری از کارشناسان استدلال می‌کنند که خود حمله به اوکراین به دلیل ماهیت تهاجمی آن جنایت جنگی است. در ادامه بیشتر به این می‌پردازیم.
هر کشور وظیفه دارد درباره مظنونان جنایات جنگی تحقیق کند.
بعضی کشورها در این زمینه بسیار بیش از بقیه وارد عمل می‌شوند.
در بریتانیا، پلیس پیشنهاد داده شواهد جنایات احتمالی جنگی در اوکراین را جمع‌آوری کند.
مظنونان جنایت جنگی چطور محاکمه می‌شوند؟
از زمان جنگ جهانی دوم چند دادگاه مجزا برگزار شده است، از جمله دادگاهی که پس از تجزیه یوگسلاوی برای رسیدگی به جنایات جنگی در آنجا برگزار شد.
همچنین یک گروه حقوقی برای محاکمه بعضی از مسئولان نسل‌کشی رواندا تشکیل شد. در سال ۱۹۹۴ تندروهای هوتو در روآندا ۸۰۰ هزار نفر را در صد روز کشتند.
امروز دیوان کیفری بین‌المللی و دیوان بین‌المللی دادگستری وظیفه رسیدگی به جنایات جنگی را به عهده دارند.
دیوان بین‌المللی دادگستری، که شاخه قضایی سازمان ملل متحد است، به دعاوی دولت‌ها رسیدگی می‌کند اما نمی‌تواند جداگانه افراد را محاکمه کند. اوکراین در این دادگاه پرونده‌ای را علیه روسیه به اتهام حمله به این کشور گشوده است.
اگر این دیوان علیه روسیه حکم بدهد، وظیفه اجرای آن حکم به عهده شورای امنیت سازمان ملل متحد خواهد بود.
اما روسیه، که از اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد است، می‌تواند هر پیشنهادی را وتو و رد کند.
دیوان کیفری بین‌المللی
دیوان کیفری بین‌المللی اتهامات مربوط به جنایتکاران جنگی را، که به دادگاه‌های دولتی احضار نشده‌اند، بررسی می‌کند.
این دادگاه جایگزین دائمی و پیشرفته‌تر دادگاه نورنبرگ است که مهم‌ترین سران بازمانده نازی بعد از جنگ دوم جهانی در سال ۱۹۴۵ را محاکمه کرد.
نورنبرگ این اصل را تثبیت کرد که کشورها می‌توانند موافقت کنند یک دادگاه ویژه برای اجرای قوانین بین‌المللی برگزار کنند.
آیا دیوان کیفری بین‌المللی می‌تواند به جرایم انجام شده در اوکراین رسیدگی کند؟
کریم خان، وکیل بریتانیایی و دادستان ارشد دیوان کیفری بین‌المللی می‌گوید یک مبنای مستدل برای باور اینکه در اوکراین جنایات جنگی به وقوع پیوسته، وجود دارد. او از طرف ۳۹ کشور اجازه دارد که در این زمینه تحقیق کند.
بازرسان اتهام‌های مطرح شده در گذشته و حال را بررسی خواهند کرد؛ حتی اتهام‌های مربوط به سال ۲۰۱۳ و قبل از آن‌که روسیه کریمه را از اوکراین جدا و ضمیمه خود کند.
اگر اتهام علیه شخص خاصی مطرح شود، دادستان از دیوان کیفری بین‌المللی می‌خواهد که برای متهمان قرار بازداشت صادر کند و آنها را به دادگاهی بیاورد که در شهر لاهه در هلند برگزار می‌شود.
اینجاست که محدودیت‌های عملی دادگاه عیان می‌شود.
دادگاه خودش نیروی پلیس ندارد و باید از دولت‌ها بخواهد برای بازداشت اقدام کنند.
اما روسیه عضو دیوان نیست و سال ۲۰۱۶ از این دادگاه خارج شده است. ولادیمیر پوتین هیچ شخصی را به دادگاه تحویل نخواهد داد.
اگر مظنون به کشور دیگری سفر کند، آن‌وقت امکان بازداشت هست، اما این "اگر" اگری بسیار بزرگ است.
اما دیوان کیفری بین‌المللی همچنان می‌تواند به جرم "راه انداختن جنگ تهاجمی" رسیدگی کند.
این جرم، تهاجم و درگیری غیرقابل توجیه است؛ برعکس عملیات نظامی قابل توجیه در دفاع از خود.
این ریشه در دادگاه نورنبرگ دارد که قاضی فرستاده شده از مسکو متفقین را متقاعد کرد که سران نازی بایست به اتهام"جرایم علیه صلح" محاکمه شوند.
