بحران آب در سنندج، بندرعباس، كرمان، اصفهان و شرق تهران
مشاور رييس سازمان محيط زيست گفت: بايد منتظر فاجعه زيست محيطي در ايران باشيم
ديروز درآخرين روزهاي بهار، ستار محمودي، قائم‌مقام وزير نيرو در حاشيه ششمين نشست برنامه آسيايي مديريت آب‌هاي زيرزميني در مناطق نيمه‌خشك (G-WADI) از افزايش شمار شهرها و روستا‌هاي درآستانه تنش‌هاي آبي خبر داده، و وضعيت پنج شهر سنندج، بندرعباس، كرمان، اصفهان و شرق تهران را از نظر كم‌آبي حادتر دانست.
وي به كاهش ميزان بارندگي‌هاي امسال نسبت به ميانگين بلندمدت ۲۰ درصد و نسبت به سال گذشته ۱۴ درصد اشاره و اعلام كرد كه در سال ٩٤، ٥٢٧ شهر با تنش آبي مواجه خواهد بود كه ١٠ شهر بيشتر از سال گذشته است. وي درباره آب روستاها نيز گفت: پارسال شش هزار روستا دچار تنش ابي بود كه امسال به پنج هزار و ٣٠٠ تا ٤٠٠ روستا رسيده و نيازمند آبرساني با تانكر است. محمودي از مردم خواست مانند سال گذشته در مصرف آب صرفه‌جويي كنند و تاكيد كرد: ميانگين صرفه‌جويي ١٠ تا ١٥درصد است كه در برخي شهرها تا پنج درصد ودر برخي ديگر تا ٢٠ درصد مي‌رسد. اين مقام مسوول همچنين اشاره‌اي داشت به استفاده از آب‌هاي زيرزميني چاه‌ها براي حل بحران آب در پايتخت. قائم‌مقام وزير نيرو با اشاره به اينكه طي سال‌هاي گذشته بيش از ۱۱۰ ميليارد مترمكعب از ذخاير آب‌هاي زيرزميني مورد استفاده قرار گرفته است، گفت: در صورت اجراي طرح‌هاي تهيه شده، ۱۵ تا ۲۰ سال زمان نياز است تا اين ذخاير متعادل شود. وي ۸۴ درصد از مساحت كشور را در مناطق خشك و نيمه خشك عنوان كرد و با بيان اينكه براي جلوگيري از تخريب منابع آب زيرزميني قانون توزيع عادلانه آب را داريم گفت: وزارت نيرو بر اساس اين قانون مي‌تواند در دشت‌‌هايي كه داراي بيلان منفي هستند، از حفر چاههاي جديد جلوگيري و براي چاههاي حفر شده قبلي نيز سهميه تعيين كند تا ميزان برداشت آنها را كاهش دهد. اين مقام مسوول در وزارت نيرو افزود: البته اجراي اين قانون همواره با مقاومت‌‌هايي از سوي متقاضيان و صاحبان چاه روبه‌رو بوده است. قائم‌مقام وزير نيرو با بيان اينكه در وزارت نيرو طرح تعادل بخشي و احياي منابع آب زيرزميني را تهيه كرده‌ايم و به مرحله اجرا گذاشته‌‌ايم تا بر اساس آن بتوانيم با استفاده از روش‌‌هاي فني، سفره‌‌هاي زيرزميني را احيا كنيم، ادامه داد: با توجه به طولاني بودن دوره‌‌هاي خشكسالي در ايران براي پايش و مديريت آن ظرفيت‌‌هاي مناسبي ايجاد شده كه شامل مراكز علمي و تحقيقي، ظرفيت‌‌هاي دانشگاهي و مراكز عملياتي است.
