اهمیت حل و فصل ادعای آژانس درباره ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته ای ایران یا PMD را اگر بخواهیم در یک جمله خلاصه کنیم، باید بگوئیم هر گزارشی که متضمن فقدان بعد نظامی در برنامه هسته‌ای ایران و رد ادعاهای گذشته باشد، همه تحریم‌ها و اقدامات یک جانبه و چند جانبه و نهادی علیه ایران طی سال‌های اخیر را با بحران مشروعیت مواجه خواهد ساخت.
و بالعکس، بسته نشدن این پرونده، هر چند با تعلیق و تخفیف برخی تحریم های مذکور در برجام همراه باشد، اتهامات بی پایه و اساسی را که آژانس علیه ایران مطرح کرده، سر جای خود نگه خواهد داشت و هر آن و به هر دلیلی ممکن است بازی با این ادعاها دوباره آغاز شود.
قصد بحث مبسوط درباره تاریخچه PMD را نداریم، اما برای تاکید بر اهمیت موضوع، بیان این مقدار ضروری است که آژانس بر پایه یک سری اسناد جعلی که خود زمانی صراحتا آنها را «مطالعات ادعایی»(Alleged Studies) می خواند، ایران را متهم کرد که بین سال‌های 2001 و 2003 پروژه‌ای تحقیقاتی در مورد سلاح های هسته‌ای تحت عنوان نمک سبز (Green Salt) انجام داده است. این اسناد به قدری بی پایه بود که محمد البرادعی مدیرکل پیشین آژانس علی رغم فشارهای فراوان حاضر نبود شرح آنها را در گزارش رسمی آژانس بگنجاند و سرانجام پس از برکناری وی، یوکیا آمانو طی ضمیمه گزارش GOV/2011/65 شرحی درباره این اسناد ادعایی منتشر کرد.و بالعکس، بسته نشدن این پرونده، هر چند با تعلیق و تخفیف برخی تحریم های مذکور در برجام همراه باشد، اتهامات بی پایه و اساسی را که آژانس علیه ایران مطرح کرده، سر جای خود نگه خواهد داشت و هر آن و به هر دلیلی ممکن است بازی با این ادعاها دوباره آغاز شود.
قبل از توافق برجام، برای راستی‌آزمایی این ادعاها، ایران همکاری‌های گسترده‌ای با آژانس انجام داد، دسترسی‌های متعددی به این نهاد داده شد و سوالات گوناگونی نیز پاسخ گفته شد. از جمله دو بار از مکان مورد ادعای آژانس در رابطه با ادعای ساخت اتاقک تست بمب، یعنی پارچین، بازدید شد و در پاراگراف 50 گزارش 8 نوامبر 2011 آژانس نیز اشاره شد که طی این بازدیدها، سندی بر مدعاها یافت نشده است. با این وجود، یکی از توافقات انجام شده در دل برجام این شد که آژانس و ایران طی یک نقشه راه موسوم به RCPPOI، همه موضوعات را حل و فصل کنند و تهران به همه خواسته های آژانس درباره PMD از جمله یک بازدید و نمونه برداری دیگر از محل مورد ادعا در پارچین تن دهد. این نقشه اجرایی شد و حتی در اقدامی بی سابقه شخص جناب آمانو طی سفری به تهران، از منطقه نظامی پارچین نیز بازدید کرد. آقای آمانو در همه گزارش‌هایی که بعد از اجرایی شدن «نقشه راه» منتشر کرده، تصریح کرده که ایران به صورت کامل درباره این نقشه راه همکاری کرده و «فعالیت‌های مقرر در نقشه راه برای دوره منتهی به 15 اکتبر 2015 میلادی طبق برنامه تکمیل شده‌اند».
بر اساس برنامه ریزی انجام شده، مدیرکل آژانس باید تا 15 دسامبر (24 آذر) گزارش نهایی خود را درباره موضوع PMD منتشر کند. با توجه به اینکه اکنون دیگر برای آژانس هیچ سوال نپرسیده و بازدید و نمونه برداری انجام نشده‌ای وجود ندارد، انتظار معقول و طبیعی این است که تکلیف پرونده PMD و مطالعات ادعایی روشن شود. سه حالت زیر را می توان برای گزارش نهایی آژانس متصور شد.
1- آژانس پس از بررسی‌ها و نمونه برداری‌ها و بازدیدهای خود، به این نتیجه برسد که برای اسناد ادعایی، شواهدی میدانی یافته و ایران به دنبال بمب هسته‌ای بوده است. وقوع این احتمال اساسا ممکن نیست چرا که ایران هیچ گاه به دنبال سلاح هسته‌ای نبوده و مطالعات و بررسی های دقیقی که در رابطه با اسناد ادعایی انجام گرفته نیز، جعلی بودن آنها را ثابت کرده است. از جمله دکتر گرت پورتر در کتاب ارزشمند «بحران ساختگی» به تفصیل این اسناد را موشکافی کرده و منشا صهیونیستی-آمریکایی و بی‌پایه بودن آنها را به وضوح نشان داده است. ارائه چنین گزارشی اساسا برای آژانس «محال عقلی» است.
