اسماعيل كهرم

مرگ درختان باغ فين

باغ فين كاشان ؛ تلاش براي ماندن

اگرچه اين اثر تاريخي از سوي يونسكو به ثبت جهاني رسيده است اما كارشناسان مي گويند

تداوم حيات آن نيازمند توجه جدي است.

حيف از اين باغ كه از جفاي فلك، مقتل ميرزا تقي خان شد.فرصتي پيش آمد كه به دعوت انجمن مردمي (سمن= سازمان مرد‌م نهاد) كوير سبز به شهر زيبا، باستاني و مهمان‌نواز كاشان بروم. اين سمن‌ها به راستي در ايران كاري مي‌كنند كارستان. يكي از دوستان كه پس از 40 سال زندگي در امريكا به ايران آمده و در چند سفر از اين دست، با من همراه بود با تعجب و خشنودي مي‌گفت اين جوان‌ها عجب نازنين‌اند و چقدر به فكر ايران و محيط طبيعي آن هستند. جواناني كه در پهنه وسيع مملكت ما، حتي در شهرستان‌هايي كه نام آنها را نشنيده‌ايم، 2 يا 3 سمن (NGO) تشكيل داده‌اند و در ترتيب دادن جلسات سخنراني يا همايش به بهانه‌هاي مختلف از يكديگر پيشي مي‌جويند.انجمن كوير سبز كه در كاشان به ثبت رسيده‌ از اين دست سازمان‌هاي مردم‌نهادي است كه هم و غم خود را حفاظت از طبيعت ناب ايران، به خصوص كوير همسايه كاشان، قرار داده است.البته هيچ‌كس نبايد در آرزوي سبز كردن كويرهاي ايران باشد زيرا:

جهان چون حد و خال و چشم و ابرو است/ كه هر چيزي به جاي خويش نيكوست

ما به همان اندازه كه نيازمند جنگل‌هاي رو به اضمحلال شمال و زاگرس هستيم نيازمند حضور كويرهاي عزيز و بي‌نظير خويش هستيم. هيچ دقت كرده‌ايد كه گونه‌هاي بي‌نظير جانوري مانند يوزپلنگ، گورخر، باقرقره (سينه سياه)، زاغ بور پرندگان بي‌نظير ايران كه فقط در ايران يافت مي‌شود (معني اندميك) و انواع گياهان كه از نظر تنوع، بيش از تنوع جنگل‌هاي شمال است. (به گفته مرحوم دكتر قهرمان، گياه‌شناس برجسته ايراني)، همگي در بيابان‌ها و كويرهاي ايران يافت مي‌شوند؟گربه شني، جبير و انواع خزندگان را براي جلوگيري از اطاله كلام، از قلم مي‌اندازم يا شايد مفهوم سبز در اينجا مفهوم عمومي آن يعني پديده‌يي كه با حفظ محيط زيست همگام و موافق است، نمونه آن شهر سبز، حزب سبز و... است.كاشان را پر از نشاط، علاقه و عشق به طبيعت و محيط زيست ديدم، شور، شوق و نشاط جواني كه با آگاهي، علاقه‌مند به حل معضلات مسائل مربوط به محيط زيست بودند. به راستي مستمع صاحب سخن را بر سر شوق آورد.

شب را در يكي از آن خانه‌هاي اعياني قديم كه اكنون به صورت هتل درآمده گذرانديم. به راستي چه زندگي داشتند آنان كه در اين خانه‌ها زندگي مي‌كردند؟حياط‌هاي وسيع، اتاق‌ها در چهار طرف، دو شاه‌نشين تابستانه و زمستانه، سردابه كه بعدازظهرهاي طاقت‌فرساي تابستان را خنك مي‌كرد و قابل تحمل. تصور كنيد درجه حرارت 55 درجه سانتيگراد را؟ ولي هوا خنك است و شرجي نيست و باد هم هميشه مي‌وزد. مجموعه اين مسائل، كاشان را قابل تحمل مي‌كند حتي در مردادماه. آسمان آبي كاشان اولين مساله‌يي بود كه جلب توجه ما را كرد و بعد هم دسته‌هاي پرواز‌كننده؟ ميزبان ما يك و نيم روز را در اختيارمان قرار داد تا از ديدني‌هاي كاشان بازديد كنيم. چند عمارت و چند حمام و يكي، دو مسجد، يكي از ديگري زيباتر و فاخرتر و بالاخره زمان بازديد از باغ فين رسيد. من هميشه از رفتن به باغ فين،‌ احساس اضطراب كرده‌ام. چه در ايام عيد نوروز كه صدها نفر داخل باغ درهم مي‌لولند و چه ايامي چون دي و بهمن كه تعداد بازديدكنندگان به حداقل مي‌رسيد. تصور آنكه يكي از بزرگان تاريخ ايران مدت 40 روز در اين باغ در انتظار خلعت و الطاف و عنايات شاه بي‌فكر قاجار روزگار گذراند و بالاخره حكم همايوني در سحرگاه يك روز كه امير در حمام كوچك فين رفته بود، واصل شد: «ايشان را راحت كنيد». راحت شدن امير،‌ آرامش براي وي و عذاب وجدان و بدنامي براي ناصرالدين داشت. او تا پايان عمر خود را نبخشيد و گاه تصوير امير را در خلوت نقاشي مي‌كرد و البته پشيماني سودي نداشت.

