حسین گل گلاب
چگونه سرود ای ایران خلق شد
در شهريور 1323 زماني كه نيروهاي انگليسي و ديگر متفقين تهران را اشغال كرده بودند، حسين گل‌گلاب تصنيف سراي معروف، از يكي از خيابان‌هاي معروف شهر مي‌گذرد. او مشاهده مي‌كند بين يك سرباز انگليسي و يك افسر ايراني بگو مگو مي‌شود و سرباز انگليسي كشيده محكمي در گوش افسر ايراني مي‌نوازد. گل‌گلاب پس از ديدن اين صحنه، با چشمان اشك‌آلود به استوديوي روح‌الله خالقي (موسيقيدان) مي‌رود و شروع به گريه مي‌كند.
غلامحسين بنان مي‌پرسد ماجرا چيست؟ او ماجرا را تعريف مي‌كند و مي‌گويد: كار ما به اينجا رسيده كه سرباز اجنبي توي گوش نظامي ايراني بزند! سپس كاغذ و قلم را برمي‌دارد و با همان حال مي‌سرايد:
اي ايران اي مرز پرگهر
اي ايران اي مرز پرگهر
اي خاكت سرچشمه هنر
دور از تو انديشه بدان
پاينده ماني و جاودان
اي دشمن! ار تو سنگ خاره‌اي من آهنم
جان من فداي خاك پاك ميهنم...
همان جا خالقي موسيقي آن را مي‌نويسد و بنان نيز آن را مي‌خواند و ظرف يك هفته تصنيف «اي ايران» در يك اركستر بزرگ اجرا مي‌شود. سرود «اي ايران» دقيقاً در 27 مهرماه سال 1323 در تالار دبستان نظامي [دانشكده افسري فعلي] و در حضور جمعي از چهره‌هاي فعال در موسيقي ايران متولد شد. شعر اين سرود را «حسين گل‌گلاب» استاد دانشگاه تهران سروده بود، و از ويژگي‌هاي آن، اول اين است كه تك‌تك واژه‌هاي به‌كاررفته در سروده، فارسي است و در هيچ يك از ابيات آن كلمه‌اي معرب يا غيرفارسي وجود ندارد. سراسر هر سه بند سرود، سرشار از واژه‌هاي خوش‌تراش فارسى است؛ زبان پاكيزه‌اى كه هيچ واژه بيگانه‌اي در آن راه پيدا نكرده است، و با اين همه هيچ واژه‌اى نيز در آن مهجور و ناشناخته نيست و دريافت متن را دشوار نمى‌سازد. دومين ويژگي سرود «اي ايران» در بافت و ساختار شعر آن است، به گونه‌اي كه تمامي گروه‌هاي سني، از كودك تا بزرگسال مي‌توانند آن را اجرا كنند. همين ويژگي سبب شده اين سرود در تمامي مراكز آموزشي و حتي كودكستان‌ها قابليت اجرا داشته باشد. و بالاخره سومين ويژگي‌اي كه براي اين سرود قائل شده‌اند، فراگيري اين سرود به لحاظ امكانات اجرايي است كه به هر گروه يا فرد امكان مي‌دهد تا بدون ساز و آلات و ادوات موسيقي نيز بتوانند آن را اجرا كنند. آهنگ اين سرود كه در آواز دشتي خلق شده، از ساخته‌هاي ماندگار «روح‌الله خالقي» است. ملودي اصلي و پايه‌اي كار، از برخي نغمه‌هاي موسيقي بختياري كه از فضايي حماسي برخوردار است، گرفته شده است. اين سرود در اجراي نخست خود به صورت كر خوانده شد اما ساختار محكم شعر و موسيقي آن سبب شد در دهه‌هاي بعد خوانندگان مطرحي همانند «غلامحسين بنان» و نيز «اسفنديار قره‌باغي» آن را به صورت تك‌خواني هم اجرا كنند. در سال‌هاي اوليه پس از انقلاب، اين سرود براي مدت كوتاهي به عنوان «سرود ملي» از راديو و تلويزيون ايران پخش مي‌شد، اما بعداً چند سالي از رسانه‌هاي داخلي حذف شد تا در دهه اخير كه باز در مناسبت‌هاي مختلف تاريخي، آن را مي‌شنويم.
اي ايران اي مرز پرگهر
اي خاكت سرچشمه هنر
دور از تو انديشه بدان
پاينده ماني و جاودان
اي... دشمن ار تو سنگ خاره‌اي من آهنم
جان من فداي خاك پاك ميهنم
مهر تو چون شد پيشه‌ام
دور از تو نيست انديشه‌ام
در راه تو، كي ارزشي دارد اين جان ما
پاينده باد خاك ايران ما
سنگ كوهت دُر و گوهر است
خاك دشتت بهتر از زر است
مهرت از دل كي برون كنم
برگو بي‌مهر تو چون كنم
تا... گردش جهان و دور آسمان بپاست
نور ايزدي هميشه رهنماي ماست
مهر تو چون شد پيشه‌ام
دور از تو نيست انديشه‌ام
در راه تو، كي ارزشي دارد اين جان ما
پاينده باد خاك ايران ما
ايران اي خرم‌بهشت من
روشن از تو سرنوشت من
گر آتش بارد به پيكرم
جز مهرت بر دل نپرورم
از... آب و خاك و مهر تو سرشته شد دلم
مهرت ار برون رود چه مي‌شود دلم
مهر تو چون شد پيشه‌ام
دور از تو نيست انديشه‌ام
در راه تو، كي ارزشي دارد اين جان ما
پاينده باد خاك ايران ما