اما مشکل اینجاست: فیلیپ ساندز، متخصص حقوق بین‌الملل در یونیورسیتی کالج لندن می‌گوید، دیوان کیفری بین‌المللی نمی‌تواند سران روسیه را به این اتهام محاکمه کند چون روسیه از امضاکنندگان متعهد به این دادگاه نیست.
در تئوری، شورای امنیت سازمان ملل متحد می‌تواند از دیوان بین‌المللی بخواهد درباره این اتهام تحقیق کند. اما دوباره، روسیه ممکن است این را به عنوان یکی از پنج عضو دائم این شورا وتو کند.
پس آیا راه دیگری برای محاکمه اشخاص وجود ندارد؟
اثربخشی دیوان بین‌المللی کیفری و نحوه اجرای قوانین بین‌الملل در عمل نه تنها به معاهدات، بلکه به سیاست و دیپلماسی بستگی دارد.
آقای ساندز و بسیاری کارشناسان دیگر استدلال می‌کنند که مانند دادگاه نورنبرگ، راه حل یک بار دیگر در دیپلماسی و معاهدات بین‌المللی نهفته است.
او از سران جهان می‌خواهد برای رسیدگی به جرم تهاجم در اوکراین یک دادگاه تشکیل دهند.
جنایت جنگی چیست؟
غیرنظامیان را نمی‌توان به‌عمد مورد حمله قرار داد و همچنین نمی‌توان به زیرساخت‌های حیاتی برای غیرنظامیان حمله کرد.
استفاده از بعضی از ادوات نظامی به دلیل پیامدها و درد وحشتناکی که ایجاد می‌کنند، ممنوع است، مثل مین‌های زمینی ضدنفر و سلاح‌های شیمیایی یا بیولوژیکی.
بقیه قوانین، شکنجه و نسل‌کشی را به معنی تلاش عمدی برای از بین بردن یک گروه خاص، ممنوع می‌کند.
جرایم جدی در طول جنگ مانند قتل، تجاوز یا آزار جمعی یک گروه به عنوان "جنایت علیه بشریت" شناخته می‌شوند.
اوکراین می‌گوید حمله هوایی روسیه به بخش زایمان و کودکان بیمارستان ماریوپل جنایت جنگی است. سه نفر از جمله یک کودک کشته و ۱۷ نفر دیگر از کارکنان بیمارستان و بیماران زخمی شده‌اند.
همچنین گزارش شده نیروهای روسیه غیرنظامیان اوکراینی در حال فرار را هدف قرار داده‌اند.
شواهد فزاینده‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد از بمب‌های خوشه‌ای در برخی از مناطق غیرنظامی خارکیف استفاده شده است؛ بمب‌هایی که به تعداد زیادی از بمب‌های کوچک‌تر تبدیل می‌شوند.
نه روسیه و نه اوکراین هیچ‌کدام معاهده ممنوعیت استفاده از بمب‌های خوشه‌ای را امضا نکرده‌اند اما این شواهد را می‌توان به عنوان جنایت جنگی در نظر گرفت.
وزارت دفاع بریتانیا می‌گوید روسیه در اوکراین از بمب‌های خلا یا ترموباریک استفاده کرده که با مکش اکسیژن و ایجاد خلأ انفجار بزرگی ایجاد می‌کند. استفاده از این مواد منفجره ویرانگر ممنوع نیست اما کاربرد عمدی آن نزدیک محل غیرنظامیان تقریبا به‌طور قطع ناقض قوانین جنگ است.
بمب خلاء چیست؟
البته بسیاری از کارشناسان استدلال می‌کنند که خود حمله به اوکراین به دلیل ماهیت تهاجمی آن جنایت جنگی است. در ادامه بیشتر به این می‌پردازیم.
هر کشور وظیفه دارد درباره مظنونان جنایات جنگی تحقیق کند.
بعضی کشورها در این زمینه بسیار بیش از بقیه وارد عمل می‌شوند.
در بریتانیا، پلیس پیشنهاد داده شواهد جنایات احتمالی جنگی در اوکراین را جمع‌آوری کند.
مظنونان جنایت جنگی چطور محاکمه می‌شوند؟
از زمان جنگ جهانی دوم چند دادگاه مجزا برگزار شده است، از جمله دادگاهی که پس از تجزیه یوگسلاوی برای رسیدگی به جنایات جنگی در آنجا برگزار شد.
همچنین یک گروه حقوقی برای محاکمه بعضی از مسئولان نسل‌کشی رواندا تشکیل شد. در سال ۱۹۹۴ تندروهای هوتو در روآندا ۸۰۰ هزار نفر را در صد روز کشتند.
امروز دیوان کیفری بین‌المللی و دیوان بین‌المللی دادگستری وظیفه رسیدگی به جنایات جنگی را به عهده دارند.
