گفت و گو با ریيس موزه بريتانيا به بهانه نمايش منشور حقوق بشردر آمريكا

همه حاكمان مي‌خواهند شبيه كوروش باشند

 منشور حقوق بشر کوروش بزرگ بناست در توری ۹ ماهه، در آمریکا به نمایش گذاشته شود. 
«اکونومیست» با نیل مک گرگور، رییس موزه بریتانیا که مسوول این تور است مصاحبه‌ای ۱۰ دقیقه‌ای انجام داده که روز گذشته منتشر شده است. «اکونومیست» با برشمردن اهمیت تاریخی این بیانیه، تیتر «لحظه‌ای فوق‌العاده برای خاورمیانه» را برای مصاحبه‌ای برگزیده که متن آن را در پی می‌خوانید:

  این شیء فوق‌العاده اندکی آسیب دیده اما می‌توان اصل نوشته‌های چشمگیر روی آن را دید. می‌توانید آن را برای ما توصیف کنید؟ 

بله! این شیء زیبا نیست. به شکل استوانه است و از خاک رس پخته ساخته شده است. اما کاملا با نوشته‌های انبوهی پوشیده شده که به زبان بابلی باستان است. حدود سال 539 پیش از میلاد ساخته شده، درست پس از آنکه کوروش و پارسیان بابل را فتح کردند. این شیء درست شده بود تا در بستر ساختمانی تازه قرار گیرد، احتمالا دیواری بیرون از بابل. 

  این بیانیه بسیار ویژه‌ای است. چه چیز خاصی درباره جمله‌بندی‌های آن وجود دارد؟ 

این نمونه بسیار ویژه‌ای است چرا که به شما می‌گوید در حالی که امپراتوری پارسی به‌سرعت در حال گسترش است و در حال تبدیل شدن به بزرگ‌ترین امپراتوری تاریخ تا آن زمان است، این فرمانروای تازه بابل بناست چه کند. اما آنچه بسیار مهم‌تر است این است که او نخستین امپراتوری است که می‌کوشد انواع بسیار گوناگونی از مردمان را در کنار هم نگاه دارد، مساله‌ای که چالش جدیدی را برای دولت به وجود می‌آورد. این اعلامیه به ما می‌گوید که کوروش چه خواهد کرد تا خطاهای پادشاهان گذشته را اصلاح کند. 

  گفته شده که این بیانیه از قانون اساسی آمریکا و حتی «مگنا کارتا»  مهم‌تر است. چرا اینگونه است؟ 

زیرا این نخستین اظهار یک رویاست، یک آرمان. راجع به اینکه چطور می‌توانید جامعه‌ای را اداره کنید. این نخستین سند ثبت‌شده موجود است که در آن کسی چگونگی در کنار هم ماندن جامعه‌ای با قومیت‌های مختلف، باورهای مختلف و زبان‌های مختلف را بازتاب می‌دهد یا تحت قانون درمی‌آورد. اینکه چگونه می‌توان بر قومیت‌های گونا‌گونی حکومت کرد. 

  کوروش بزرگ برای بسیاری از مردم قهرمان بوده، نه فقط برای کسی مانند توماس جفرسون حتی برای ماکیاولی. جاذبه او چیست؟ 

کوروش یکی از فرمانروایانی است که روشی از حکمرانی بدون تکیه بر ایجاد ترس را یافته است. او توانایی حکومت با رضایت را دارد. با اعطای امتیازات درستی که مردم را در طرف او نگاه می‌دارد. من فکر می‌کنم این دلیلی است که ماکیاولی به او علاقه دارد. به طور خاص در غرب، فرانسوی‌ها، بریتانیایی‌ها و آمریکایی‌ها شیفته او می‌شوند. چرا که آنها هم با چالشی مشابه رویارو هستند: اینکه چگونه می‌توان جامعه‌ای را تصور کرد دین‌های مختلف می‌توانند در کشوری واحد همزیستی کنند. بیشتر اروپا هرگز نمی‌تواند به این کار سروسامان دهد. پس با نگاه به عقب به کوروش می‌نگرند به عنوان کسی که این کار را با نگاه به جلو انجام داد. نگاه رو به جلوی او را می‌توان مثلا درباره آمریکا دید.