غده‌اي به نام پايتخت
گفته مي‌شود كه حدود ۴۰ درصد از جمعيت جهان در ۸۰ كشور تا قبل از سال ۲۰۲۱ با كمبود شديد آب روبه‌رو شوند و در ۲۰ سال آينده نيز نزديك به دو سوم جمعيت جهان با كمبود شديد يا نسبتا شديد منابع آبي مواجه مي‌شوند كه به طور عمده در مناطق آفريقاي شمالي، خاورميانه و آسياي غربي است. اسماعيل كهرم، مشاور رييس سازمان حفاظت محيط‌زيست نيز معتقد است كه اين روزها، شهرهاي بزرگ كشور و به خصوص پايتخت درآستانه بحراني جدي در مورد تامين آب مواجه است. وي با اشاره به اينكه تهران و ايران روي كمربند خشك و نيمه‌خشك جهان قرار دارد و ميزان نزولات آسماني كمتر از ٣٠ درصد ميانگين بارش در جهان است به «اعتماد» گفت: در جهان ميانگين بارش باران ٨٥٠ ميلي ليتر است در حالي كه ميانگين بارش در ايران سالانه ٢٥٠ميلي‌ليتر است. همين مساله به تنهايي مويد وضعيت بحراني كشور است. بايد ببينيم چرا در چنين شرايطي كه براي تامين آب كلانشهري مانند تهران با هشت ميليون نفر جمعيت در شب و ١٢ ميليون نفر در روز، با مشكل مواجهيم، فكري براي كنترل جمعيت نمي‌كنيم؟ چرا بايد ٣٢ درصد صنايع كشور در حاشيه پايتخت مستقر باشند؟ واقعيت اين است كه تامين آب تهران، امروزمرهون دماوند است چرا كه اگر نبود آب ناشي از برف‌هاي آب شده و به زمين فرو رفته، پايتخت حتما با بحراني جدي مواجه مي‌شد. اين فعال زيست محيطي كشور با تاكيد براينكه بخش اعظم نياز آب تهران در فصل‌هاي گرما از طريق چاه‌ها تامين مي‌شود گفت: سال گذشته ٤٩ درصد آب تهران در تابستان از طريق چاه‌ها تامين مي‌شد كه گفته مي‌شود، امسال اين مقدار به حدود ٦٠ درصد خواهد رسيد كه اين افزايش خود مي‌تواند تبعات منفي خاصي را براي سلامت جامعه به دنبال داشته باشد. وي درخصوص تبعات مصرف آب چاه‌ها گفت: سال گذشته، آقاي حافظي، رييس كميسيون سلامت شوراي شهرنسبت به آلوده بودن آب تهران به نيترات و نيتريت هشدار داد اما با واكنش‌هاي تندي مواجه شد. اما گويا دوستان و مسوولان فراموش كردند كه قبلا نيزبارها دراين خصوص هشدار داده شده بود كه شايد مهم‌ترين آنها، هشدار دكتر وحيد دستجردي در زمان وزارت بهداشتي وي بود كه يك شب در تلويزيون اعلام كرد آب تهران به نيترات و نيتريت آلوده است. اما با فشارهايي كه به وي آورده شد فردا مجبور شد ادعاي خود را پس بگيرد و چند روز بعد هم كرسي وزارت را واگذار كرد. اينها واقعيت‌هاي جامعه ما است.
كهرم آلوده بودن آب تهران به نيترات و نيتريت را طبيعي دانست و گفت: آب فاضلاب‌هاي خانگي در تهران به راحتي به جريان آب‌هاي زيرزميني نفوذ مي‌كنند و باعث توليد نيترات و نيتريت مي‌شود. اين آب به دليل شيبدار بودن زمين به مناطق جنوبي شهر مي‌رود و در نهايت آب‌هاي مناطق ١٩ و ٢٠، به‌شدت آلوده مي‌شوند. كمااينكه همين چندي قبل وزارت بهداشت اعلام كرد چهار چاه آلوده را در منطقه ١٩ پلمب كرده است. اما واقعيت اين است كه همه چاه‌ها آلوده هستند. حالا برخي كمتر و برخي بيشتر. براي رفع اين مشكل حتي، چاههاي آلوده را با آب سالم رقيق مي‌كنند تا بلكه ميزان آلودگي آن كمتر شود. وي در ادامه به تجربيات ساير كشورها در برخورد با بحران كم‌آبي اشاره مي‌كند. امريكا و انگليس دو كشوري هستند كه كهرم از آنها به عنوان مثال‌هايي از مقابله با بحران‌هاي كم‌آبي ياد مي‌كند. وي در اين زمينه گفت: بحران آب يك بحران جهاني است. مثلا در كاليفرنيا، هشدارهاي كم آبي روي بيلبوردهاي بزرگ بين شهري و شهري ديده مي‌شود. دراين ايالت براي جبران كم‌آبي از دستگاه‌هاي آب شيرين كن براي تبديل آب دريا به آب شرب استفاده مي‌كنند. در انگليس هم تدابير خاصي براي كنترل مصرف آب توسط شهروندان وجود دارد. مثلا شايد جالب باشد كه بدانيد در مواقع بحراني استفاده از شيلنگ آب در اين كشور ممنوع است. اين مساله نشان مي‌دهد بهترين راه پشت سر گذاشتن بحران كم آبي، آموزش‌هاي فرهنگي و شهروندي است. مشاور رييس سازمان حفاظت محيط زيست معتقد است كه بايد در ايران نيز تلاش كرد تا مردم را نسبت به وضعيت بحراني موجود آگاه كرد تا آگاهانه و خودجوش، مصرف آب خود را كاهش دهند و الگوي مصرف خويش را اصلاح كنند. دركنار آن، نبايد از استفاده از امكانات و تجهيزات جديد كنترل مصرف آب هم غافل بود. وي در اين زمينه گفت: درهمين خصوص بايد جريمه‌هاي سنگين و بازدارنده‌اي براي مصرف‌كنندگان پرمصرف در نظر گرفت، ضمن آنكه مي‌توان از كنتورهايي استفاده كرد كه به مثلا پس از مصرف ١٣٠ ليتر در روز خود به خود آب آن واحد را قطع كند. بدين‌ترتيب خود شهروندان تلاش مي‌كنند تا مصرف‌شان را كنترل كنند.