2- حالت دوم که همه انتظار آن را دارند، انتشار گزارشی از سوی آژانس و درج این جمله در آن است که بر اساس بررسی های به عمل آمده، «برنامه هسته‌ای ایران ابعاد نظامی احتمالی نداشته است و اسناد موسوم به مطالعات ادعایی شواهد میدانی ندارد». در این صورت، پرونده ادعایی PMD بسته خواهد شد و طبق اظهارات مقامات کشورمان از جمله آقایان دکتر ظریف و دکتر عراقچی، راه برای ادامه برجام گشوده می‌شود. این گزارش، یک پیام و یک اثر مهم دارد و آن اینکه با اثبات فقدان بعد نظامی در سابقه برنامه هسته‌ای ایران، مشروعیت همه اقدامات ظالمانه‌ای که علیه کشورمان به بهانه پرونده هسته‌ای انجام شده، زیر سوال خواهد رفت. چنین گزارشی، برای عادی شدن پرونده ایران و برداشته شدن همه تحریم های وضع شده به بهانه احتمال نظامی بودن برنامه هسته ای ایران کافی است و محدودیت های پذیرفته شده توسط ایران در برجام، یک «فراتضمین غیرضرور» خواهد بود- هر چند تهران به سبب تعهدی که کرده، قاعدتا به آن پایبند خواهد ماند.
3- حالت سوم که یک حالت بسیار خطرناک است و با توجه اظهارات آمانو، احتمال وقوع آن بسیار بالاست، این است که آژانس پس از این میزان بازدید و بازرسی و نمونه برداری و... مجددا گزارشی چندپهلو منتشر کرده و همچون گذشته بار دیگر و با ادبیاتی متفاوت ادعا کند که نمی‌تواند درباره فقدان بعد نظامی در برنامه هسته‌ای ایران نظر قطعی دهد. چنین گزارشی، طبیعتا پرونده PMD را باز نگه داشته و نتیجتا، اجرای برجام را متوقف خواهد ساخت. چه، معنی ندارد که ایران محدودیت های گسترده و بی سابقه ای را بر برنامه هسته ای خود بپذیرد، پروتکل الحاقی را اجرا و انجام بازرسی‌ها و نظارت‌های فراپروتکلی را اجازه دهد، و همچنان سایه اتهام داشتن بعد نظامی برنامه هسته ای بر سرش باقی بماند.
اخبار موثقی که نگارنده در اختیار دارد، حاکی از این است که قرار است پس از گزارش چندپهلوی آژانس، شورای حکام طی یک قطعنامه چندپهلو، از مدیرکل آژانس بخواهد که «بررسی پرونده PMD» را «متوقف کرده و ادامه ندهد». به عبارت دقیق‌تر، برنامه ریزی شده است که در سطح فنی، پرونده PMD باز بماند و در یک سطح سیاسی، نه اینکه پرونده مختومه اعلام شود، بلکه صرفا «ادامه بررسی آن» متوقف شود.
کسانی در داخل آماده‌اند که بلافاصله پس از صدور این قطعنامه در شورای حکام، آن را مصداق بسته شدن پرونده PMD خوانده و گام های بعدی را برای اجرای برجام بردارند. اما این دوستان عنایت ندارند که اگر از همین گام‌های نخست، درباره تعهدات و وعده های طرف مقابل کوتاه بیایند، به سبب همین شوق عجیب برای اجرای برجام، در مراحل بعدی از جمله تخفیف و تعلیق تحریم‌ها نیز ممکن است با چشم‌بندی و جادوگری‌های مشابه مواجه شوند و همان گونه که پرونده PMD سرجایش ماند، تحریم‌ها نیز سرجایش بماند. گشوده ماندن PMD بدین معناست که غربی ها هر زمان اراده کردند، ادعای PMD را با همان مختصات مجددا مطرح نمایند.
دوستان ادعا می کنند که اساسا از ابتدا قرار بوده این پرونده به صورت سیاسی در شورای حکام متوقف شود. سوال ما این است که اگر چنین قراری گذاشته بودید، طراحی نقشه راه و صدور مجوزهای دسترسی و بازرسی و نمونه برداری و تشریف فرمایی آقای آمانو به پارچین و... دیگر برای چه بود؟ اگر بنا بود شورای حکام بیانیه سیاسی دهد، نقشه راه طراحی شده اساسا بلاوجه بود و شورای حکام، همان موقع که شورای امنیت قطعنامه 2231 را صادر کرد، می‌توانست قطعنامه ای صادر کرده و «ادامه بررسی» PMD را متوقف کند. اجرای کامل نقشه راه آژانس و مواجه شدن با یک گزارش چندپهلوی دیگر درباره PMD، آیا مصداق هم چوب و هم پیاز را خوردن نیست؟
باید توجه داشت که PMD هرچند یک موضوع سیاسی و کاملا غیرفنی بود، در یک قالب کاملا فنی و در چارچوب گزارش آژانس مطرح شده است و اگر بناست این پرونده بسته شود، دقیقا باید از همین مسیر و در قالبی فنی و در چارچوب گزارش آژانس بسته شود. حفظ پرونده در سطح فنی و توقف ادامه بررسی آن با یک قطعنامه سیاسی، به هیچ وجه به معنی بسته شدن پرونده PMD نیست و آژانس باید بین اجرای برجام و باز ماندن PMD یکی را انتخاب کند.
سیدیاسر جبرائیلی، خبرگزاری فارس