در 1971 یک نسخه از این اعلامیه به سازمان ملل متحد تقدیم شد که هنوز در ورودی اصلی آن قرار دارد و به شش زبان رسمی این سازمان ترجمه شده است. اهمیت این هدیه نمادین چیست؟ 

اینکه منشور کوروش به زبان‌های گوناگون در سازمان ملل باشد کاملا مقتضی است چرا که از امپراتوری‌ای است که با زبان‌های بسیاری اداره می‌شد. پس ایده سند و متنی مشابه به زبان‌های مختلف چیزی است که در واقع از امپراتوری ایران می‌آید. اما ورای آن چیزی که درباره منشور کوروش بسیار برجسته است این است که این نخستین بیانیه از سوی یک حاکم است که به تمام مردم تبعیدی - نه فقط یهودیان - اجازه می‌دهد که به سرزمین‌های خود بازگردند. 

  آخرین شاه ایران هم شخصا بسیار به کوروش متمایل بود. عجیب نیست که مردی که کمترین پیوند را با کوروش داشت و در واقع در حال تبدیل به حاکم مستبدی بود که در کمتر از یک‌دهه توسط مردم سرنگون شد، اینگونه رفتار کند؟ 

خیر! من گمان می‌کنم که یکی از جذاب‌ترین مسایل درباره کوروش این است که همه می‌خواهند مدعی او باشند. این خیلی برجسته است که دین‌های مختلف به گونه‌ای می‌خواهند کوروش بخشی از سنت‌های آنان باشد. یهودیت، مسیحیت، دین زرتشتی و... حاکمان هم همیشه می‌خواسته‌اند شبیه کوروش باشند. شاه هم می‌خواست شبیه کوروش باشد. این شگفت‌آور نیست. درواقع درمورد شاه کمتر باعث شگفتی است. کوروش برای شاه معنای دیگری دارد. کوروش برای شاه تظاهر عملکرد خوب خاورمیانه در صورت ابرقدرت بودن ایران در منطقه است. 

  شما دو سال پیش منشور کوروش را به ایران بردید. رییس‌جمهوری احمدی‌نژاد برای گشایش نمایشگاه آمد. او چگونه بود و واکنش شخصی‌اش به حضور در آنجا چه بود؟ 

جالب بود. با سخنان احمدی‌نژاد درباره منشور کوروش آنچه آشکار شد این بود که در ایران سنتی طولانی مبنی بر حفاظت از ستمدیده و تضمین آزادی ادیان وجود دارد و خیلی جالب بود که جمهوری اسلامی تصمیم گرفته بود چنین ارزشی به اثری متعلق به دوره پیش از اسلام دهد و اینکه محمود احمدی‌نژاد درباره تحمل مذهبی سخن بگوید. اما او بیشتر درباره وظیفه سنتی و آمادگی ایران برای حمایت از ستمدیدگان و ضعفا در برابر استبداد گفت.  

  شما فکر می‌کنید که اشیایی مانند این می‌توانند حربه‌ای برای دیپلماسی جمعی باشند؟  

چیزهایی مانند منشور کوروش به ما اجازه می‌دهند که دنیا را از زاویه دیدی دیگر تصور کنیم. ارزش فوق‌العاده این شیء از مجموعه موزه بریتانیا این است که ما را قادر می‌کند جهان را با دورنمایی دیگر ببینیم. اینکه اگر شما ایرانی باشید دنیا را چگونه می‌بینید، تاریخ شما برای شما چگونه است، دید شما نسبت به جایگاه ایران در تاریخ و در دنیا چیست. این چیزی است که افراد انگشت‌شماری در بریتانیا و در ایالات متحده در دوران مدرسه می‌آموزند.
 حمیدرضا آریان‌پور، شرق