زليخا مرد از اين حسرت كه يوسف گشت زنداني/ چرا عاقل كند كاري كه باز آرد پشيماني؟

يكي از همراهان ما، پزشكي بوده از اهالي كاشان كه حدود 11 سال از باغ فين بازديد نكرده بود. به محض ورود به باغ اظهار پشيماني كرد كه اي كاش هرگز به باغ نيامده بود. درختان باغ در هيئت بسيار مايوس‌كننده قرار داشتند، يكي، دو نفر از نگهبانان باغ، صحبت از عمر 700 و 800 و هزار ساله درختان باغ مي‌كردند و اينكه ظرف 20 سال گذشته اين درختان بسيار كم شاخه و برگ شده‌اند و در حال نزع مي‌باشند.ميزان سايه‌يي كه اين درختان توليد مي‌كنند به نحو چشمگيري كاهش يافته و باغ فين آن شكوه و عظمت گذشته را ديگر ندارد. اين باغ چه از نظر قدمت و نيز زيبايي و اهميت تاريخي، از مشهورترين باغ‌هاي ايران و حتي جهان است و نبايد اجازه دهيم كه درختان با اين عظمت را به سهولت از دست بدهيم.

علت پريشاني درختان باغ فين

ديدار درختان پريشان باغ فين مرا به ياد درختان چنار خيابان ولي‌عصر تهران انداخت. گفته شده كه 11 هزار اصله درخت چنار در خيابان ولي‌عصر وجود دارد كه هفته‌يي دو اصله آن مي‌ميرد. البته علت را احداث خط مترو عنوان كرده‌اند كه موجب شده ريشه‌ها از زيرزمين قطع شود و آب به درخت نرسد. مساله‌يي كه متخصصان از نظر دور داشته‌اند سن و سال درختان و از طرفي جايگزين نكردن درختان از بين رفته باشد. در نظر آوريد كه جنگل‌هاي شمال شرق ايران (در جنوب درياي مازندران) كه جنگل‌هاي هيركاني ناميده مي‌شود بيش از سه ميليون سال عمر دارند. اگر اين درختان به طور طبيعي توليد مثل نمي‌كردند و هر سال جوانه‌هاي كوچك توليد نمي‌شدند اين درختان 100 سال هم دوام نمي‌آوردند. بقاي جوامع گياهي و جانوري در توليد‌مثل و جايگزين كردن افراد پير و سالخورده و مردگان با جمعيت‌ها و افراد جوان است.چطور مي‌شود يك اصل مهم و ساده مانند اين اصل به دست فراموشي سپرده شود؟ حقيقت آن است كه در خيابان ولي‌عصر تهران و يا باغ فين هيچ درخت جواني كه قرار است جاي پيران را بگيرد ديده نمي‌شود.درختان باغ فين و نيز خيابان ولي‌عصر تهران پير شده‌اند و طبق يك قانون طبيعي در اثر كهولت سن در حال مرگ هستند. طبق يك برنامه پيگير و مدون بايد با يك فرمول تكرارشونده مثلا هر 10 سال،‌نهال‌هاي جوان به تعداد درختان باغ و مجموعه درختان اضافه شود. تنها راه تداوم حيات درختان فين همين است. اين گفته اميركبير زمان است! تعجب مي‌كنيد. امير بعد از تاسيس دارالفنون فرمود: من رفتني هستم ولي هر ساله صدها اميركبير از دارالفنون توليد مي‌شود. من فارغ‌التحصيل دبيرستان دارالفنون هستم و جا دارد در جاي پاي آن مرد بزرگ گام بردارم. روانش شاد.

اعتماد