ایران و افغانستان در نمایشگاه کتاب فرانکفورت
روی هم ۲۴۰ مترمربع فضای نمایشگاهی به سه غرفه اصلی ایران اختصاص یافته: یک غرفه ۱۲۰ متری در اختیار "موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی" است، یک غرفه ۴۰ متری در سالن کودک و نوجوان که مدیریت آن به "انجمن ناشران کودک و نوجوانان" واگذار شده و یک غرفه ۸۰ متری که مدیریت آن با "اتحادیه ناشران و کتابفروشان" است.
بنا به گزارش‌ها نمایندگان نمایشگاه کتاب فرانکفورت در جریان آخرین نمایشگاه کتاب تهران، از ناشران و مقامات فرهنگی جمهوری اسلامی دعوت کردند که در فرانکفورت حضور پررنگ‌تری داشته باشند. در همین راستا سفارت آلمان در تهران در صدور ویزا برای متقاضیان شرکت در نمایشگاه فرانکفورت، تسهیلات ویژه‌ای قائل شد، در نتیجه در روزهای گذشته حدود صد نفر از اهل نشر و کتاب موفق شدند به آلمان سفر کنند.
در غرفه "اتحادیه ناشران و کتابفروشان" دهها ناشر مستقل ایرانی به صورت گروهی شرکت دارند. به گفته مسئولان در انتخاب کتاب هیچ تبعیضی و محدودیتی وجود نداشته و تنها معیار مشارکت در نمایشگاه، کیفیت بالای کتاب، هم از نظر محتوا و هم شیوه چاپ و نشر، بوده است.
گسترش مبادلات در بازار نشر
میزگرد نمایشگاه نشر ایران در رابطه با امکانات و موانع ورود به بازار جهانی
هدف "انجمن فرهنگی ناشران بینالمللی ایرانیان" تنظیم و تسهیل فعالیت‌های نمایندگان ناشران بینالمللی در ایران است.
این نهاد فرهنگی وظیفه دارد کتاب‌ها و انتشارات ناشران خارجی را در ایران در دسترس علاقه‌مندان قرار دهد. "انجمن" هر سال نمایشگاهی به عنوان "نمایشگاه بینالمللی کتب کاربردی و دانشگاهی" در تهران و شهرهای دیگر برگزار می‌کند تا به نیازهای دانشگاه‌ها و مراکز علمی و تحقیقاتی پاسخ بگوید.
انجمن یادشده همچنین با نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران همکاری نزدیک دارد، از جمله در حاشیه بیست و سومین نمایشگاه کتاب، مجموعه‌ای از آثار مؤلفان ایرانی را به زبان‌های بیگانه گردآوری و عرضه کرد. در چند سال گذشته ناشران معتبر بینالمللی بیش از ۳۰ هزار کتاب از نویسندگان و مؤلفان ایرانی منتشر کرده‌اند که همه به زبان‌های خارجی، مانند انگلیسی، عربی، فرانسوی، آلمانی، مالایی، چینی، روسی، ترکیه و... بوده است.
ظرفیت بالا، بازده پایین
غرفه‌های مربوط به نشر ایران در نمایشگاه مناسب و آبرومندانه است، صدها کتاب با کیفیت خوب عرضه شده، اما استقبال چندان بالا نیست، که بی‌گمان علت اصلی آن بیگانه بودن بازدیدکنندگان با فرهنگ و زبان فارسی است. بیشتر مراجعان غرفه‌های ناشران ایرانی، ایرانیان مقیم خارج یا کارشناسان و دانشجویان رشته‌های ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی هستند.
در دومین روز نمایشگاه (دهم اکتبر) چهار تن از مسئولان غرفه‌های کتاب ایران، در نشستی شرکت کردند که محمود آموزگار، دبیر "اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران" گردانندگی آن را به عهده داشت.
حامد میرزابابایی از مسئولان "انجمن فرهنگی ناشران بین المللی ایرانیان" گفت که ایران امسال حضور برجسته‌ای در فرانکفورت دارد
برخی از نویسندگان خبرنامه "صنعت نشر"، نشریه ادواری "اتحادیه ناشران"، در این جلسه سخن راندند و به پرسش‌های حاضران پاسخ گفتند.
علیرضا ربانی، مدیرعامل انجمن فرهنگی ناشران بینالمللی ایرانیان، گفت که نشر ایران ظرفیت بالایی برای حضور در عرصه جهانی دارد، اما از این امکان تا کنون استفاده نشده است. به گفته او "برخی از کشورهای منطقه که ظرفیت فرهنگی بسیار پایین‌تری از ایران دارند، موفق شده‌اند با سیاست‌های درست در بازارهای جهانی حضور یابند".
آقای ربانی گفت که ناشران ایرانی با برنامه‌ریزی سنجیده و با حمایت دولت می‌توانند نشر ایران را در بازار بینالمللی فعال کنند. او پیوستن ایران به قانون کپی رایت را یکی از پیش‌شرط‌های این فعالیت دانست.
حامد میرزابابایی از مسئولان "انجمن فرهنگی ناشران بین المللی ایرانیان" گفت که ایران امسال حضور برجسته‌ای در فرانکفورت دارد و برای این حضور تلاش و زحمت زیادی صورت گرفته، اما این تلاش‌ها آن گونه که باید ثمر نمی‌دهد، زیرا هنوز ایران به بازار جهانی نشر وارد نشده است.