دیوان بین‌المللی دادگستری، که شاخه قضایی سازمان ملل متحد است، به دعاوی دولت‌ها رسیدگی می‌کند اما نمی‌تواند جداگانه افراد را محاکمه کند. اوکراین در این دادگاه پرونده‌ای را علیه روسیه به اتهام حمله به این کشور گشوده است.
اگر این دیوان علیه روسیه حکم بدهد، وظیفه اجرای آن حکم به عهده شورای امنیت سازمان ملل متحد خواهد بود.
اما روسیه، که از اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد است، می‌تواند هر پیشنهادی را وتو و رد کند.
دیوان کیفری بین‌المللی
دیوان کیفری بین‌المللی اتهامات مربوط به جنایتکاران جنگی را، که به دادگاه‌های دولتی احضار نشده‌اند، بررسی می‌کند.
این دادگاه جایگزین دائمی و پیشرفته‌تر دادگاه نورنبرگ است که مهم‌ترین سران بازمانده نازی بعد از جنگ دوم جهانی در سال ۱۹۴۵ را محاکمه کرد.
نورنبرگ این اصل را تثبیت کرد که کشورها می‌توانند موافقت کنند یک دادگاه ویژه برای اجرای قوانین بین‌المللی برگزار کنند.
آیا دیوان کیفری بین‌المللی می‌تواند به جرایم انجام شده در اوکراین رسیدگی کند؟
کریم خان، وکیل بریتانیایی و دادستان ارشد دیوان کیفری بین‌المللی می‌گوید یک مبنای مستدل برای باور اینکه در اوکراین جنایات جنگی به وقوع پیوسته، وجود دارد. او از طرف ۳۹ کشور اجازه دارد که در این زمینه تحقیق کند.
بازرسان اتهام‌های مطرح شده در گذشته و حال را بررسی خواهند کرد؛ حتی اتهام‌های مربوط به سال ۲۰۱۳ و قبل از آن‌که روسیه کریمه را از اوکراین جدا و ضمیمه خود کند.
اگر اتهام علیه شخص خاصی مطرح شود، دادستان از دیوان کیفری بین‌المللی می‌خواهد که برای متهمان قرار بازداشت صادر کند و آنها را به دادگاهی بیاورد که در شهر لاهه در هلند برگزار می‌شود.
اینجاست که محدودیت‌های عملی دادگاه عیان می‌شود.
دادگاه خودش نیروی پلیس ندارد و باید از دولت‌ها بخواهد برای بازداشت اقدام کنند.
اما روسیه عضو دیوان نیست و سال ۲۰۱۶ از این دادگاه خارج شده است. ولادیمیر پوتین هیچ شخصی را به دادگاه تحویل نخواهد داد.
اگر مظنون به کشور دیگری سفر کند، آن‌وقت امکان بازداشت هست، اما این "اگر" اگری بسیار بزرگ است.
اما دیوان کیفری بین‌المللی همچنان می‌تواند به جرم "راه انداختن جنگ تهاجمی" رسیدگی کند.
این جرم، تهاجم و درگیری غیرقابل توجیه است؛ برعکس عملیات نظامی قابل توجیه در دفاع از خود.
این ریشه در دادگاه نورنبرگ دارد که قاضی فرستاده شده از مسکو متفقین را متقاعد کرد که سران نازی بایست به اتهام"جرایم علیه صلح" محاکمه شوند.
اما مشکل اینجاست: فیلیپ ساندز، متخصص حقوق بین‌الملل در یونیورسیتی کالج لندن می‌گوید، دیوان کیفری بین‌المللی نمی‌تواند سران روسیه را به این اتهام محاکمه کند چون روسیه از امضاکنندگان متعهد به این دادگاه نیست.
در تئوری، شورای امنیت سازمان ملل متحد می‌تواند از دیوان بین‌المللی بخواهد درباره این اتهام تحقیق کند. اما دوباره، روسیه ممکن است این را به عنوان یکی از پنج عضو دائم این شورا وتو کند.
پس آیا راه دیگری برای محاکمه اشخاص وجود ندارد؟
اثربخشی دیوان بین‌المللی کیفری و نحوه اجرای قوانین بین‌الملل در عمل نه تنها به معاهدات، بلکه به سیاست و دیپلماسی بستگی دارد.
آقای ساندز و بسیاری کارشناسان دیگر استدلال می‌کنند که مانند دادگاه نورنبرگ، راه حل یک بار دیگر در دیپلماسی و معاهدات بین‌المللی نهفته است.
او از سران جهان می‌خواهد برای رسیدگی به جرم تهاجم در اوکراین یک دادگاه تشکیل دهند.
بی بی سی فارسی