به اعتقاد كهرم، حقيقتا اين شعار كه جنگ‌هاي جهان آينده، بر سر آب خواهد بود، درست است. اگر ما هم برنامه مدوني براي كنترل اين بحران نكنيم، بايد منتظر فاجعه‌اي زيست محيطي و حتي انساني در ايران باشيم.
ما در دل بحران كم آبي هستيم
عيسي كلانتري٭
ديروز قايم مقام وزير نيرو آماري را ارايه كرده بود كه براساس آن بيش از ٥٠٠ شهر و روستاي ايران در آستانه تنش آبي هستند. اين آمار، آمار عجيبي نيست. واقعيت اين است كه كشور ما همان‌طور كه بارها گفته شده، كشوري است خشك و نيمه خشك. كشوري كه هر سال با فرارسيدن فصل گرما با رخدادي به نام كم آبي مواجه مي‌شود. اين بحران باعث مي‌شود تا هم شهروندان و هم كشاورزي و بخش‌هاي مختلف ديگر نيز با تنش‌هاي فرواني مواجه باشد. دراين خبر آمده بود كه كشور در آستانه تنش كم آبي قرار دارد. تنش كم‌آبي يعني همان بحران حاد كم آبي. به بياني ايران، هم اينك در دل بحران قراردارد اما معلوم نيست چرا با خودمان رودربايستي داريم و حاضر به اقرار آن نيستيم. البته شايد دليل آن به نوعي، ديدگاه ساختاري و مديريتي و حكومتي ما باشد. در ايران نه مردم بحران كم آبي را جدي گرفته‌اند و نه مسوولان. كم كاري و بي‌برنامگي و عدم توجه كارشناسي به اين مقوله باعث شده تا طي سه دهه گذشته وضعيتي براي ايران رقم بخورد كه امروز ما را با بحراني وحشتناك مواجه كند. در اصل ٩٠درصد بحران امروزنتيجه سوءمديريت‌هاي دولتمردان ما در طول اين مدت است. چرا كه اگر به «آب» نگاهي جدي و كارشناسي داشتند امروز ناچار نبوديم با دلهره از بحراني چنين جدي سخن بگوييم. در حقيقت مقصر اصلي بحران كم‌آبي امروز ما، مسوولان هستند. حالا ما به جايي رسيده‌ايم كه تنها ياري مردم وشهروندان مي‌تواند ما را نجات دهد. مردم با صرفه‌جويي و جدي گرفتن بحران مي‌توانند نقشي كليدي در كنترل اين بحران و گذر از آن ايفا كنند. اما مشكل اينجاست كه مردم هم مانند دولتمردان؛ مجلس و اعضاي دولت، هنوز مساله كم‌آبي را جدي نگرفته و بيشتر آن را شوخي مي‌دانند. از سويي هر سال براي جبران مشكل كم آبي در شهرهاي بزرگ به خصوص تهران به استفاده از آب‌هاي زيرزميني رو مي‌آوريم در حالي كه اين راه‌حل، گزينه غلطي براي فرار از بحران است، چرا كه بهره‌برداري از آب‌هاي زيرزميني باعث كم شدن توان و قدرت خاك و منابع زيرزميني شده و تهديدي براي منابع زيست محيطي تلقي مي‌شود. دراين ميان گروهي مي‌گويند: پس كشورهاي ديگر براي مقابله با كم آبي چه مي‌كنند؟ در پاسخ آنها بايد گفت: اولا اين كشورها كشورهاي كم‌جمعيتي هستند و ثانيا اكثرا رودها و رودخانه‌هايي دارند كه از آنها براي تامين آب مورد نيازشان استفاده مي‌كنند. مثلا مصر آب نيل را دارد و پاكستان آب سند را. ولي در عوض ما نه هامون را داريم و نه اروميه را. در چنين شرايطي، آماري اينچنيني، چندان عجيب و دور از ذهن نيست. بحراني كه براي عبور از آن نيازمند همكاري مشترك دولت، مجلس و مردم هستيم. اما قبل از آن بايد «بپذيريم» كه با بحران مواجهيم. تا به اين باور نرسيم، بحران كم‌آبي ايران هيچگاه حل نخواهد شد.
٭مشاور معاون اول رييس‌جمهوري در امور آب، كشاورزي و محيط زيست
حميدرضا خالدي / روزنامه اعتماد