آقای میرزابابایی در ادامه گفت که هماکنون بخشی از آثار ایرانیان در خارج از کشور منتشر می‌شود و دلیل آن هم فقط محتوای "غیرمجاز" آنها نیست، بلکه دلیل اصلی آن است که مؤلفان احساس می کنند که "حق تألیف" آنها در خارج بهتر محفوظ است.
به عقیده این عضو هیئت مدیره "انجمن فرهنگی ناشران بینالمللی ایرانیان" نپیوستن ایران به کپی رایت بیش از آن که سودمند باشد، به زیان ناشران ایرانی بوده و ورود آنها را به بازار نشر بینالمللی دشوار کرده است.
'فعالیت تخریبی ارشاد ادامه دارد'
به گفته آقای معروفی وزارت ارشاد ایران همچنان به "خط قرمزها" پای‌بند است
"نشر گردون" طبق روال هرساله در نمایشگاه کتاب فرانکفورت غرفه دارد. این انتشاراتی به مدیریت عباس معروفی در برلین فعال است و بیشتر کتاب‌های ادبی، داستان و جستارهای پژوهشی، منتشر می‌کند.
به گفته عباس معروفی، در حال حاضر همکاری قابل ذکری میان ناشران داخل و خروج وجود ندارد و دلیل آن هم روشن است: ناشران مقیم خارج بسیار مایل هستند که کتاب‌های خود را در ایران هم عرضه کنند، اما در خارج معمولا کتاب‌هایی منتشر می‌شوند که در داخل ایران امکان نشر ندارند. ناشران داخلی طبعا از چاپ و نشر چنین کتاب‌هایی ناتوان هستند.
به گفته آقای معروفی وزارت ارشاد ایران همچنان به "خط قرمزها" پای‌بند است. کتاب‌ها یا به دلیل محتوای آنها و یا به دلیل حساس بودن ارشاد به نام نویسندگان، مجوز چاپ و نشر نمی‌گیرد.
آقای معروفی، که چند کتاب داستان منتشر کرده است، می‌گوید: "کتاب‌های من بارها در ایران منتشر شده، اما بیش از سه سال است که دیگر به آنها اجازه تجدید چاپ نمی‌دهند."
او می‌افزاید: "چند کتاب داستانی از نوشته‌های من توسط ناشرانی مانند انتشارات ققنوس به وزارت ارشاد عرضه شده، اما مانند دهها کتاب دیگر، در انتظار مجوز مانده است."
ناشری از افغانستان
مؤسسه انتشارات عرفان، حوزه نشر بین‌الملل، در نمایشگاه کتاب فرانکفورت غرفه دارد و این اولین باری است که یک ناشر افغان در نمایشگاه شرکت کرده است.
محمد ابراهیم شریعتی، مدیر این انتشاراتی، می‌گوید که ناشران افغان در سطحی نیستند که بتوانند به نمایشگاه‌های جهانی کتاب عرضه کنند. به طور کلی کتاب زیادی در افغانستان منتشر نمی‌شود و از نظر کیفیت نیز چاپ و نشر در سطحی پایین قرار دارد.
محمد ابراهیم شریعتی می‌گوید که ناشران افغان در سطحی نیستند که بتوانند به نمایشگاه‌های جهانی کتاب عرضه کنند
انتشارات عرفان در تهران و کابل دفتر دارد، اما کار چاپ را عمدتا در تهران انجام می‌دهد. کتاب‌های "انتشارات عرفان" از نظر حروف‌چینی و چاپ و کاغذ و صحافی در سطح کیفی شایسته‌ای است.
این بنیاد انتشاراتی سالانه حدود پنجاه کتاب در حوزه تألیف و ترجمه از نویسندگان افغان و ایرانی منتشر می‌کند.
به تازگی دو کتاب از این انتشارات از سوی وزارت ارشاد توقیف شده است؛ یکی رمانی به عنوان "سرگذشت شیرین گل" نوشته زیبا شکیب، نویسنده ایرانی‌تبار آلمانی است، که چند سال پیش به زبان آلمانی منتشر شد اما اکنون انتشار برگردان فارسی آن با مشکل روبرو شده است.
و دیگر کتابی به نام "کتابفروش کابل"، که گزارشی پرهیجان از اسنه سایرستاد است، روزنامه‌نگار و گزارشگر سرشناس نروژی که در کوران بحران افغانستان در سال ۲۰۰۲ چند ماه در خانه شاه محمد رییس، تنها کتابفروش کابل، اقامت داشت.
خانم سایرستاد از یادداشت‌های روزانه خود کتابی تدوین کرد که با استقبالی فوق‌العاده روبرو گشت و پرفروش‌ترین کتاب سال نروژ شد. کتاب که با اسلوبی رمان‌گون، ساختار مردسالاری جامعه افغان را ترسیم می‌کند، به ۴۲ زبان ترجمه شد و ۴۴ هفته مداوم در رأس لیست کتاب‌های پرفروش روزنامه نیویورک تایمز قرار داشت.
این کتاب به ویژه وقتی در رسانه‌های جمعی با سروصدای بیشتر روبرو شد که شاه محمد رییس به دادگاه شکایت برد که کتاب آبرو و حیثیت او را بر باد داده است. "کتابفروش کابل" مدعی شد که کتاب خانم نویسنده نروژی انباشته از دروغ و توهین است.
به گفته مدیر انتشاراتی عرفان این کتاب نیز به فارسی ترجمه شده اما "وزارت ارشاد" جلوی انتشار آن را گرفته است.
نمایشگاه بینالمللی کتاب فرانکفورت یکشنبه سیزدهم اکتبر به پایان می‌رسد.
بی بی سی: علی امینی نجفی پژوهشگر مسائل فرهنگی
