به پیش اهل جهان محترم بود آنکس // که داشت از دل و جان احترام آزادی



پنجشنبه، مهر ۱۵، ۱۴۰۰

جایزۀ نوبل شیمی به مبتکران روش نوین کاتالیزاسیون با «مولکول‌های آلی» تعلق گرفت

هیئت داوران نوبل جایزۀ شیمی سال ۲۰۲۱ را به دو پژوهشگر که با پدیدآوردن روش نوینی در کاتالیزاسیون، صنعت داروسازی را دگرگون کرده‌اند، اهدا کرد. بنیامین لیست آلمانی و دیوید مک میلان آمریکائی ـ بریتانیائی با استفاده از «خرده مولکول‌های آلی» به عنوان کاتالیزور، بگفتۀ آکادمی نوبل، انقلابی در تولید مولکول‌ها ایجاد کردند. بنیامین لیست و دیوید مک میلان که هر دو ۵۳ سال دارند، هر یک جدا از دیگری از ۲۰ سال پیش به اینسو این روش تازه‌ را برای کاتالیزاسیون بکار بسته و آن را رواج داده‌اند.

هیئت داوران نوبل روش نوین آنان را که «کاتالیز ناهمگن» و یا «کاتالیز آلی» خوانده می‌شود، به «تب طلا» تشبیه کرده است که در این مورد نیز پس از ابداع، «با شتاب حیرت‌آوری» مورد استفادۀ صنایع بویژه در داروسازی قرار گرفته است. پیش از آنان، فلزات و آنزیم‌ها تنها دو دسته کاتالیزور موجود تلقی می‌شد. در واقع بنیامین لیست و دیوید مک میلان کاشف دستۀ سوم در این زمینه هستند که امتیازات فراوانی نیز دارد.

بگفتۀ آکادمی علوم سوئد، «خرده مولکول‌های آلی» به عنوان مثال «پرولین» که یک ایمونو اسید است، مولکول ساده، ارزان و کم زیان برای محیط زیست محسوب می‌شود. از همین رو، این روش را «سبزکنندۀ کنش‌های شیمیائی» خوانده‌اند.

صنایع داروسازی، به جای برگرفتن مقادیر اندک مولکول‌های مختلف، به عنوان نمونه، از گیاهان نادر، توانسته‌اند به یمن بهره گرفتن از روش ابداعی آنان، به اشکال نسبتاً ساده دست به تولید مقادیر زیاد این مولکول‌ها بزنند.

بنیامین لیست که پژوهشگر موسسۀ ماکس پلانک در آلمان است، شادی خود را از دریافت این جایزه اعلام داشت و گفت هنگامی که شمارۀ تلفنی از سوئد بر تلفن دستی او ظاهر شد، وی گمان برد که کسی از همکاران قصد «مزاح» دارد، اما هنگامی که پاسخ داد، دریافت که هیئت داوران نوبل به واقع جایزه امسال را به او اعطا کرده است.

موسسۀ تخصصی «کلاریوات» که سیاهۀ افراد در خور نوبل را همواره روزآمد می‌کند، اعلام داشت که بر پایۀ معیارهای موجود و بویژه شمار دفعاتی که دستاوردهای هر یک از پژوهشگران ماخذ و مرجع دیگر تحقیقات قرار می‌گیرد، امسال بیش از ٧۰ تن می‌توانستند به دریافت نوبل شیمی دل بندند.

برندگان نوبل امسال، به دلیل محدودیت‌های ناشی از شیوع کرونا، همانند سال گذشته، جوائز خود را در کشور محل اقامت خود دریافت می‌کنند. تنها حایزۀ نوبل صلح ممکن است در اسلو به برنده آن اهدا شود.